Wallonië bestaat. De Waalse beweging heeft bijgedragen tot het ontstaan van een collectief bewustzijn: het behoren tot een Franstalige bevolkingsgroep. Maar dat heeft niet geleid tot een nationaal gevoel of zelfs een radicale autonomie. Wat zich wel heeft ontwikkeld, is reformistisch regionalisme binnen het Belgische systeem, maar dat is niet meer genoeg.

Tientallen jaren hebben Waalse leiders ‘vriendschappelijke akkoorden’ gesloten met het Belgische, institutionele apparaat. Dat had als enige effect dat het minderheidsstatuut van Wallonië grondwettelijk werd beschermd. De interregionale grenzen, vooral in het nadeel van de Franstalige bevolking in Voeren en rond Brussel vastgelegd, zorgen ook vandaag voor explosieve spanningen. Een andere fout van de Walen en de Brusselaars was om Vlaanderen toe te staan zijn politieke hoofdstad in Brussel te vestigen, want daardoor werd de Belgische institutionele puzzel nog ingewikkelder.

Strategie

De Waalse beweging had een andere strategie moeten volgen toen de machtsverhoudingen nog gunstiger waren. Dan had ze op tijd de middelen voor een economische omschakeling kunnen krijgen. Vanaf het begin van de de-industrialisatie, en niet nadat de verwoestende effecten ervan duidelijk werden.

Sinds 1961 speelden de Waalse leiders bijna uitsluitend de Belgische kaart, en dus betaalden ze de prijs. Wallonië kreeg niet de nodige bevoegdheden en middelen. Zo kunnen ze niet op het juiste moment aan alle behoeften van de bevolking voldoen. En dat komt omdat Wallonië geen échte politieke entiteit is.

Geen sterk nationaal gevoel

Historisch gezien maakte Wallonië, of beter gezegd zijn verschillende vorstendommen, altijd deel uit van een groter politiek gebied (Bourgondië, het Heilige Roomse Rijk, Spanje, Oostenrijk, Frankrijk, Nederland en België). Toen het uiteindelijk een subgroep binnen de Belgische staat vormde, was dat als een late en legitieme verdediging tegen het meerderheidsgedrag van Vlaanderen. Maar die reactie ging nooit in de richting die de Vlaamse beweging had gevolgd: de opbouw van een sterk nationaal gevoel zoals we dat niet alleen in Vlaanderen, maar ook in Schotland en Catalonië zien.

Vlaanderen kwam in het midden van de negentiende eeuw in opstand tegen de Belgische staat, toen het zich verzette tegen een Franstalig België en profiteerde van de financiële transfers tussen het zuiden en het noorden. Wallonië daarentegen was zelden boos op België. Maar dat gevoel ging snel over, zeker omdat het partijstelsel dankzij opeenvolgende staatshervormingen extra bevoegdheden kreeg om zijn greep op een dankbaar electoraat te behouden.

Belgisch project

Door vast te houden aan een ‘Belgisch project’ dat alleen in hun verbeelding bestond, konden de officiële Waalse elites de opkomst van het Vlaams nationalisme niet voorzien. Door zich te scharen achter een zogenaamd ‘Belgisch gezond verstand’, zagen ze niet — of wilden ze niet zien — dat federale, institutionele hekserij België niet kon redden. Hervorming na hervorming, nooit voltooid en altijd herhaald, namen de nadelen van het oude centralisatie-federalisme toe.

Tegenover een Vlaamse beweging met een sterk identiteitsgevoel, voelden de Walen zich cultureel zeker omdat ze deel uitmaakten van de Franstalige wereld en gehecht waren aan Frankrijk. De Franstalige partijen en media bleven moedwillig blind: ze verspreidden geruststellende propaganda die erop neerkwam dat de Belgische staat en zijn koning erin zouden slagen om de Vlaamse meerderheid tegen te werken en zo haar misbruik van een machtspositie in te dijken.

In de rouw

De Walen, en met hen de Brusselaars, zijn een zeldzaam voorbeeld van een minderheidsvolk dat lange tijd vertrouwen had in een staat die haar niet langer beschermt. Maar die houding botst nu op de realiteit: de federale motor is definitief vastgelopen. Een aanzienlijk deel van de Franstalige publieke opinie is er nu van overtuigd dat de mislukking van België onomkeerbaar is. Ze begint te rouwen en wil aan iets anders denken. Franstalige inwoners maken zichzelf wijs dat ze binnenkort een andere bestemming zullen moeten kiezen.

Zelfs de Walen die bewondering hebben voor het talent van goochelaar Elio Di Rupo (PS) worden niet helemaal voor de gek gehouden. Ze zijn ervan overtuigd dat Vlaanderen alweer op zijn oude strijdros is gestapt om nieuwe en substantiële ‘vorderingen’ te eisen in de richting van autonomie, of zelfs confederalisme.

Waalse elites

Walen vrezen voor onomkeerbare mislukking van België