Elke manifestatie ondergaat het lot van elke traditie. Om te overleven, moet ze vernieuwen, maar met die vernieuwing vervreemdt ze zich van haar trouwe publiek. Dat overkwam de IJzerbedevaart. En de dooi is nog niet voor morgen. Een babbel met Paul De Belder, voorzitter van de vzw Bedevaart naar de Graven aan de IJzer, sinds enkele jaren afgekort tot ‘Aan de IJzer’.

Doorbraak: Zie je je vzw nog als een actief onderdeel van de Vlaamse Beweging?

Paul De Belder: ‘Dat die vraag ons vanuit Doorbraak wordt gesteld is een aangename verrassing. Dat was de jongste jaren wel anders. Toen werd zonder meer geponeerd dat wij de Vlaamse Beweging de rug hadden toegekeerd. Maar wat is dat, dé Vlaamse Beweging? Wij zijn alleszins een beweging, en actief in en voor Vlaanderen, dus…’

Zorgden jullie zelf niet voor verwarring? De vzw is van naam veranderd. Hoe en waarom?

‘Dat is niét zo, alleen de afkorting is veranderd, van IJzerbedevaartkomitee naar Aan de IJzer. Gewoon omdat die eerste vlag niet meer de lading dekt. Wij doen véél meer dan een bedevaart organiseren, dat is maar één middeltje om onze boodschap door te geven.’

Rommelen

Rommelen aan de boodschap van de Frontbeweging – van Nooit Meer Oorlog, Zelfbestuur en Godsvrede ging het naar Vrede, Vrijheid en Verdraagzaamheid – dat was een historische vergissing, en de reactie van uiterst recht daarop een nog grotere. Akkoord?

‘Ik ben het er absoluut niet mee eens dat wij zouden gerommeld hebben met de boodschap van de Frontbeweging. Wij hebben die her-taald, dat is alles. En dat is niet meer dan logisch, we zijn ondertussen honderd jaar later en het kader is helemaal anders. De boodschap zelf is nog brandend actueel – dat beklemtonen we bij elke gelegenheid – maar ze moet gebracht worden met respect voor de context – zowel de vroegere als de huidige.’

De naam ervan veranderen in Vredesdag, de datum wijzigen (dit jaar 10 november – red.), het baatte niet. Van een volle weide zakte de belangstelling naar 350 aanwezigen in 2014 tot nog een 200 op de jongste bijeenkomst. Daar moet u zich toch ook vragen over stellen?

‘De tijd van de massamanifestaties is voorbij, zoveel is duidelijk. Maar zoals ik daarnet al zei is de bedevaart geen doel op zich, maar een middel om onze boodschap te verspreiden. En dan kan ik alleen maar vaststellen dat we met ons museum en onze werking doorheen het jaar in totaal veel méér mensen bereiken dan vroeger met de bedevaart alleen.’

Hoe ver gaat jullie communautaire verhaal vandaag?

‘Niet zo ver als dat van die radicalen, da’s duidelijk. Het begon eigenlijk al in de vroege jaren 1990 toen Jan Jambon en Peter De Roover na een putsch in de Vlaamse Volksbeweging de onafhankelijkheid op de agenda zetten. Daar is het schisma ontstaan. Ofwel was je onvoorwaardelijk voor Vlaamse onafhankelijkheid, ofwel was je een slechte Vlaming en stond je buiten de Vlaamse Beweging. Wij zagen problemen: wat met Brussel bijvoorbeeld, maar ook dat er onafhankelijkheid slechts kan als er een voldoende groot draagvlak voor is, wat anno 2018 niet het geval is in Vlaanderen.’

Jullie focus lag de voorbije jaren meer op Vrede en pacifisme, minder op de Vlaamse ontvoogding?

‘Wij beheren het Memoriaal van Vlaamse Ontvoogding en Vrede. Dat zijn dus twee zaken. De voorbije vier jaar lag de focus inderdaad meer op de herdenking van de Grote Oorlog. Dat lijkt me voor de periode van 2014-2018 normaal. Het was ook daarvoor dat de Vlaamse overheid veel middelen ter beschikking heeft gesteld. Die focus én die middelen, dat zal weer dimmen na 2018.’

Maar ook andere zaken verdwenen, zoals het Festival ten Vrede, de Fietseling…

‘Het museum werd ons hoofdverhaal. In 2014, ook wel een bijzonder jaar natuurlijk (1914-2014) kregen we daar 146.000 bezoekers over de vloer. Vandaag zitten we terug op de “normale” cijfers die we voor de hype van 2014 haalden, rond de 80.000 bezoekers per jaar, waaronder veel jonge mensen, vooral via schooluitstappen.

Met het Festival Ten Vrede hebben we jarenlang bruggen geslagen naar mensen die voordien minder of helemaal niet “bereikbaar” waren voor ons, en dat heeft ons geen windeieren gelegd. Maar omdat het nieuwe eraf was en we geen toegevingen wilden doen qua programmatie lukte het ons niet zelfbedruipend te zijn en hebben we er – met de klassieke dood in het hart – een punt moeten achter zetten…’

Drukkingsgroep

Hebt u nog enig gewicht als drukkingsgroep? Hoe en waar krijgen jullie de boodschap nog verkocht? We horen nog zelden iets uit Diksmuide.

‘Het is duidelijk dat de media tegenwoordig geen belangstelling meer hebben voor gematigde standpunten en activiteiten die niet meteen in een oneliner kunnen worden gegoten. Dat is niet alleen zo voor de onze. Ons werk is er dus één van lange adem, waarbij we ons vooral niet mogen opsluiten in een kringetje van al lang overtuigden.’

Wat is uw agenda voor de komende jaren, wat zijn uw belangrijkste doelstellingen?

‘Onze eerste opdracht is vervat in de erkenning door het Vlaams Parlement van onze site als “Memoriaal van de Vlaamse Ontvoogding en Vrede”. Die opdracht is dubbel. Enerzijds de site als goede huisvader beheren, iets waar heel wat komt bij kijken: de toren is niet naar de regels van de kunst gebouwd, en staat blootgesteld aan regen en wind.

Anderzijds moeten we die site ook ontsluiten – letterlijk en figuurlijk – en willen we blijvend zorg dragen voor ons immateriële erfgoed: de boodschap van Vrede, Vrijheid en Verdraagzaamheid.’

Centen

Koken kost geld, waar halen jullie dat?

‘Voor de uitvoering van die dubbele opdracht – geconcretiseerd in vijfjaarlijkse beheersovereenkomsten met de Vlaamse overheid – worden we door haar deels gesubsidieerd. De rest moeten we zelf zien bijeen te krijgen. Naast de subsidies zijn de toegangstickets voor de site en ons museum de voornaamste inkomstenbron.’

Veel bezoekers missen in het museum dat Vlaamse verhaal?

‘Dat is tijdelijk. Na de herdenkingsperiode 14-18 wordt het roer geleidelijk aan weer omgegooid, want we weten dat na 2018 de belangstelling voor het oorlogsgebeuren zal terugvallen. Die verandering is, op ons aangeven, ook zo voorzien in de nieuwe beheersovereenkomst met de Vlaamse overheid (2017-2021).’

Meer aandacht voor de Vlaamse ontvoogding dus?

Ja, op een wetenschappelijk verantwoorde manier, met ondersteuning door een wetenschappelijk comité onder de leiding van Bruno De Wever met academici van allerlei universiteiten en strekkingen (Véronique Lambert, Luc Vandeweyer, Marnix Beyen, Chantal Kesteloot, Tom Verschaffel, Andreas Stynen en Christophe Bush van de Kazerne Dossin . Zij werken aan de vaste presentatie over de historiek, betekenis en symboliek van de site, en er komen ook tijdelijke tentoonstellingen – red.).

Hebben jullie het moeilijk met de inhoudelijke ‘greep’ van de overheid op jullie vereniging?

‘Dat er tegenover subsidies voorwaarden en kwaliteitseisen staan is de logica zelve. Er is ook weinig of geen discussie geweest over de inhoud van de beheersovereenkomst. Alleen willen wij ook een beweging blijven (en desnoods een luis in de Vlaamse pels) en ons niet eenzijdig focussen op onze museale functie.

Bovendien vragen wij begrip voor het feit dat onze financiële middelen te beperkt zijn om van vandaag op morgen een nieuw museum te realiseren, amper vier à vijf jaar na de opening van het huidige.

Los van het inhoudelijke, mag de Vlaamse overheid wat ons betreft uiteraard meteen eigenaar worden van onze site hé. Dat zou zelfs logisch zijn, maar mensen die het kunnen weten zeggen dat dit niet snel zal gebeuren: de overheid wil besparen en wil precies af van eigendommen, ook omwille van oplopende kosten.’

Vlaamse paraplu

Ziet u het ooit nog goedkomen, met een Vlaamse Beweging onder een ruime paraplu ‘van uiterst links tot uiterst rechts’, zoals professor Eric Defoort zo vaak zei?

‘Zeg nooit “nooit”… maar ik zeg dat eerder badinerend (volgens Van Dale ‘spottend’, ‘schertsend’, red.). Een kunstmatige ‘eenheid’ waarbij fundamentele tegenstellingen inzake maatschappijvisie weggemoffeld worden, is volgens mij contraproductief. Van die boer lust ik geen eieren.’

Wordt de weide ooit de plek voor een manifestatie waar creatief en godsvredig een Vlaamsgezinde en ‘rationeel’ pacifistische boodschap kan worden gebracht?

‘De weide moet dat niet worden, ze is dat nu al… Maar eigenlijk heb je nu gewoon je vorige vraag een beetje anders geformuleerd, daarbij – om een term te gebruiken die je daarstraks zelf in de mond nam – “rommelend” met het begrip godsvrede. Historisch verwijst die naar een ideologisch staakt het vuren in oorlogstijd, en je kan veel zeggen maar toch niet dat Vlaanderen momenteel in staat van oorlog is…Mijn antwoord op déze is daarom hetzelfde als dat op je vorige vraag: dat zou contraproductief zijn, en het werk van jaren ongedaan maken.’

Is de Vlaamse Beweging anno 2018 nog relevant, of is dat een afgelopen verhaal?

‘Het verhaal is absoluut nog niet af, zeker niet als je zoals wij wilt werk maken van zowel emancipatie VAN Vlaanderen als van emancipatie IN Vlaanderen, terzelfdertijd. Wat die emancipatie van Vlaanderen betreft wensen wij ons niet vast te pinnen op onafhankelijkheid. Wij zijn voor maximale autonomie, niet als doel op zich, maar als middel om te kunnen zorgen voor de welvaart en het welzijn van de Vlamingen. Je moet daarom nu al kleur bekennen over wat je met die autonomie wil doen. Een blanco cheque geven voor een opstap naar een Vlaamse republiek of confederalisme… Dat lukt nooit als mensen niet weten waar ze naartoe gaan, welk Vlaanderen hen te wachten staat.’

De kar en het paard. Er zijn er ook die zeggen eerst autonomie, dan organiseren we dat debat in de Vlaamse democratie. Dat lijkt toch logisch?

‘Daar verschillen we dan van mening over: voor ons is het sociale onlosmakelijk verbonden met meer autonomie. Ik heb jaren gezegd “La Flandre sera sociale, ou elle ne sera pas”. Dat is heel de discussie over Godsvrede… Allemaal bijeen, allemaal samen voor onafhankelijkheid of maximale autonomie… Ik geloof daar niet in.’

Vrijheid en Verdraagzaamheid

Nog niet meteen dooi in Diksmuide