‘Een mijlpaal. We moeten voorzichtig zijn, maar dit is de volgende stap in het vrijmaken van onze maatschappij’. Zeger Debyser, hoofd Moleculaire Virologie en Gentherapie aan de KU Leuven en viroloog, is in een interview met Doorbraak zeer tevreden met het nieuws dat het Amerikaanse Pfizer eerder deze week publiceerde. Zo zei het farmaceutische bedrijf dat het een kandidaat vaccin in handen heeft dat maar liefst 90 procent van de mensen kan beschermen tegen het coronavirus.

90 procent is grandioos geslaagd

‘Ter vergelijking, als we al 60 procent hadden bereikt zou dit een succes zijn geweest. Bij het jaarlijkse griepvaccin slagen we om maar een beschermingspercentage van ongeveer 50 procent te halen’, aldus Debyser. ‘Het gaat nog om vroege resultaten, maar toch zijn ze redelijk betrouwbaar volgens de viroloog. ‘De data zijn ook onder handen genomen door een zogenaamde expertengroep die ook concludeerde dat de beschermingsgraad 90 procent bedroeg’.

Het gaat weliswaar om vroege resultaten waardoor het mogelijk is dat dit percentage nog zal zakken. ‘Je weet immers niet of mensen later nog Covid-19 kunnen krijgen. Het gaat om een grote groep van 44.000 personen waarvan 94 deelnemers in het dagelijkse leven besmet raakte met corona. De helft van de groep kreeg een placebo en dan andere helft een vaccin waarna je op basis van verschillen in de groep conclusies kunt trekken. Normaal kan je al bij 50 besmettingen een eerste statistisch relevant resultaat publiceren, maar Pfizer heeft gewacht tot het huidige aantal besmettingen om onbekende redenen’, zegt Debyser. De verkiezingen in de VS kunnen hier eventueel mee te maken hebben, al valt dat niet te zeggen volgens de viroloog.

Vaccin beloftevol

Toch gaat het om een mooie prestatie. Het gaat om een nieuw virus, dus wisten we niet wat we moesten verwachten. Het gaat bovendien om een nieuwe vaccinatietechnologie op basis van RNA. Als deze RNA-vaccins gaan werken voor corona, dan zal dit door de verschillende voordelen vermoedelijk ook voor andere vaccins de nieuwe werkwijze worden in de toekomst. Want je kan deze vaccins sneller ontwikkelen. Andere vaccins zoals deze van Oxford of Janssens Pharmaceutica werken met een virale vector of met virale eiwitten wat het productieproces moeilijker en langer maakt. Een nadeel is wel dat je RNA vaccins op -80°C moet bewaren, wat logistieke aanpassingen vergt.

Debyser verwacht de komende maanden nog gelijkaardige positieve resultaten. ‘Ook Moderna gebruikt dezelfde technologie. We verwachten fase-3 resultaten van Oxford en Moderna in de nabije toekomst, maar wat hun efficiëntie zal zijn is niet te voorspellen. Janssens zal waarschijnlijk eerder begin 2021 met resultaten komen’. Alle vaccins richten zich tegen hetzelfde eiwit van het virus, het krooneiwit, waarmee het virus zich vasthecht aan de cel. Ook daarom zijn de resultaten van Pfizer belangrijk, die aanpak lijkt te werken.

De specialist waarschuwt wel dat niet iedereen een vaccin zal krijgen in het begin. Ze moeten nog massaal worden geproduceerd. ‘Er zullen er niet genoeg zijn voor iedereen. Over de verdeling zal men moeten knopen doorhakken. Je kan de jongeren die de motor zijn van de epidemie het vaccin geven of de ouderen, al zal men vermoedelijk eerst de ouderen en de zorgverleners bedienen. Daar wordt nu overal over nagedacht.

Hoe zit het met groepsimmuniteit?

Maar nu we een vaccin binnen handbereik hebben, hoeveel mensen moeten in dat geval immuun raken om groepsimmuniteit te kweken, willen we weten? ‘Men schat dat voor dit virus 60 procent van de mensen immuun moet zijn. Dan ga je waarschijnlijk groepsimmuniteit kweken’, aldus de viroloog. ‘Met dien verstande dat door de twee golven we al wat immuniteit hebben opgebouwd. We weten alleen niet of de natuurlijke immuniteit en de vaccinimmuniteit even degelijk zijn.

Het kan goed zijn dat we de huidige groepsimmuniteit onderschatten door enkel naar de antistoffen te kijken die met de tijd achteruitgaan. De cellulaire immuniteit is veel belangrijker, maar die kunnen we moeilijker meten. Wellicht is er al een 10 à 20 procent bescherming in dit land en in sommige regio’s. Denk aan Limburg dat veel minder aangetast is dan tijdens de eerste golf. Het is niet ondenkbaar dat dit komt omdat daar al een grotere groep mensen een verdediging heeft tegen het virus.

Vaccin en de eventuele derde golf

‘Er is een redelijke waarschijnlijkheid dat er nog een derde golf komt in het voorjaar die we wellicht niet helemaal kunnen vermijden. Het gaat kantje boordje worden om tegen dan al een grote groep mensen te vaccineren. Anderzijds geloof ik wel dat als het vaccin zo effectief blijft, we vanaf midden volgend jaar zware golven gaan kunnen vermijden.

Al pleit Debyser ervoor om niet tot dan de maatschappij volledig op slot te doen. ‘Dat kunnen we ons niet permitteren. Op een gegeven moment moeten we wat minder streng zijn om de mensen terug perspectief te geven en terug aantrekken wanneer de situatie weer verergert’. Daarvoor dient zo’n coronabarometer.

Bied de mensen perspectief

De viroloog is positiever dan de minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke. In een reactie in het tv-programma De Afspraak reageerde de minister wat laatdunkend op het nieuws zoals op onderstaand tv-fragment te zien.

“De idee dat we hier in België nu een oplossing krijgen dankzij Pfizer: daarvoor moeten we zeer behoedzaam zijn”, temperde Frank Vandenbroucke in #deafspraak. “Laten we realistisch zijn. Dit is een persbericht van het bedrijf, geen onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek.” pic.twitter.com/0Z6zCGLJWc

— De Afspraak (@deafspraaktv) November 9, 2020

Dat er geen onafhankelijke wetenschappers in betrokken zijn, spreekt Debyser tegen. ‘Die eerste resultaten zijn wel degelijk door een expertengroep bekeken. Je moet de mensen ook wat perspectief kunnen bieden’, aldus Debyser die wel begrip heeft voor de moeilijke situatie van de minister. ‘Hij is in de rol van Minister van Volksgezondheid gerold op het moment dat het alle hens aan dek was. Ik geloof dat dit ook invloed heeft op zijn gedrag waardoor hij zeer behoedzaam is’, denkt Debyser. ‘Hou er ook rekening mee dat hij een nieuw kabinet heeft gekregen. Bovenstaande is dan ook een begrijpbare reactie van iemand die midden in de paniek het leger moet gaan leiden’.

Niet in lockdown tot iedereen een vaccin heeft

Maar de huidige lockdown kan dus niet blijven duren tot iedereen het vaccin heeft, zegt de viroloog. ‘Nu zitten we weer in een lockdown wat we hebben gedaan omdat onze intensieve diensten overspoeld raakten. Daarom hebben we die maatregelen genomen. En laat me opnieuw stellen dat mijn appreciatie zeker gaat naar de zorgverleners die daar bergen werk verzetten.

Maar als je in de toekomst kunt vermijden dat kwetsbare mensen in het ziekenhuis geraken met behulp van het vaccin, dan valt deze reden weg. En als het virus zich dan nog verspreidt bij jonge mensen die dan voornamelijk griepsymptomen hebben, dan is dat veel minder erg’. We gaan wel niet bij de eerste landen zijn die beginnen met vaccineren, ook al wordt het Pfizervaccin geproduceerd in het Vlaamse Puurs.

Evaluatie coronacrisis nodig

Ook roept Debyser op om wanneer we terug in veilig vaarwater zijn, het coronabeleid in dit land toch heel grondig te evalueren en liefst in een echte onderzoekscommissie. ‘Waarom sterven er bij ons zoveel mensen? Dat komt niet door het betere tellen alleen. De cijfers liggen veel hoger dan in de buurlanden die minstens evenveel inspanningen doen om deze sterfgevallen te vermijden. De meeste landen hebben lockdown maatregelen moeten nemen in deze tweede golf, maar als we kijken naar de maatregelen en resultaten kunnen we niet echt fier zijn op het resultaat. Ik denk niet dat we een tweede golf volledig hadden kunnen vermijden, maar het had veel serener en rationeler kunnen aangepakt worden’.

En ook een meer lokale aanpak zou zijn vruchten afwerpen. ‘Waar is het in deze golf misgelopen? Dat zal die analyse later moeten uitwijzen. In Antwerpen heeft men in de zomer zeer streng ingegrepen. Met resultaat. Maar in Brussel en Luik liep het uit de hand en toen stond plots het hele land in brand. De bedoeling van een coronabarometer is om perspectief te bieden, maar moet ook als doel hebben om lokaal te kunnen ingrijpen. Als het in Brussel of Luik slecht gaat, moet men daar ingrijpen’.

Centralistisch trekje

‘Maar deze federale regering heeft blijkbaar een centralistisch trekje wat een politieke keuze is. Kijk bijvoorbeeld naar Frankrijk en Duitsland. Iedereen neemt eerst regionale maatregelen. Het virus verspreidt zich immers niet op elk moment bij elf miljoen Belgen, maar eerst in lokale clusters in bepaalde regio’s en die moet je aanpakken’.

‘Het is veel efficiënter om vroeg en lokaal in te grijpen. Nee, we mogen niet tevreden zijn met de manier waarop we de crisis hebben aangepakt. Al heeft dat zeker ook te maken met de complexiteit van het land’, eindigt Debyser.

Het vorige interview met Debyser voor Doorbraak kunt u hier lezen.

virale eiwitten

Viroloog Zeger Debyser: ‘Pfizer vaccin werkt beter dan verwacht.’