De volkspartijen verliezen volk. De Duitse christendemocraten (CDU/CSU) en sociaaldemocraten (SPD) kregen zware klappen bij de verkiezingen van afgelopen zondag voor de Bondsdag, het federale parlement. De ‘Union’, het verbond van de twee christendemocratische partijen, zakt van 41% naar 32,8%. Dat is haar slechtste resultaat sinds de eerste Bondsdagverkiezingen van 1949. Hetzelfde geldt voor de SPD die van 25% naar 21% daalt. Alleen in de woelige jaren van de Republiek van Weimar (1919-’33) deed ze het nog slechter.

Plat geknepen

De zogeheten volkspartijen waren voor de kiezer nauwelijks nog te onderscheiden. Het TV-duel begin september tussen bondskanselier Angela Merkel (CDU) en haar uitdager Martin Schulz (SPD) toonde aan hoe vriendelijk de coalitiepartners met elkaar omgingen. Het risico van een Grote Coalitie van de volkspartijen CDU/CSU en SPD bestaat er in dat hun respectievelijke profielen verwateren. Zeker de SPD had het gevoel als juniorpartner plat geknepen te worden door Merkel. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de SPD-top onmiddellijk na de bekendmaking van de exitpolls zondagavond om 18 uur aankondigde in de oppositie te gaan.

Hete adem

Merkel rest geen andere keuze dan een nieuwe regering te vormen met de liberalen van de FDP, die met 10,4% een wonderbaarlijke comeback vieren, en de Grünen die tegen alle verwachtingen in zelfs licht klommen naar 9,1%. Een ‘walk in the park’ wordt die onderneming zeker niet. Tijdens de Elephantenrunde van zondagavond, de tafelronde met de partijvoorzitters op de openbare omroep, bleek nog maar eens hoe diep het water is tussen Christian Lindner (FDP) en Katrin Göring-Eckardt (Grüne). Merkel zal heel wat diplomatieke vaardigheden aan de dag moeten leggen om de drie politieke stromingen samen te brengen. Binnen de christendemocratische fractie mag ze ook weerwerk verwachten van Horst Seehofer, de voorzitter van de Beierse zusterpartij CSU. In haar ‘Bayernplan’ (verkiezingsprogramma voor Beieren) hamert de CSU op een Obergrenze, de beperking van het aantal jaarlijks toe te laten vluchtelingen tot 200 000. Met de hete adem van de anti-migratiepartij Alternative für Deutschland (AfD) in de nek vreest de CSU haar absolute meerderheid te verliezen bij de deelstaatverkiezingen van 2018.

Onbegrip

Heel wat christendemocratische mandatarissen en functionarissen verwijten Merkel met haar vluchtelingenbeleid (‘wir schaffen das’) het pad geëffend te hebben voor de AfD. Die vormt nu met 13,2% de derde sterkste fractie in de nieuw verkozen Bondsdag. Eén miljoen kiezers is van de CDU/CSU uitgeweken naar de AfD. Vele ‘goede democraten’ hadden in de media opgeroepen om te gaan stemmen in de hoop AfD de pas af te snijden. De ironie wil nu juist dat de AfD 1,2 miljoen onder de niet-kiezers heeft weten te mobiliseren. 49% van de kiesgerechtigden had in enquêtes gezegd dat de AfD ‘beter dan andere partijen begrijpt dat de mensen zich niet meer veilig voelen’. Toen minister van Buitenlandse Zaken Sigmar Gabriel (SPD) waarschuwde voor de ‘intocht van nazi’s in de Bondsdag’, gaf hij dus zijn onbegrip te kennen voor wat er leeft in de bevolking. De kiezers van de AfD zijn geen ‘deplorables’ zoals Hillary Clinton de aanhangers van Donald Trump noemde — het merendeel van hen stelt het economisch zelfs goed – maar ze zijn vooral bezorgd over de culturele identiteit van Duitsland als natie. In Oost-Duitsland steekt de AfD zelfs de links-radicale Die Linke (9%) de loef af als protestpartij.

Scherp rechts

Duitsland beleeft nu met de AfD wat België in 1991 met het Vlaams Blok beleefde. Voor het eerst trekt een partij, die zo scherp rechts van het centrum staat, met zo een grote schare binnen in de Bondsdag. De AfD zal geen kans onverlet laten om als rechtse rebel tegen de schenen van de gevestigde machten te schoppen. De sfeer en het taalgebruik zullen nog meer verruwen binnen en buiten de muren van het parlement. Als de traditionele partijen ook de fout begaan de functionarissen en de kiezers van de AfD te demoniseren in plaats van de zakelijke discussie aan te gaan, zullen deze de rangen sluiten en zich weten te handhaven.

Merkel blijft aan als kanselier, maar veel reden tot vreugde heeft ze niet. De polarisering neem toe in Duitsland, het partijenlandschap is gefragmenteerd, de regeringsvorming wordt er alleen maar moeilijker op. CDU en CSU dragen een zware last, terwijl de SPD zich kan herbronnen als ‘bolwerk van de democratie’.

(Dit artikel verschijnt dinsdag ook in De Tijd.)

volkspartijen

AfD schopt tegen schenen establishment