De Europese Unie wilde een EU-klimaatwet voor de klimaattop van de Amerikaanse president Joe Biden op 22 en 23 april 2021. Tegen alle verdragsrechtelijke procedures in en zonder enige democratische onderbouwing kwam die EU-klimaatwet er dus op 21 april. Een schoonheidsprijs verdient de hele pantomime echter niet.

De Amerikaanse president Joe Biden nodigde op 26 maart 40 ‘regeringsleiders’ uit op een klimaattop op 22 en 23 april. Bij die 40 hoorden ook ‘president’ Ursula von der Leyen (voorzitster van de Europese Commissie) en ‘president’ Charles Michel (voorzitter van de Europese Raad). Biden zal op die klimaattop aankondigen dat de Verenigde Staten opnieuw achter het Akkoord van Parijs staan. Biden had dit twee dagen na zijn inauguratie als president al aangekondigd op 27 januari.

Handjeklap achter de schermen

De echte reden is natuurlijk dat Biden politiek wil scoren met een groen imago. Zijn regering ziet de informele top als een opstapje naar de Climate Change Conference (COP26) van de Verenigde Naties. Die vindt aanstaande november plaats in het Schotse Glasgow. De hele top van deze week is eigenlijk één grote photo opportunity. Wereldleiders kunnen er een selfie maken met een groene Biden. En ze ruiken de kans om tijdens het komende weekend in de kranten te staan als ‘wereldleiders’.

Eigenlijk wilde de Europese Unie de klimaatwet al doordrukken op 26 maart — heel toevallig de dag van Bidens uitnodiging. Maar de lidstaten in de Coreper-vergadering liggen een beetje dwars. Wie echt gelooft dat de agendasetting van het Portugese voorzitterschap van de EU en de Europese Commissie enkele dagen voordien niet georkestreerd was met de blijkbaar al bekende aankondiging van de uitnodiging door de Amerikaanse president, moet wel erg naïef zijn. Blijkbaar wordt EU-beleid achter de schermen gecoördineerd met de Amerikaanse politieke propaganda van de Biden-administratie.

Klimaatwet zonder akkoord

De besluitvorming in de Europese Unie neemt steeds gekkere vormen aan. Zo meldde een persbericht dat woensdagochtend vroeg na 17 uur onderhandelen de EU-lidstaten en het Europees Parlement een voorlopig akkoord bereikten over de klimaatambities van de EU. Ook het Portugese zesmaandelijkse voorzitterschap van de EU stuurde een perscommuniqué uit.

Raar, want binnen de Raad van de Europese Unie (dus met de ministers van de lidstaten) en de Coreper-vergadering binnen die raad (waar de permanente vertegenwoordigers bij de EU en hoge ambtenaren van de lidstaten overleggen) stond de bespreking van de status van de klimaatwet van de EU op de agenda voor woensdag 21 april in de namiddag. Vandaar allicht de term ‘provisional agreement’.

Over de klimaatwet die de EU eerder al wilde doordrukken, is binnen de Raad van de EU dus nog steeds geen akkoord. Toch wilde de EU groots uitpakken. Ze stelt dan ook de EU-klimaatwet voor als een voldongen feit.

Palaveren over percentages

De EU-klimaatwet moet zorgen dat de EU tegen 2030 de CO2-reduceert met 55 procent ten opzichte van 1990. (De helft van de huidige lidstaten deed toen zelfs nog geen metingen, omdat ze net het Warschaupact hadden verlaten). In 2050 moet de hele Europese Unie zelfs ‘klimaatneutraal’ zijn. Dus zonder een akkoord tussen de lidstaten over de wet in kwestie pakt de EU uit met een boodschap dat de 27 EU-lidstaten en het Europees Parlement in de nacht van dinsdag 20 op woensdag 21 april een ‘voorlopig’ akkoord bereikten over de EU-klimaatwet.

Waarover onderhandelden de lidstaten onder Portugees voorzitterschap bijgestaan door de Europese Commissie dan met het Europees Parlement? Naar verluidt vooral over 5 procent reductie van de CO2-uitstoot. Het EP eiste 60 procent vermindering in de klimaatwet. De lidstaten verkozen 50 procent. Een bizar stukje toneel. De vicevoorzitter van de Europese Commissie en eurocommissaris voor Klimaat Frans Timmermans had immers reeds maanden geleden 55 procent voorgesteld. De hele 17-urige onderhandeling was dus gewoon een ritueel om een besluit een aura van legitimiteit mee te geven.

In die hele opgezette commedia dell’arte twitterde Timmermans: ‘Dit is een goede dag voor mensen en planeet. Dit is een mijlpaal-moment voor de EU en een sterk signaal aan de wereld: onze toewijding aan een klimaatneutrale EU zal ons beleid voor de komende dertig jaar begeleiden.’ Voor de Groenen in het Europees Parlement is het uiteraard verre van voldoende. Volgens de Groenen is de beloofde reductie eigenlijk maar 52,8 procent. Het zou immers niet echt om uitstootreductie gaan. De Groenen willen minstens 65 procent reductie. Ze verwijzen daarbij naar het Akkoord van Parijs.

Opgezet spel

Het ‘voorlopige’ akkoord kwam dus net op tijd voor de internationale klimaattop die de Amerikaanse president Joe Biden voor de komende dagen heeft belegd. Daar zal de Europese Commissie de klimaatwet aan de wereld presenteren. Wat ze niet zal kunnen presenteren, is het feit dat die klimaatwet democratisch tot stand kwam. Geen enkel parlement in geen enkele lidstaat van de Europese Unie zal zijn zeg kunnen doen over de EU-klimaatwet.

De zeer onduidelijke en vooral ideologische klimaatwet is immers een verordening van de Europese Commissie. Die heeft directe werking in de lidstaten. Het is een wet die opgelegd wordt door de EU. De enige legitimatie is dat de regeringsleiders in de Europese Raad over die wet zullen gestemd hebben. Het feit dat de onderhandelingen over de klimaatwet in de Coreper nog verre van afgelopen waren, illustreert perfect hoe weinig de EU geeft om het principe dat een wet tot stand komt na democratisch debat in een legislatieve kamer en na stemming door een meerderheid van volksvertegenwoordigers.

Ingebakken democratisch deficit

Die stemming door regeringsleiders in de Europese Raad zou zogezegd een onrechtstreekse democratische controle zijn. De Europese Raad kan echter net als het Europees Parlement geen enkel wetgevend initiatief nemen. De klimaatwet werd geschreven door de Europese Commissie. De zogenaamde ‘medewetgevende macht’ van de Raad en het Parlement beperkt zich tot het geven van opmerkingen. De Commissie kan die gewoon naast zich neer leggen. De stemming door de Raad en het Parlement over de klimaatwet (de verordening) is slechts een formaliteit. In het geval van de Raad een formaliteit onderhevig aan internationale koehandel.

Het democratisch deficit zit dus ingebakken in de EU. Dat de EU bovendien steeds meer voor verordeningen kiest in plaats van richtlijnen is zorgbarend. Een verordening heeft meteen kracht van wet in elke lidstaat. Ze staat hiërarchisch boven de nationale wetten of lokale decreten en verordeningen.

Een richtlijn daarentegen moest steeds omgezet of vertaald worden in nationale wetgeving. Dat duurde uiteraard langer. En het gaf al eens conflicten die dan bij het Europees Hof van Justitie terecht kwamen. De Europese regelgeving werd bij omzetting echter wel telkens door en verkozen parlement in commissie en in plenaire behandeld en gestemd. Met een andere meerderheid desgevallend.

Nu is de enige controle over een verordening de controle door het parlement van de regering. Wetgeving komt dus binnen via de achterpoort. De EU-klimaatwet is eigenlijk een oekaze uit Brussel gedekt door een raad van regeringsleiders die worden gedekt door een monddode meerderheid in eigen land.

voorlopig akkoord

Europese klimaatwet is vooral diplomatieke show