Het Brussels gewest wil een ‘slimme kilometerheffing’ invoeren. De regering heeft er de welluidende, oer-Brusselse naam SmartMove voor bedacht. ‘Parasitaire taks’, de benaming die Pieter Bauwens haar gaf, is naar vorm en inhoud beter passend.

De reacties in Vlaanderen en Wallonië op de princiepsbeslissing van de Brusselse regering zijn de prelude van maandenlange politieke en communautaire strubbelingen. Die zullen onvermijdelijk eindigen voor het Grondwettelijk Hof.

Leasing

Op het arrest van het Hof kunnen we niet vooruitlopen. Ons juridisch oog is trouwens niet zo geschoold als dat van zijn rechters, maar toch voldoende om sporen van discriminatie te ontwaren. En een wet — in het Brussels gewest draagt die de naam ordonnantie — mag niet botsen met het gelijkheids- en niet-discriminatiebeginsel dat door de grondwet is gewaarborgd.

Vlaanderen, Wallonië en Brussel zijn bevoegd voor de verkeersbelasting. Maar als het gaat om leasingauto’s kan een gewest die bevoegdheid maar uitoefenen na het sluiten van een samenwerkingsakkoord met de andere twee gewesten.

Nu is de Brusselse regering, zoals bekend, van plan de autobezitters die in het gewest wonen, vrij te stellen van verkeersbelasting. Aangezien Vlaanderen, en vermoedelijk ook Wallonië, niet van plan is een samenwerkingsakkoord te sluiten, zal Brussel de autoleasingbedrijven die hun zetel in het gewest hebben, niet van die belasting kunnen vrijstellen. Eigenaars van een wagen in het Brussels gewest zullen daardoor verschillend behandeld worden al naar gelang ze al dan niet leasingactiviteiten uitoefenen.

Redelijk verantwoord?

Volgens de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof sluit het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie een verschil in behandeling niet uit, voor zover het op een objectief criterium berust en redelijk verantwoord is. Leasingactiviteiten uitoefenen is zeker een objectief criterium. Of het redelijk verantwoord is de eigenaar van een leasingwagen zwaarder te belasten dan die van een niet-leasingwagen, is zeer de vraag. Het antwoord moet het Grondwettelijk Hof geven.

‘Federale loyauteit’

En er is meer. Dat het Brussels gewest bevoegd is om een ‘slimme’ kilometerheffing in te voeren en de bevoegdheid heeft om de eigenaars van wagens die in het gewest gedomicilieerd zijn vrij te stellen van verkeersbelasting en belasting op inverkeerstelling (BIV), dat staat buiten kijf. Maar mag het die twee bevoegdheden aan elkaar koppelen? Mag het, met andere woorden, de invoering van een ‘slimme’ kilometerheffing voor iedereen koppelen aan de compenserende schrapping van de ‘autotaks’ voor enkel de Brusselaars?

Het Grondwettelijk Hof kan een ordonnantie ook vernietigen wanneer ze artikel 143 §1 van de grondwet schendt. Daarin staat dat elke overheid bij de uitoefening van haar bevoegdheden de ‘federale loyauteit’ in acht moet nemen. Artikel 1ter van de Bijzondere Financieringswet bevestigt de loyauteitsplicht uitdrukkelijk voor de fiscale bevoegdheid van de gewesten. Dat het Brussels gewest met zijn ‘parasitaire taks’ de Vlamingen en Walen die voor hun werk naar Brussel pendelen viseert, lijkt niet meteen van ‘federale loyauteit’ te getuigen.

Dubbele belasting

Volgens hetzelfde artikel 1ter van de Bijzondere Financieringswet moeten de gewesten bij de uitoefening van hun fiscale bevoegdheid rekening houden met enkele principes. Onder meer de vermijding van dubbele belasting en het vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal.

Door de invoering van de ‘slimme’ kilometerheffing te compenseren met de schrapping van de verkeersbelasting en de BIV vermijdt SmartMove dubbele belasting op autoverkeer — althans voor de Brusselaars. De Vlamingen en Walen moeten hun verkeersbelasting en BIV wel nog betalen. Wanneer ze naar en in Brussel rijden, worden ze in feite dubbel belast. Benieuwd of het Grondwettelijk Hof dat ook vindt. En of het SmartMove dus strijdig acht met het voorschrift in de Bijzondere Financieringswet.

Vrij verkeer

Ook met het principe van het vrij verkeer van personen, goederen en diensten lijkt SmartMove niet te sporen. In dat verband is het interessant de vergelijking te maken met de lotgevallen van de Duitse PKW-Maut.

Twee jaar geleden was de regering-Merkel van plan om voor personenwagens die de autowegen (A-wegen) en grote nationale wegen (B-wegen) gebruiken, een wegenvignet (130 euro per jaar) in te voeren. Voor de Duitsers zou die PKW-Maut gecompenseerd worden door de jaarlijkse verkeersbelasting met eenzelfde bedrag te verminderen.

Na een klacht van Oostenrijk en Nederland heeft het Europese Hof van Justitie het Duitse plan op 18 juni 2019 gekelderd. Niet over het wegenvignet op zich, maar over de compensatie voor de Duitsers struikelden de rechters. In de compenserende vermindering van de verkeersbelasting voor alleen maar de Duitsers zagen zij een discriminatie op basis van nationaliteit én een schending van het vrij verkeer van goederen en diensten dat door het Europees recht is gewaarborgd.

Achilleshiel

Het arrest van het Europees Hof kan zo toegepast worden op SmartMove. Het leert dat de fiscale compensatie voor enkel de Brusselaars er de achilleshiel van is.

Vlaamse bedrijven die met een bestelwagen naar en in Brussel rijden om goederen af te leveren of diensten te presteren, hebben hogere transportkosten dan en ondervinden concurrentienadeel tegenover vergelijkbare Brusselse bedrijven. SmartMove is daardoor strijdig met het beginsel van het vrij verkeer van goederen en diensten. Dat wordt door zowel de Bijzondere Financieringswet als het Europese recht gewaarborgd.

Nationaliteit

Zolang het gaat om Vlamingen of Walen is er van discriminatie op basis van nationaliteit geen sprake, maar toch op basis van woonplaats in België of, zo men wil, deelstaatsaanhorigheid. Discriminatie op basis van nationaliteit is wel voor de niet-Belgen die met de wagen naar Brussel komen en er rondrijden. Hun situatie is vergelijkbaar met die van de Oostenrijkers en Nederlanders in de zaak van de Duitse PKW-Maut.

Indien het Grondwettelijk Hof toch geen graten zou zien in de SmartMove-ordonnantie, dan kan gelet op het arrest van 19 juni 2019, een klacht uit Nederland bij het Europees Hof van Justitie wél resultaat hebben.

Nogmaals: vooruitlopen op een arrest kunnen wij niet. Maar het is zonneklaar dat SmartMove op juridisch drijfzand is gebouwd.

vrij verkeer

Coronavaccin: de EU faalt totaal

Brussel bouwt ‘parasitaire taks’ op juridisch drijfzand