Het lijkt wel een Zwitsers zakhorloge: zodra er een probleem rijst, is de overheid nooit ver weg. En als er geen probleem is ook, dan creëert ze de problemen wel zelf. Hoe die symbiose van ‘probleem en oplossing’ geëvolueerd is naar ‘van probleem naar groter probleem’ heeft alles te maken met de benadering van het concept ‘algemeen belang’.

Algemeen belang is tegenwoordig niemands belang. Het is enkel de kapstok waaraan de overheid haar gezag ophangt, weliswaar met dien verstande dat democratische correctie een vervelende bijkomstigheid is in een omgeving waar bureaucratisch, technocratisch en oppervlakkig verwetenschappelijkte beleidskeuzes de dienst uitmaken, en dat die in essentie niet te corrigeren zijn.

Wat de overheid aanraakt wordt duurder

Een recente statistiek van het Labor Bureau of Statistics in de VS bond recent de kat de bel weer aan.

Op deze grafiek zie je hoe alles wat de overheid beheert (direct of indirect) uiteindelijk alleen maar duurder wordt. Alles wat de vrije markt produceert, neigt ernstig naar goedkopere prijzen. Dat zijn de initiële conclusies die je kan trekken uit de grafiek. Het zijn natuurlijk cijfers uit de VS, maar de parallellen met Europa en België zijn meer dan oppervlakkig.

Ook bij ons zijn onderwijs, zorg, huisvesting, voedsel en drank aanzienlijk duurder geworden. En dan gaat het niet eens over de recente prijsopstoot maar over langetermijntrends. Zelfs wagens en telecomdiensten zijn (in tegenstelling tot de VS) duurder sinds het begin van het millennium. Het is een mooie grafiek die het typisch Amerikaanse spanningsveld tussen overheidsinterventie en puur kapitalisme mooi weergeeft.

Goederen versus diensten

We zouden onszelf tekort doen als we de analyse hier bij zouden laten. Als we de data achter de grafiek bestuderen, kunnen we heel wat aanvullende conclusies trekken.

Bij bestudering van de individuele componenten merken we dat (directe en indirecte) dienstverlening sneller zijn gestegen dan de pure productie en distributie van goederen. Dat gaat van medische diensten, transportdiensten, onderwijsdiensten tot garagediensten. Het snijdt dus dwars door het publiek-private domein. Gelijkaardige conclusies kan je trekken bij nazicht van de Eurostat-datasets.

Ergens is de conclusie logisch: de productie van goederen heeft de afgelopen twintig jaar genoten van mondialisering, uitbesteding, goedkope arbeidskrachten, eindeloze ontginning van grondstoffen en relatief lage scheepvaartkosten. Diensten die arbeidsgevoelig zijn, en dus tegen een flinke fiscale rekening aankijken, stegen het meest. Toch ook weer geholpen door het fiscale beleid van de overheid (en ongeacht of de dienst als een private of publieke dienst wordt aangemerkt). Vandaar de indicatie ‘direct of indirect’. De overheid is indirect ook in de private markt actief. Maar er is meer, en het is geen goed nieuws voor de overheid.

Transparantie, regulering en marktmanipulatie

Als je uit de lijst het meest inflatoire product selecteert (schoolboeken) en de minst inflatoire dienst (vliegtickets) kom je tot interessante conclusies. Bij tekstboeken is er geen keuze (de proffen bepalen vaak, gestuurd door uitgeverijen) en waarbij de markt voor educatieve boeken in handen is van een oligopolistisch setje van uitgeverijen met nul transparantie als het gaat over prijszetting. Daartegenover staat de luchtvaartsector met oneindige concurrentie en keuze, hoge mate van transparantie en aanzienlijke vormen van deregulering.

Daar zijn wel wat conclusies uit te trekken: je ziet een duidelijke werking van de wet van Baumol, die stelt dat de dienstensector en de niet-commerciële (publieke sector) relatief duurder worden bij een stijging van de arbeidsproductiviteit in de private/industriële markt (arbeidsspecialisatie en technologie leiden tot een heel duidelijke leercurve in de productie en verbetering van producten in tegenstelling tot diensten).

Dat heeft wel wat gevolgen. Omdat veel overheidsdiensten arbeidsintensief zijn, groeit de productiviteit daar niet of minder, waardoor overheidsbestedingen groeien tegen een tempo sneller dan het bruto nationaal product en daardoor de economische groei zal afvlakken, of zoals in België, afgezwakt is. Maar daar houdt het niet op: de wetmatigheid van Baumol is gelinkt aan de regulering van een sector. De minst productieve sectoren zijn degenen met de hoogste regulering en de minste competitie. Dat zou ook betekenen dat met verschillende niveaus van overheidsinterventie tussen landen met dezelfde industrieën de prijsindicatie naargelang wisselt, wat in brede termen door de data wordt ondersteund.

Overheid exporteert eigen onvermogen

Is het niet voldoende tragisch dat de overheid last heeft van een ingebakken (en in België bijna criminele) inefficiëntie, ze exporteert haar eigen onvermogen via brakke marktwerking en over- en inefficiënte regulering ook naar de private markt. Wetgeving heeft een impact op hoe een markt ontstaat en zich vormt, maar ook hoe performant ze is, hoe concurrentie evolueert (of niet) en hoe beschikbare middelen worden aangewend.

Het bepaalt ook de mate van import versus eigen productie (waarlangs je de blauwe en rode lijnen in grafiek 1 ook kan beoordelen). Voor België en de EU, maar ook in stijgende mate voor Vlaanderen, is het palmares op dit punt extreem frustrerend (en al zeker tegen de achtergrond van de huidige belastingdruk).

Met één hand in de grabbelton van falend beleid en half comateuze industrieën mag zeker niet ontbreken: onderwijs en zorg, pensioenen en huisvesting, energie(infrastructuur), landbouw/milieu, infrastructuur, … Maar ook haar interventies in de private markt tonen falend beleid: telecom, maakindustrie, financiële diensten en bancaire sector, en zelfs in de retailsector, zo getuigt de recente malaise bij Delhaize, als rokende uitlaat van de retailsector.

Fiscaal beleid

Ook in haar eigen fiscaal beleid is de overheid niet consequent: elke opgehaalde euro heeft een effect op de markt. Om dat te rechtvaardigen moet de toegevoegde waarde van wat men met die euro doet meer zijn dan het negatieve effect op de markt van de initiële onttrekking. Er is weinig oog, ook vanuit het academische, voor de effecten van ‘regulatory economics‘ in het Belgische en Vlaamse beleid, aan beide zijden van het probleem: het effect van onttrekking op markten en industrieën enerzijds en de toegevoegde waarde van het beleid anderzijds (inclusief de nauwe groep van subsidie genietende bedrijven).

Algemeen beleid zou dan kunnen of misschien zelfs moeten zijn: de poging om met elke euro belastinggeld een zo hoog mogelijke welvaart/welzijn verbetering te realiseren voor een zo groot mogelijke groep burgers. In de huidige context van België lijkt dat nagenoeg ondenkbaar. Wat met een ministerie van Financiën met nagenoeg 40.000 medewerkers, die zich bezighouden met het operationele van belastinginning, een administratieve taak, die nagenoeg niets zou moeten kosten? Wat is het potentieel van 40.000 mensen (alleen al voor dit ministerie) vaak hoogopgeleid voor een land dat nu verloren gaat? Onze totale productiviteit kan niet omhoog, zelfs niet via ons sociaal beleid dat gericht is op status quo en niet op verbetering laat staan activering.

De prijsstabiliteit is een proces dat we hebben overgelaten aan een stelletje roekeloze opportunisten in Frankfurt en de euro is zo brak dat we van het ene noodfonds naar het andere dansen op de rand van de Europese vulkaan. Alsof er geen directe relatie bestaat tussen prijsstabiliteit en democratie. Of waarom denkt u dat de Duitsers na de Tweede Wereldoorlog bijna religieus hebben vastgehouden — voor meerdere decennia — aan absolute prijsstabiliteit?

De bietenbrug op

We zitten gevangen in ons eigen web: een web van een logge overheid die haar onvermogen exporteert via inefficiënte dan wel overdreven regulering in allerlei domeinen. Massa’s potentieel gaan verloren: menselijk, harde en zachte infrastructuur, alsook als financieel. Een performante economie doet er blijkbaar niet toe, ook al is een welvaartstaat zonder een goed functionerende economie al snel een illusie. De concurrentiewaakhond is een papieren tijger en zelfs met een dramatische begroting slaagt een partij als de PS er nog in initiatieven met een meerkost van 220 miljoen euro op tafel te leggen tijdens de begrotingscontrole deze week.

Iedere politieke partij die beweert dat ze van deze dampende puinhoop nog iets kan maken, moet goed beseffen dat ze in eigen staart zal (moeten) bijten. ‘Regeren is halveren’, zegt het spreekwoord. Laten we ons hoeden voor snelle oplossingen, want alles wat massaal wordt vereerd of aangehangen is ondiep. En de duivel schijt ook nog eens vaak op dezelfde dampende (puin)hoop.

voedsel en drank

Is er geen probleem, dan creëert de overheid er wel een