Iedere vier jaar mag de ‘Amerikakenner’ dezelfde uitleg vanonder het stof halen: het Kiescollege (‘Electoral College’) heeft opnieuw duiding nodig. Die duiding gebeurt wel eens met een diepe zucht, want het federale systeem van getrapte verkiezingen lijkt ouderwets en vooral ondemocratisch. Bovendien zijn het vooral de Republikeinen die profiteren van het instituut. Ook dat kan moeilijk door de beugel.

Het Kiescollege houdt het land al heel lang — althans volgens Democraten (grote ‘d’) — in een conservatieve, ondemocratische houtgreep. Maar hoe zit dat nu net?

Antidemocratisch

De president van de Verenigde Staten wordt niet gekozen door het ‘Amerikaanse volk’, maar door de volkeren van de verschillende deelstaten, vijftig in totaal. Daartoe geeft de federale Grondwet iedere staat een aantal aan de kandidaten toe te wijzen stemmen. Dat aantal is gelijk aan de som van het aantal leden dat een deelstaat afvaardigt naar enerzijds het Huis van Afgevaardigden en anderzijds de Senaat. Die electorale optelsom is een federalistische, antidemocratische correctie in het voordeel van kleinere staten.

Wanneer het college gedemocratiseerd wordt door iedere deelstaat twee stemmen af te nemen, ontvangen Donald Trump en Kamala Harris respectievelijk 38,8 en 43,6 procent van de stemmen

Waarom ‘antidemocratisch’? De vertegenwoordiging in het Huis van Afgevaardigden wordt proportioneel verdeeld volgens het aantal inwoners: kleine deelstaten hebben weinig afgevaardigden, grote veel. Maar dat is niet zo in de Senaat, waar elke ‘state’ recht heeft op twee senatoren, ongeacht het bevolkingsaantal. Deze toevoeging vergroot het relatief gewicht van kleine staten in het Kiescollege, en verkleint dat van grote.

Een cijfervoorbeeld verduidelijkt deze scheeftrekking. Californië, met 39 miljoen inwoners de meest bevolkte deelstaat, heeft 52 afgevaardigden en 2 senatoren. Dat komt neer op 54 stemmen in het Kiescollege. Wyoming, met 600.000 inwoners de minst bevolkte deelstaat, heeft 1 afgevaardigde en 2 senatoren, goed voor 3 stemmen. Op een totaal van 538 brengt Californië 10,04 procent van de stemmen uit, terwijl dit proportioneel (zonder de senatoren) 11,9 procent (van 438) zou zijn. Wyoming brengt later dit jaar dan weer 0,56 procent van de stemmen uit, terwijl het er zuiver democratisch recht heeft op maar 0,23 procent.

Republikeinen

Wie zich afvraagt of deze regeling vooral Republikeinen bevoordeelt, kijkt naar de electorale kaart van de Verenigde Staten. De cijfers zijn de aantallen kiesmannen per staat. De beige deelstaten zijn de ‘swing states’ oftewel de ‘strijdstaten’ van 2024, en worden daarom niet gekwalificeerd als ‘Republikeins’ of ‘Democratisch’.

Dit jaar kunnen Donald Trump en Kamala Harris respectievelijk rekenen op minstens 218 en 227 stemmen in het Kiescollege. Dat komt neer op respectievelijk 40,5 en 42 procent van de te verdelen stemmen. Wanneer het college gedemocratiseerd wordt door iedere deelstaat twee stemmen af te nemen, ontvangen Trump en Harris respectievelijk 38,8 en 43,6 procent van de stemmen. Het voordeel voor Trump bestaat dus, maar is zeer bescheiden.

Bush en Trump

Maar weinig critici van het Kiescollege hebben hebben ooit deze berekening gemaakt. Voor hun kritiek is ze ook niet nodig, aangezien deze historisch en niet mathematisch van aard is.

Het presidentieel kiessysteem laat toe dat de winnaar niet noodzakelijk meer kiezers achter zich schaart dan de verliezer. Sinds de start van de tweestrijd tussen de Democratische Partij en de Republikeinse Partij (rond 1860) gebeurde dit vier keer, telkens in het voordeel van de Republikeinse presidentskandidaat. De eerste twee dateren uit de 19de eeuw, de laatste twee uit de 21ste eeuw: George W. Bush in 2000 en Donald Trump in 2016. En iets dat én Bush én Trump bevoordeelt, kan — zo gaat de gedachtegang — niet goed zijn voor de republiek.

Winner takes all

Het verschil tussen de wil van de kiezers en de wil van het Kiescollege heeft evenwel weinig te maken met de deelstatelijke stemmenverdeling. De Amerikaanse Grondwet bepaalt immers enkel hoeveel stemmen een state moet toewijzen aan een kandidaat, niet hoe hij dat moet doen. In de praktijk koos iedere deelstaat vrijwillig voor een ‘winner takes all-systeem’. Wie de meeste kiezers achter zich schaart, krijgt alle deelstaatstemmen in het Kiescollege.

Winnes takes all is de belangrijkste oorsprong van de Democratische frustraties. Democraten winnen met erg grote marges in ‘hun’ staten, maar die spectaculaire overwinningen zijn nutteloos. Tezelfdertijd winnen Republikeinen in ‘hun’ staten met kleinere marges, maar ook hier is de grootte van de overwinning irrelevant: wie wint, krijgt alles.

Een cijfervoorbeeld uit de overwinning van Donald Trump in 2016 verduidelijkt één en ander:

Staat	% Trump (R)	% Clinton (D)	Verschil	Kiesc. Trump (R)	Kiesc. Clinton (D)
Californië	32%	62%	30% (D)	0	55
New York	37%	59%	22% (D)	0	29
Texas	52%	43%	9% (R)	36	0
Florida	49%	48%	1% (R)	29	0

Republikeinen in de minderheid?

Eerder deze maand bepleitte Democratisch vicepresidentskandidaat Tim Walz de afschaffing van het Kiescollege. De president en vicepresident moeten, aldus Walz, rechtstreeks verkozen worden door het Amerikaanse volk. De herkomst van de stemmen mag niet langer van belang zijn.

Walz is ervan overtuigd dat Democratische marges in Californië, New York en de andere kuststaten iedere Republikeinse weerstand zullen overrompelen. Deze analyse is aantrekkelijk, maar houdt enkel steek voor wie denkt dat het kiessysteem geen invloed heeft op campagne voeren en kiesenthousiasme. In Californië bijvoorbeeld, weet iedere Republikeinse kiezer dat zijn kandidaat zal verliezen en weet iedere Republikeinse kandidaat dat zijn kiezers dat weten.

De staat wordt door kandidaat en kiezer dus op voorhand afgeschreven. Iets wat een niet te onderschatten impact heeft op een systeem zonder opkomstplicht.

Dat geldt uiteraard ook voor Democraten in het bloedrode Alabama of Kentucky. Maar dat Democraten domineren in staten met veel mensen, betekent ook dat er voor Republikeinen — althans in theorie — een grotere, nog niet aangeboorde bron van kiezers bestaat. Meer voorzichtige Democraten weten dit, en verkiezen de geleidelijke overname van het Kiescollege met haar winner takes all-systeem. Wie de constitutionele spelregels hoop te veranderen, is immers maar beter zeker dat hij wint.

vertegenwoordiging

Bevoordeelt het kiessysteem Donald Trump?

‘Representation matters’: huidskleur en de kwestie van vertegenwoordiging

Kristof Calvo wil het kiesstelsel verbeteren

Amerikaanse peilingcultuur onder druk