De erfgoeddienst van provincie Limburg en de UGent ontsloten op de Duitsers buitgemaakte luchtfoto’s van Limburg. Op die manier willen ze getuigenissen verzamelen over de Tweede Wereldoorlog en vooral de sporen in het landschap helpen duiden binnen een archeologische context.

Het project www.onderderadar.be van de Provincie Limburg is het kindje van de conflictarcheoloog Dr. Wouter Gheyle van de UGent. Het hele project ontstond uit een collectie luchtfoto’s die in april 1945 buitgemaakt werden door het Amerikaanse leger. De Amerikanen en de Sovjets waren in een race verwikkeld om de archieven van de Duitsers in beslag te nemen. Veel ging verloren in branden in Berlijn of werd op het eind van de oorlog vernietigd door de Duitsers.

Op een hooizolder in Beieren vonden de Amerikanen een archief met luchtfoto’s. In dat fonds zaten ook luchtfoto’s van België, zo ontdekte Gheyle in Amerikaanse federale archieven. Ook de Amerikanen maakten luchtfoto’s. Met deze twee verzamelingen trok Gheyle naar Limburg.

Conflictarcheologie

In conflictarcheologie ligt de nadruk op materiële overblijfselen van de twee wereldoorlogen. Het landschap zit immers vol overblijfselen boven en onder de grond en is zo de laatste getuige. Voor de Tweede Wereldoorlog rest nu nog een laatste kans orale getuigenissen te verzamelen. Ook archeologen kunnen zo kennis delen die niet op de traditionele inventaris (CAI) te zien is.

Waarom nam Gheyle hiervoor luchtfoto’s? Omdat die het meest objectieve beeld geven. Dit in tegenstelling tot kaarten die altijd een interpretatie vanuit een bepaald beoogd doel zijn. Het meeste heeft Gheyle aan verticale luchtfoto’s die zelfs in de Eerste Wereldoorlog soms van zeer spectaculaire kwaliteit bleken. Omdat de Tweede Wereldoorlog geen frontoorlog was tonen die luchtfoto’s de infrastructuur, bijvoorbeeld de Atlantikwall. De foto wordt zo een kaartdocument.

UGent

Zo werkt lidar.

Lidar niet enkel bij de Maya’s

De derde bron in het onderzoek zijn de Vlaamse Lidar-beelden. Lidar staat voor ‘Laser Imaging Detection And Ranging’. Met deze laserscans vanuit een vliegtuig krijgt men digitale reliëfkaarten. Zoiets is voor archeologen superinteressant omdat zo’n puntenwolk de bodem onder de vegetatie toont. Door de vegetatie weg te filteren, verschijnen plots loopgraven en grafheuvels uit de bronstijd of ijzertijd. Of zoals elders hele onbekende Mayasteden.

Die laag is ook beschikbaar op www.onderderadar.be. De combinatie kan een zicht opleveren van werken in het bos in Lanaken uit 1944. Die structuur blijkt een Duits kamp met radarinstallaties. Recente luchtfoto’s van het bos (nu deel van het nationaal park Hoge Kempen) tonen dat aan het oppervlak nog heel veel bewaard is. Fundamenten, ruïnes, nutsleidingen, loopgraven…. Dit maakt het voor archeologen een zeer interessante site.

Dwangarbeid in Beringen

De mijn van Beringen op Duitse luchtfoto’s toont naast de situatie van de cité en de terrils, barakken in hout. Dit bleek een krijgsgevangenkamp. De Duitsers lieten Sovjet-krijgsgevangen overkomen. Zo maakten de Duitsers ook een foto vanop de terril van het kamp. Zoiets geeft een zeer mooi beeld van de mijn.

Tegenwoordig blijft daar weinig van over. Een deel zit onder veel grotere terril. Het zuidelijk deel is een voetbalveld en een ander deel is bos. Dat laatste is interessant omdat daar betonresten zitten. Daarnaast is de Baltische wijk uiteraard genoemd naar de krijgsgevangen die in de mijnen moesten werken. Op de luchtfoto’s zijn ook schuilloopgraven te zien.

De winterbeelden uit januari 1945 tonen een besneeuwd landschap. Op de Lidar zijn de loopgraven en de fundamenten nog zichtbaar. Ook tegenwoordig zijn daar nog inscripties van Amerikaanse soldaten te zien.

Onder de radar

Luchtfoto’s van de Duitsers en de Amerikanen in 1944-1945 van Limburg

vlaams hoogtemodel

Buitgemaakte Duitse luchtfoto’s tonen erfgoed in Limburg