De cardiologe dr. Lieve van Ermen is de eerste vrouw aan het hoofd van het Vlaams Artsenverbond. Haar valt de eer te beurt het VAV in de tweede eeuw van zijn bestaan te leiden.

Beroepsvereniging binnen de Vlaamse Beweging

Hoe moeten we het Vlaams Artsenverbond (VAV) zien? Als een beroepsvereniging of als een onderdeel van de Vlaamse Beweging?

‘Het is geen of-ofvraag. We zijn een beroepsvereniging van artsen én een deelverzameling van de Vlaamse Beweging. Juridisch is het huidig VAV een vzw met als voornaamste statutaire doelstellingen: het groeperen van de Vlaamse artsen in een vereniging zonder syndicale, politieke of filosofische bindingen; de totale vernederlandsing van het geneeskundig beroep in het Nederlands taalgebied, inbegrepen het hoofdstedelijk gebied Brussel in alle domeinen en op ieder vlak; het streven naar volledige autonomie voor de Vlaamse Gemeenschap en voornamelijk op het gebied van de gezondheidszorg.’

Het VAV heeft in de loop van zijn honderdjarige geschiedenis verschillende namen gehad. Weerspiegelen die een veranderende sociale context?

‘Bij de stichting in 1922 werd gekozen voor de naam ‘Algemeen Vlaams Geneesherenverbond’ (AVGV). Na Wereldoorlog II werd het AVGV door de Belgische overheid ontbonden, maar al op 2 september 1945 werd de vereniging heropgericht onder de naam Vereeniging der Vlaamse Geneesheren van België. In 1959 kreeg de vereniging de benaming Vlaams Geneesheren Verbond (VGV).’

‘Wegens het toenemend aantal vrouwelijke collega’s werd in 1998 overgegaan tot een nieuwe naamswijziging: Vlaams Geneeskundigenverbond met behoud van de afkorting VGV en het logo. In 2017 tenslotte werd onder mijn impuls de stap gezet naar Vlaams Artsenverbond (VAV) en een nieuw logo. Ik ben de enige vrouw in de Raad van Bestuur en de eerste vrouwelijke voorzitter.’

Flaminganten

Het valt op dat een aantal Vlaamse artsen als Jan Wannyn, Hendrik Ballet, Leo Elaut, Gerard de Paep, Hector Goemans, Robert Roosens, Rik Vandekerckhove, Herman Verduyn en anderen een belangrijke rol hebben gespeeld in de politieke heropstanding van de Vlaamse Beweging na 1945. Wat is daarvoor de reden?

‘Enerzijds bedroeg het vacuüm tussen de ontbinding van het AVGV na Wereldoorlog II door de Belgische overheid en de heroprichting van de vereniging, weliswaar onder een andere naam, op 2 september 1945 minder dan een jaar. Anderzijds waren meerdere genoemde leden sterk gemotiveerde flaminganten die betrokken waren bij de vernederlandsing van de Gentse universiteit, de eerste Vlaamse verwezenlijking van het AVGV. Beide factoren, samen met wellicht het zelfstandig beroep van arts, verklaren de snelle heropstart van de vereniging na 1945.’

In zijn honderdjarige geschiedenis bent u de eerste vrouw aan het hoofd van het VAV. Waarom heeft dat zo lang geduurd? Weerspiegelt dit een toenemende vervrouwelijking van het artsenberoep?

‘Toen ik in 1966 geneeskunde begon te studeren waren we in de aula als vrouwen een kleine groep tussen hoofdzakelijk mannelijke studenten. Maar het tij is helemaal aan het keren, zoals cijfers van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid over het jaar 2020 aantonen. Terwijl 44% van alle huisartsen vrouwen zijn, was in 2020 niet minder dan 66% van de huisartsen in opleiding een vrouw. Vrouwelijke arts-specialisten maken 44% van de totaliteit specialisten uit, maar 57% van de assistenten in opleiding zijn vrouwen. Dezelfde tendens bij de tandartsen: nu 50% vrouwen, maar bij de studenten tandheelkunde in opleiding wel 60%.’

‘Het blijft een moeilijke taak voor jonge vrouwelijke artsen om hun tijd tussen job en gezin te verdelen. Daarom zijn het vaak oudere artsen met volwassen kinderen, die politiek denken en het verenigingsleven sturen met hun beroepsachtergrond.’

Hoge levensverwachting

Hoe is het eigenlijk gesteld met de gemiddelde gezondheid van de Vlaming, vergeleken met Walen en met Nederlanders?

‘Volgens Statbel, het statistisch orgaan van de federale overheid, bedroeg de levensverwachting bij de geboorte in 2021 voor mannen en vrouwen samen in het Vlaams Gewest 82,7 jaar en in het Waals Gewest 79,9 jaar. Volgens Statistiek Vlaanderen waren die cijfers in hetzelfde jaar in het Vlaams Gewest bij mannen 80,4 jaar en bij vrouwen 85 jaar. Wees dus blij in Vlaanderen te wonen. In die hogere Vlaamse levensverwachting speelt de ziektepreventie en bijkomend de organisatie van de geneeskunde — de echelonnering en het globaal medisch dossier — hoogstwaarschijnlijk een belangrijke rol.’

‘De uitbouw van structuren die de preventie ondersteunen is duidelijk uitgebreider en efficiënter in Vlaanderen dan in Wallonië. De preventie in voeding en rookgedrag scoort eveneens beter in Vlaanderen dan in Wallonië. Vlaanderen behaalt zeer hoge cijfers voor de vaccinatiegraad van hepatitis B, van meningitis C en voor inenting van tienermeisjes tegen het virus van baarmoederhalskanker. Vlaanderen behaalt een hogere dekkingsgraad dan Wallonië in bortstkankerscreening en screening voor colonkanker. Vlaanderen stond ook op kop in de vaccinatie tegen corona.’

‘Ook de echelonnering volgens het principe “eerst naar de huisarts, die eventueel doorverwijst naar de specialist”, wordt in Vlaanderen meer opgevolgd dan in Wallonië, waardoor het door de huisarts bijgehouden Globaal Medisch Dossier in Vlaanderen duidelijk hoger scoort dan in Wallonië. Dat dossier kan door alle verzorgende artsen ingezien worden, wat tijdbesparend en doeltreffender is.’

‘Voor Nederland vermeldt het Centraal Bureau voor Statistiek als levensverwachting bij de geboorte in 2021 voor mannen en vrouwen samen 81,4 jaar: dat is hoger dan in Wallonië, maar lager dan in Vlaanderen.’

Loopt alles goed met de gezondheidszorg in Vlaanderen?

‘Met de zesde staatshervorming werd slechts een deel van de gezondheidszorg overgeheveld naar de Gemeenschappen. Zij werden bevoegd voor het preventiebeleid, op de pandemieën na. De mobiliteitshulpmiddelen voor gehandicapten werden gecommunautariseerd, net als de bijstand aan personen.’

‘De gemeenschappen werden volledig bevoegd voor rusthuizen, verzorgingstehuizen, centra voor dagverzorging en de tegemoetkomingen hulp aan bejaarden. Een aantal revalidatie-overeenkomsten ging naar de Gemeenschappen. Ook kregen die meer inspraak in het ziekenhuisbeleid. Inzake geestelijke gezondheidszorgen werden de bevoegdheden van de Gemeenschappen uitgebreid en ze werden bevoegd voor bepaalde facetten van de eerstelijnszorgen.’

‘Een van de problemen is dat deze overhevelingen vaak niet gebeurden met homogene bevoegdheidspakketten, zodat het gezondheidsbeleid versnipperd wordt tussen verschillende overheden. Een voorbeeld: waarom zouden de Gemeenschappen zwaar inzetten op preventie als de winsten, die daaruit voortvloeien, federaal zijn? Laat toch de beloning terugstromen naar wie het beter deed!’

Het Nederlands

Welke waren de voornaamste andere Vlaamse verwezenlijkingen van het VAV gedurende zijn 100-jarig bestaan?

‘Dat waren: de vernederlandsing van de Gentse universiteit in 1930, de splitsing van de unitaire erkenningscommissies voor geneesheren-specialisten in een Nederlandstalige en Franstalige Kamer in 1961, de geboorte van het Rode Kruis Vlaanderen uit het unitaire Rode Kruis in 1969 en de actie voor de taalrechten van de Nederlandstalige patiënten te Brussel die de kiem legde voor de latere oprichting van het VUB-ziekenhuis te Jette.’

‘Vanaf de jaren ’80 volgden succesvolle acties voor de overheveling van het universitair onderwijs en wetenschappelijk onderzoek naar de Gemeenschappen en later voor het behoud van het Nederlands in het hoger en universitair onderwijs ondanks de verengelsing. Met de zesde staatshervorming werden in 2012 en 2013, behalve een deel van de gezondheidszorgen en de ouderenzorg, ook het ganse gezinsbeleid en een deel van de arbeidsmarkt en de tewerkstelling naar de deelstaten overgeheveld.’

‘In 2009 werd aan het Sint-Mariaziekenhuis in Halle een volwaardige MUG toegewezen.’

‘Tot hiertoe slaagde het VAV erin om de Vlaamse belangen in de contigentering (de federale inperking van het aantal artsen) te vrijwaren. Voor de Vlamingen en andere Nederlandstaligen in Brussel is het virtuele Huis voor Gezondheid een belangrijke aanwinst. Bij al deze verwezenlijkingen speelde het VAV een belangrijke rol, meestal in samenwerking met andere Vlaamse verenigingen.’

Wat zijn de actiepunten van het VAV voor de komende jaren?

‘De voornaamste doelstelling van het VAV is de overdracht van de volledige gezondheidszorg naar de Vlaamse en Franse Gemeenschap, met keuzemogelijkheid voor voor de inwoners van Brussel. Het VAV knipt dus de band met de Nederlandstaligen in Brussel niet door.’

‘Weet dat tot hier toe slechts een klein deel van de bevoegdheden voor gezondheidszorg, goed voor 13% van het RIZIV-budget, werd overgeheveld naar de Gemeenschappen. Er is dus nog werk aan de winkel!’

vervrouwelijking

100 jaar Vlaams Artsenverbond: ‘Wat we zelf doen, doen we gezonder’