De Vlaamse regering – net een jaar aan de knoppen – stelt vandaag haar eerste Septemberverklaring voor. Vooral op economisch vlak zijn de verwachtingen hooggespannen. Na de coronaklap moet de Vlaamse regering nu absoluut enkele versnellingen hoger schakelen, onderstrepen zowel Bart Van Craeynest (hoofdeconoom werkgeversorganisatie Voka) als Ivan Van de Cloot (hoofdeconoom denktank Itinera).

Roet in het Vlaamse eten

Toen de nieuwe Vlaamse bestuursploeg (N-VA, CD&V en Open Vld) op 2 oktober vorig jaar de eed aflegde, legde ze vooral de economische lat behoorlijk hoog. Zo sprak de regering-Jambon de ambitie uit om deze legislatuur minstens 120 000 Vlamingen extra aan een job te helpen, waardoor de werkzaamheidsgraad eindelijk op de al veel langer beoogde 80 procent zou uitkomen. Op vlak van onderzoek en ontwikkeling (O&O) wilde deze Vlaamse regering eindelijk de stilaan mythische 3-procentsnorm halen. Hiermee zouden overheid en bedrijven samen jaarlijks drie procent van het totale Vlaamse BBP aan innovatie besteden.

En, last but not least: de nieuwe Vlaamse regering sprak een jaar geleden nog maar eens de ambitie uit om Vlaanderen zo snel mogelijk te laten aansluiten bij de meest welvarende, Noord-Europese landen. ‘Nu gooide de coronapandemie de voorbije zes maanden uiteraard flink wat roet in het Vlaamse eten, maar net daardoor zal deze regering de volgende jaren ook extra uit haar kot moeten komen,’ benadrukt Bart Van Craeynest.

Vlaanderen nog niet bij de topregio’s

‘Wij zien voor deze legislatuur eigenlijk drie hoofdprioriteiten qua economisch beleid. In eerste instantie is er natuurlijk de arbeidsmarkt. We zitten vandaag in Vlaanderen aan een werkzaamheidsgraad van zowat 75 procent. Daarmee zitten we bij de betere middenmoot in Europa, maar de echte topregio’s zitten al boven de 80 procent. Dat is voorlopig dus nog een flink stuk te hoog gegrepen. Nieuw is wel het besef dat we – om meer mensen aan het werk te krijgen – vooral veel zwaarder moeten inzetten op de ‘onzichtbare’ niet-werkenden onder de beroepsbevolking: langdurig zieken of medisch arbeidsongeschikten, oudere werklozen die nu niet meer beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt, noem maar op.

De echte werklozen vormen in Vlaanderen een veel minder groot probleem. Deze Vlaamse regering lijkt dit ook te beseffen, en heeft nu voor het eerst ook afspraken gemaakt met de VDAB om veel sterker op die doelgroepen te focussen. Net voor de corona-uitbraak zijn er er op dat vlak toch al enkele stappen gezet, onder meer om het probleem beter in kaart te brengen. In een tweede fase moeten er nu maatregelen op maat volgen.’

Slagkracht VDAB

Ivan Van de Cloot (Itinera) toont zich nog een stuk scherper als het op het Vlaamse arbeidsmarktbeleid aankomt. ‘We kunnen onmogelijk jarenlang vele honderdduizenden mensen in gesubsidieerde inactiviteit houden. De voorwaarden daartoe moeten geleidelijk aan aangescherpt worden. Specifiek om de impact van de coronapandemie op te vangen, moeten we ook de tijdelijk werklozen ondersteunen, via activering of vormingen die ook de werkgevers mee moeten financieren. Tegelijk pleit ik ook voor tijdelijke loonsubsidies als crisismaatregel. Zo zetten we uitkeringen in om mensen aan de slag te krijgen.’

Ook Van de Cloot vindt de focus op die doelgroepen die vandaag niet langer beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt legitiem, maar hij waarschuwt ook. ‘De vraag of de VDAB daarvoor dan ook meer middelen nodig heeft, is legitiem, maar tegelijk moeten we durven te discussiëren over het goed bestuur en de slagkracht van die VDAB.’

Als het over dat arbeidsmarktbeleid gaat, kunnen we uiteraard niet om de vaststelling heen dat heel wat belangrijke hefbomen nog altijd op het federale niveau zitten. Niet in het minst het uitkeringsbeleid en de loonakkoorden. ‘Net daarom pleiten wij ook voor een verdere regionalisering daarvan: de situatie op de arbeidsmarkt in Vlaanderen verschilt hemelsbreed van die in Brussel en Wallonië‘, onderstreept Bart Van Craeynest.

Kenniseconomie

Een tweede belangrijke focus voor deze regeringsploeg zouden volgens de Voka-hoofdeconoom de overheidsinvesteringen moeten zijn. Lees: grote infrastructuurwerken. Ook die uitgaven liggen in Vlaanderen al jarenlang structureel veel te laag. ‘Het huidige Vlaamse regeerakkoord toont zich op dit vlak behoorlijk ambitieus, en de voorbije maanden zaten we ook relatief goed op schema,’ klinkt het. ‘Maar ook hier zal één legislatuur niet volstaan om het gat met de echte Europese topregio’s dicht te rijden. Tegelijk biedt het relanceplan ons na de coronacrisis ook een uitgelezen kans om net voor dit soort investeringen enkele tandjes bij te schakelen. Ik hoop echt dat we bij de Septemberverklaring van vandaag wat dit betreft niet op onze honger blijven zitten.’

Ten slotte zijn er natuurlijk de extra inspanningen op vlak van onderzoek en ontwikkeling, die van Vlaanderen een echte kenniseconomie moeten maken. Goed voor een beoogde inspanning van 250 miljoen euro tegen het einde van deze legislatuur, op te hoesten door de Vlaamse overheid en het bedrijfsleven samen. ‘Voorlopg lijken we ook hiervoor min of meer op schema te zitten, maar wij hebben het gevoel dat vooral de KMO’s – toch de kern van het industriële weefsel in Vlaanderen – op dit vlak toch nog extra gesensibiliseerd moeten worden. Bovendien mag die 3-procentsnorm hier ook niet het einddoel zijn. De echte Europese topregio’s zitten daar intussen al een eind boven.’

Pure aankondigingspolitiek

Ivan Van de Cloot waarschuwt dat we het innovatiebeleid politiek vooral niet systematisch mogen reduceren tot die 3-procentsnorm. De enige echte toetssteen is natuurlijk niet dat kwantitatieve resultaat, maar wel de beleidskwaliteit op vlak van innovatie. ‘De focus ligt al jarenlang te weinig op het doel, maar op het middel – geld binnenhalen – en we blijven te vaak hangen in pure aankondigingspolitiek. Deze Septemberverklaring is een nieuwe kans om echt voor verandering te zorgen, maar politici moeten beseffen dat een straffe verklaring hier en wat meer geld daar niet zullen volstaan.

Het is legitiem om nu een echt relancebeleid op poten te zetten – meer zelfs, dit is een unieke kans daarvoor – maar dan moeten we die centen wel gebruiken om onze processen echt fundamenteel te herbekijken en waar nodig bij te sturen. Op vlak van innovatie bijvoorbeeld hebben we ook in Vlaanderen ecosystemen gecreëerd die vooral zichzelf in stand houden. Waarbij allerlei spelers en instanties zichzelf en elkaar te weinig in vraag durven te stellen. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten we aansturen op meer internationale evaluaties, zodat we ons ook aan de internationale top kunnen spiegelen.

Want geloof me vrij: de Vlaamse ecosystemen staan nog mijlenver af van wat pakweg in Silicon Valley gebeurt. De lat moet dus hoger, en de politiek zou moeten beseffen dat meer geld daarvoor maar zelden de juiste oplossing is. Het gaat vooral om beter bestuur, om wat er onder de motorkap zit. Deze Vlaamse regering heeft effectief al een deel van haar regeerprogramma gerealiseerd – vooral die punten waarover eerder al een politiek akkoord gevonden was dus. Maar dit was toch eerder het gemakkelijkste luik. Nu hebben we nood aan visionair leiderschap, en begint het échte werk.’

Behoorlijk parcours

‘Door de bank genomen, heeft deze Vlaamse regering op economisch vlak tot nog toe een behoorlijk parcours afgelegd,’ vindt Bart Van Craeynest. ‘Maar tegelijk zitten we nu wel in een van de diepste crises van de voorbije decennia, en is het aan de regering-Jambon om stevig te schakelen en te versnellen. Bijvoorbeeld door de invoering van de jobbonus niet langer uit te stellen en door een aantal overheidsinvesteringen versneld door te voeren.

En als het begrotingsevenwicht door dit soort maatregelen moet sneuvelen, dan lijkt dit me een gerechtvaardigde keuze. Hierdoor versterk je de economie structureel, iets wat niet kan worden gezegd van pakweg de verhoging van bepaalde uitkeringen, zoals die nu op de federale regeringstafel ligt.’

Vlaamse regeerakkoord

‘De lat moet hoger, en deze crisis biedt ons een uitgelezen kans.’