De huidige coronacrisis is du jamais vu en zal wellicht de geschiedenisboeken ingaan als de zwaarste economische en sociale schok die de wereld sinds de Tweede Wereldoorlog te verwerken kreeg. Vandaag is het nog alle hens aan dek om de schade zoveel mogelijk te beperken en om zoveel mogelijk levens te redden, maar wat staat ons binnen enkele maanden te wachten? En hoe wil de politiek, eens die opnieuw aan de knoppen zit, ons land dan opnieuw op de rails krijgen?

Doorbraak interviewt vijf weken lang vijf toppolitici over de lessen die ze uit deze crisis trekken, én over hun maatschappelijke en politieke toekomstvisie. Vandaag (slot): Björn Rzoska (Groen).

Wat is de belangrijkste les die deze coronacrisis u als politicus geleerd heeft?

Björn Rzoska: ‘Ik ben blij verrast door de veerkracht die onze samenleving nu vertoont. Van leerkrachten die digitaal les proberen te geven over handelaars die het met een webwinkel over een andere boeg gooien tot politici die online commissievoorstellen bespreken.’

Kan u daar als politicus dan iets mee aan? Moeten politici meer vertrouwen hebben in die maatschappelijke veerkracht, en tegelijk ook vaker tegen de kiezer durven in te gaan?

‘We moeten inderdaad minder angst hebben voor de kiezer. We mogen geen schrik hebben van het publieke debat. Mensen kunnen echt wel om met een duidelijk standpunt, en vandaag staren we ons allicht nog te veel blind op de toogpraat die soms op bepaalde sociale media wordt verkocht.’

Systeemfouten

Welke grote systeemfouten heeft deze crisis in uw ogen blootgelegd?

‘Het debat over het postcoronatijdperk woedt nu in alle hevigheid, maar niets garandeert uiteraard dat we uit deze crisis ook effectief de juiste lessen zullen trekken. Na de financiële crisis van 2008 hadden we ook al collectief het gevoel dat het nooit meer hetzelfde zou worden. Toch bleek het al vrij snel opnieuw business as usual. We hebben de banken verplicht om wat ruimere buffers aan te leggen, maar daar is het min of meer bij gebleven. Dit wordt in mijn ogen binnenkort dan ook de allergrootste uitdaging: gaan we nu wél rekening houden met de systeemfouten die naar boven zijn gekomen? Ik denk dat we ons daarbij als politici vooral ook heel bescheiden moeten opstellen. Daarmee bedoel ik: het kan niet de bedoeling zijn dat elke partij nu aan cherry picking gaat doen, en enkel die lessen trekt die het eigen grote gelijk bewijzen.’

Maakt u het even concreet: in welke domeinen vallen er lessen te trekken?

‘Het moet nu toch wel duidelijk zijn dat je er als land goed aan doet om een aantal strategische sectoren in eigen hand te houden of minstens een reserve op te bouwen, eventueel op Europese schaal. Zelfs in een bijzonder innovatieve economie als de Vlaamse is het blijkbaar bijzonder lastig om een bepaalde productie zomaar opnieuw vanaf nul op te bouwen. Daar moeten we voortaan gewoon rekening mee houden.’

Fundamentele hervormingen

U weet natuurlijk ook waarom die productie doorgaans naar groeilanden verkast is: we zijn gewoonweg te duur?

‘Dat besef ik, en er zijn de voorbije jaren dan ook al wat inspanningen geleverd om iets te doen aan de hoge loonkosten hier. Net zoals we ook succesvol hebben kunnen beletten dat Chinees staatskapitaal zich probeerde in te kopen in de Vlaamse energiesector. Maar u hebt gelijk: er dringt zich op dat vlak een echte langetermijnstrategie op. Deze crisis is zo ongezien en zal zo diep snijden dat we nu misschien wél de fundamentele hervormingen kunnen doorvoeren die er na 2008 finaal nooit gekomen zijn. Qua gezondheidsbeleid, op economisch vlak, maar ook op fiscaal vlak. Hier en daar zie je nu ook ter rechterzijde toch een discours opduiken waarbij overheidssteun aan bedrijven die hier amper belastingen betalen almaar luider in vraag wordt gesteld.’

Is dit laatste wel realistisch? Welke politicus durft bedrijven die voor veel werkgelegenheid zorgen tegen de haren te strijken op een moment dat we er alle belang bij hebben zoveel mogelijk mensen zo snel mogelijk opnieuw aan de slag te krijgen?

‘Een Franse econoom lanceerde onlangs een interessante denkpiste daarvoor: bepaal als land eerst een minimumtarief voor je vennootschapsbelasting, en bekijk vervolgens hoeveel winst bedrijven naar het belastingparadijzen hebben versast zonder daarop de verschuldigde belasting te betalen. Op dat bedrag hef je vervolgens nog eens belasting. Ik ben er echt niet van overtuigd dat grote bedrijven dan massaal zouden besluiten om de deur in Europa achter zich dicht te slaan. In de wetenschap dat ze hier toch nog altijd een heel grote en belangrijke markt hebben.’

Vlaams Parlement

Björn Rzoska: ‘De wijze waarop de EU eerst Italië en vervolgens ook Spanje in de steek hebben gelaten, was allesbehalve fraai.’

Ecologie centraal

Groen is gebouwd op Anders Gaan Leven, en nooit eerder leek de grondstroom voor uw partij zo gunstig te liggen om dit motto ook hard te maken. Ik denk bijvoorbeeld aan de ouderenzorg, waarvan het huidige model na deze crisis wellicht toch in vraag kan worden gesteld?

‘Ik vind inderdaad dat dit geen vrijblijvend debat meer mag blijven. De wijze waarop we de voorbije decennia onze ouderenzorg hebben uitgebouwd was een politieke keuze. En dus is het nu ook aan de politiek om die keuze te herbekijken, en het debat daarover te voeren. Ik maak me geen illusies: achter het huidige model zitten ook machtige zuilen en lobby’s, maar ik zie ook bij mijn collega’s toch minstens de bereidheid om het debat daarover aan te gaan.‘

Ook een veel grotere ecologische focus in de economische en maatschappelijke keuzes was altijd al de corebusiness van uw partij: dient er zich nu een unieke kans aan om dat ecologische gedachtengoed veel centraler te stellen?

‘We moeten opletten dat we niet vervallen in de valse tegenstelling ecologie versus economie. De realiteit op het terrein heeft die visie al lang achterhaald: heel veel bedrijven zijn al lang bezig met de verduurzaming van hun productieprocessen.’

Toch kregen we als Vlaming de voorbije maanden vaak het gevoel dat we min of meer de slechtste leerling van de Europese klas waren als het op klimaatbeleid aankwam?

‘Er beweegt wat, maar we zullen wel enkele tandjes moeten bijsteken. Vanuit het bedrijfsleven krijg ik zelfs regelmatig signalen dat de politieke doelstellingen die Europa ons voor de komende jaren wil opleggen – waarbij Vlaanderen zich vaak nog zeer aarzelend opstelt – voor hen al min of meer een verworven realiteit zijn. Bijvoorbeeld omdat het buitenlandse moederhuis hen die vandaag al oplegt. De Green Deal is geen alleenrecht van onze partij alleen, alle partijen moeten het klimaatprobleem samen aanpakken. Er zullen de komende maanden scherpe keuzes moeten worden gemaakt, dat klopt, maar laat ons daarbij dus zeker ook lessen trekken uit wat we tijdens deze crisis geleerd hebben. We hebben de voorbije maanden bewezen dat we – als de nood voldoende hoog is – het hele debat over het begrotingstekort relatief moeiteloos en snel vanuit een ander perspectief kunnen benaderen. En dat oude dogma’s daarbij plaats moeten ruimen voor een meer pragmatische benadering. Laat ons de volgende maanden nu ook die moed opbrengen als het over andere grote maatschappelijke uitdagingen gaat.’

Ter linkerzijde werd de voorbije weken al eens min of meer triomfalistisch geponeerd dat we nu het failliet van het kapitalisme beleefden. Hoe kijkt u daar tegenaan?

‘Welk triomfalisme dan ook lijkt me op dit moment bijzonder ongepast. Laat ons nu eerst bekijken hoe we hier zo snel mogelijk uit raken, om vervolgens samen – op volwassen wijze en met open vizier – een aantal fundamentele debatten te voeren. Nu het eigen grote gelijk claimen, vind ik net iets te eenvoudig.’

Waar is de EU?

De Europese gedachte is wellicht een van de grote verliezers van deze crisis: is het vandaag vijf voor twaalf voor de EU?

‘Ik vind dat Europa minstens eens stevig in de spiegel zal moeten kijken. De wijze waarop we eerst Italië en vervolgens ook Spanje in de steek hebben gelaten, was allesbehalve fraai.’

De geschiedenis lijkt zich helaas wel te herhalen: tijdens de bankencrisis en tijdens de migratiecrisis hoorden we net hetzelfde riedeltje. Je kan het de burger moeilijk kwalijk nemen dat hij bijzonder cynisch wordt over deze EU?

‘Laat ons vooral het kind niet met het badwater weggooien: op enkele brandhaarden na, leven we hier intussen al 75 jaar in vrede, en de rol van de EU daarin kan amper overschat worden. Natuurlijk is er ook ruimte voor kritiek: de twijfelachtige rol van de EU in de Catalaanse crisis bijvoorbeeld heb ikzelf ook meermaals gehekeld. Ook nu is de zware kritiek op de wijze waarop Europa bepaalde aspecten van deze crisis heeft aangepakt heel terecht, maar het antwoord kan volgens mij nooit “minder Europa” zijn.’

Regeringsvorming

Hoe moet het in eigen land nu politiek verder? De roep om een volwaardige regering klinkt steeds luider, maar het water lijkt nog altijd even diep.

‘Ik denk dat alle partijen nu vooral hun veto’s moeten laten varen, zodat we zo snel mogelijk een volwaardige regering kunnen vormen voor de volgende 3,5 jaar.’

Groen is zich de voorbije maanden hardnekkig blijven vastklinken aan Ecolo: is die positie nog veel langer houdbaar?

‘Net wat ik zei: ik roep dus echt iedereen op om de veto’s te laten vallen. Uiteraard ligt mijn voorkeur nog altijd bij een progressieve, paars-groene coalitie – eventueel aangevuld met CD&V – maar het helpt niet bepaald om bepaalde partijen al vooraf uit te sluiten. Een echt groen beleid kan natuurlijk niet stoppen aan een taalgrens, maar het klopt ook dat sommige discussies met Ecolo niet altijd zo eenvoudig zijn. Tegelijk heeft die samenwerking wel degelijk een meerwaarde: wij kennen als een van de weinige politieke partijen de gevoeligheden langs Franstalige kant.’

Joachim Coens stelde eerder in deze interviewreeks dat we in dit land intussen echt wel in twee verschillende realiteiten leven. Probeert Groen dit niet iets te nadrukkelijk te ontkennen?

‘Ik volg die analyse maar gedeeltelijk: verkiezingsonderzoek toont aan dat mensen aan beide kanten van de taalgrens wel degelijk van dezelfde problemen wakker liggen. Alleen geven ze daar politiek gezien vaak een andere invulling aan. Ik ben een cultuurflamingant, geen belgicist, maar dit land behoudt voor mij toch nog altijd een zekere meerwaarde. Die dialoog en samenwerking blijft in mijn ogen dus belangrijk, laat ons dus opnieuw en zonder voorwaarden met elkaar aan tafel gaan zitten.’

Kan uw partij garen spinnen bij deze crisis?

‘Ik wil vooral niet met het vingertje omhoog mijn grote gelijk halen. Of we hier nu electoraal beter van zullen worden, is dan ook niet mijn eerste bekommernis. Natuurlijk bevat ons programma een aantal ideeën die wellicht deels een antwoord kunnen bieden op de grote uitdagingen die nu prominent op tafel liggen, maar eventuele electorale winst van de partij mag nu niet het voornaamste uitgangspunt zijn. Ik besef dat mijn houdbaarheid als politicus zeer beperkt is, en voor mij is de maatschappelijke winst op langere termijn dan ook een stuk belangrijker.’

veto's

Björn Rzoska (Groen): ‘Politici moeten minder angst hebben voor de kiezer’