In principe wordt een munt uitgegeven door een of een andere instantie, en iedereen die een munt in bezit heeft, beschikt daardoor op deze emittent over een schuldvordering. Deze instantie ondersteunt de munt en waakt over de waarde van het geld. In de huidige economische wereld zijn het de centrale banken van een land (bv. de Verenigde Staten) of een monetaire unie (bv. de Europese Centrale Bank of ECB in de Eurozone) die daarop het monopolie hebben.

Waarde van een munt

Tot de jaren 70 waren munten inwisselbaar tegen goud, wat de goudstandaard werd genoemd. De laatste munt die inwisselbaar was voor goud tegen een vaste prijs, was de Amerikaanse dollar (USD). En de valuta van overige landen hadden een vaste wisselkoers ten opzichte van de dollar. In 1971 kwam hier een einde aan. Dat betekende het einde van het naoorlogse systeem van Bretton Woods. Het nadeel van dat systeem was het feit dat de geldhoeveelheid niet echt goed kon groeien. Dat belemmerde de economische expansie. In de jaren 30 had dit zich in een extreme vorm gemanifesteerd.

De waarde van een munt is nu de reflectie van de macro-economische indicatoren in een land. Een land met een zwaar begrotingsdeficit, een zware buitenlandse schuldgraad en een groot handelsdeficit, met als gevolg van dit alles een groot deficit op haar lopende rekening, zal zijn munt sterk zien in waarde dalen (of devalueren). Het is een gevolg van het feit dat zijn munt in vele buitenlandse handen komt die er echter vanaf willen. Dit zal niet gebeuren als men vertrouwen heeft in de munt op grond van het gevoerde macro-economische beleid. Vertrouwen is essentieel voor een munt.

Goederengeld

De allereerste munten ontstonden in de zevende eeuw voor Christus in Lydië (Turkije) in goud en zilver. Daarvóór werden allerlei voorwerpen en materialen als betaalmiddel gebruikt, hetgeen men het goederengeld noemde. In het oude China waren dit bronzen messen en bijlen. In Europa werd gedurende de bronstijd (2500 tot 1700 voor Christus) afgerekend met bronzen ringen, stangen en bijlen.

Bitcoin

De laatste tijd staat het cryptogeld in de belangstelling, en dan vooral de Bitcoin. Oorzaak is het feit dat dit de laatste tijd sterk in waarde is gestegen. In 2017 bereikte het al eens $ 15 000, waarna het in 2018 opnieuw daalde tot onder $ 3 000. Maar de laatste maanden rees het de pan uit en bereikte recent dit jaar de kaap van $ 34 000.

Volgens de definitie is cryptogeld een waarde in de vorm van een bedrag in een cryptovaluta. Dit laatste is een soort digitale munteenheid, die vaak gebruikt wordt als alternatief geldsysteem voor de reguliere geldsoorten. Het wordt gecreëerd door een technologie, Blockchain, die in 2008 ontstond. Maar op basis van die technologie zal het aantal Bitcoins niet oneindig toenemen. Het maximum is 21 miljoen stuks. Dat zou rond 2140 bereikt worden. Er kunnen nu nog Bitcoins gecreëerd worden, maar slechts in beperkte mate, en mits gebruik van veel elektriciteit.

Is de cryptovaluta een munt?

Volgens ons is de naam cryptovaluta echter erg misleidend. Het gaat hier immers niet om een munt zoals we die hierboven gedefinieerd hebben. Er staat geen centrale bank of andere overheidsinstantie achter, die de waarde ervan verdedigt. Het is geen reflectie van de macro-economische indicatoren van een land of muntzone. De huidige stijging is puur speculatief, doordat de Bitcoin eerder zeldzaam is ten opzichte van de vraag. Maar deze waarde is puur virtueel: er staat niets tegenover.

Men kan zeggen dat er slechts een beperkte hoeveelheid Bitcoin kan gecreëerd worden, maar dat geldt voor veel zaken. Er bestaan wel reeds meer dan 4 000 cryptovaluta, die volgens hetzelfde systeem als Bitcoin gecreëerd werden met Blockchain: Ethereum, Litecoin, Cardano, Pokkadot enz. In die optiek is de Bitcoin toch zo zeldzaam niet: er bestaan tal van analoge objecten. De Bitcoin wordt wel als betaalmiddel gebruikt, maar in onze ogen is het eerder een ruilmiddel. Dit gebeurt o.a. in de drugs- en wapenhandel omwille van het anonieme karakter van de cryptovaluta.

Genesis Libra

In juni 2019 lanceerde Facebook de Libra, een virtuele cryptomunt waarmee gebruikers van de socialenetwerksite geld aan elkaar zouden kunnen overmaken, en betalingen kunnen doen op het internet. De bedoeling was dat deze munt in 2020 het levenslicht zou zien. Gebruikers zouden een digitale portemonnee (Calibra genoemd) kunnen aanmaken voor de Libra, die gebaseerd zou zijn op de Blockchaintechnologie. Facebook richt zich onder meer op ontwikkelingslanden, waar financiële diensten minder toegankelijk zijn dan in het Westen. Hier is een groot potentieel van mensen zonder bankrekening. Belangrijk was dat aanvankelijk een resem grote namen meedeed, zoals Mastercard, Visa, PayPal, Booking.com, eBay, Uber, Lyft, Spotify en Vodafone. Ook ngo’s en durfkapitaalverschaffers zouden bij het project betrokken zijn.

Men noemde Libra een cryptomunt, maar er waren toch belangrijke verschillen. Zo werd de Libra gekoppeld aan een korfmunt waarvan de waarde dicht bij die van een dollar, euro of pond moest liggen. De Libra zou centraal beheerd worden, en kan alleen gebruikt worden in het gesloten ecosysteem van Facebook (Facebook, Messenger, WhatsApp, Instagram). Een cryptocurrency zoals Bitcoin is juist open source, decentraal, en de waarde wordt bepaald door de markt.

Om een stabiele waarde te behouden kan de Libra Association ervoor kiezen om meer Libra vrij te geven (een cynicus zou dit bijdrukken noemen) of om juist Libra uit het ecosysteem te onttrekken en achter te houden. Op deze manier is er dus maar één partij die de hele markt kan beïnvloeden om de waarde niet te veel te laten fluctueren. Net als een centrale bank eigenlijk, die er ook bij gebaat is om de valutamarkt te sturen. De Libra leek dus geloofwaardiger te zijn dan de cryptovaluta.

Afgang Libra

Maar van in het begin waren er twijfels over de impact ervan op het financiële systeem, en over de privacy — waar Facebook geen goede reputatie heeft. In oktober 2019 trokken PayPal, de creditcardverstrekkers Visa en Mastercard, het betalingsbedrijf Stripe en de webveiling eBay zich terug als partners. De aandacht van toezichthouders voor deze (crypto)munt zou hen zorgen baren. Bovendien zou Facebook te weinig doen om witwassen via Libra te voorkomen. Sindsdien is het heel rustig rond de Libra. Ze lijkt althans voorlopig een stille dood te zijn gestorven. Maar ook hier kunnen we ons afvragen of het om een munt gaat, tenzij men Facebook als een geldcreërende instantie ziet.

De ECB schiet wakker

In oktober 2019 lanceerde de ECB een bevraging om na te gaan of er behoefte is aan een ‘digitale euro’. Digitaal betalen kan natuurlijk nu ook al. Dat gebeurt elke keer als we een online overschrijving doen of met de bankkaart een aankoop betalen. Contant geld wordt almaar minder belangrijk in het betaalverkeer, alhoewel het in de Belgische kleinhandel nog instaat voor 58% van de betalingen.

Maar de ‘digitale euro’ van de ECB gaat nog een stap verder. Nu verlopen alle betalingen, ook de elektronische, via een commerciële bank. Een digitale euro zou rechtstreeks uitgegeven worden door de centrale bank. Het vertrouwen in dat soort geld is groter, denkt de ECB. Het gebeurt dikwijls dat het vertrouwen in de banken een knauw krijgt (de ‘bank run’). Mensen gaan dan hun geld van de rekeningen halen, bijvoorbeeld uit vrees voor een bankroet. Geld dat rechtstreeks door de centrale bank gedekt wordt, is veiliger. Een centrale bank kan niet omvallen, en beschikt over de mogelijkheid om zelf geld te creëren.

Angst in de bankwereld

De commerciële banken riskeren door de digitale euro wel minder belangrijk te worden. Hun rol als doorgeefluik en bewaarplaats van geld wordt aangetast. In de bankwereld leeft er dus angst voor deze ontwikkelingen, en daarom werden zij ook betrokken bij de consultatie. Het is duidelijk dat de ECB niet alle taken van de banken zal overnemen: ze zullen zeker dan ook overleven.

De digitale euro komt de financiële stabiliteit ten goede. Het gaat om de bescherming van de autonomie en soevereiniteit van het monetair beleid binnen de eigen economie, dit tegenover digitale alternatieven van private aard zoals bv. de reeds geciteerde Bitcoin en Libra. Het daaraan gekoppelde verlies van controle over de binnenlandse geldhoeveelheid (en de inflatie) kan immers leiden tot gevaren voor de stabiliteit. Wie zal de rol van ‘lender of last resort’ op zich nemen indien er zich liquiditeitsproblemen voordoen in verband met deposito’s gedenomineerd in zulk een digitaal alternatief?

Kan digitale euro dollardominantie doorbreken?

CBCD is de naam die door de diverse centrale banken wordt gegeven voor de digitale versie van hun munt. De Verenigde Staten, China en de Eurozone zijn ermee bezig. Nu de ECB haar consultatieronde in januari 2021 beëindigd heeft wil ze half 2021 beslissen of er nu een project rond de digitale euro gelanceerd wordt. Daarvoor moeten wel een ganse resem juridische, technische en beleidsvragen opgelost worden binnen het eurosysteem zodat de lancering ervan niet voor morgen zal zijn. De digitale euro zou initieel vooral een aanvulling zijn op de cash, en op de oplossingen voor private betalingen. Het zou zo meer een betaalmiddel zijn dan een investeringsvorm. De waarde ervan zou wel verdedigd worden door de ECB.

Een digitale euro zou een stap kunnen zijn naar het doorbreken van de dollardominantie. De Amerikaanse munt overvleugelt de euro nog steeds in het betalingsverkeer en de internationale handel. Alle grondstoffen worden bv. nog steeds in USD gequoteerd. Het aandeel van de euro in de deviezenreserves wereldwijd is gedaald van 25% naar 20%. De dollar daarentegen zit op 60%. De Verenigde Staten hebben daardoor gemakkelijk een machtspositie verworven, zowel economisch als geopolitiek: ze kunnen gemakkelijk sancties afdwingen door bedrijven, banken of personen de toegang tot dollars ter ontzeggen, of bankvergunningen af te nemen.

De CBCD in de vorm van een digitale euro zal het monetaire systeem nog niet fundamenteel veranderen. Maar niets sluit uit dat dit mogelijk is met nieuwe privé-initiatieven, die onze traditionele manier van denken overhoop halen. Het massaal opkopen van obligaties door de centrale banken, en de daarmee gepaard injecties van liquiditeiten, kan het vertrouwen in de traditionele munt verder aantasten. Dit kan gemakkelijker het pad effenen naar nieuwe innovatieve vormen van cryptovaluta in de privésector die we ons nu nog niet goed kunnen voorstellen.

Waarde

Geen beschaving zonder grenzen

De digitale munt: fictie of realiteit?

Vrije meningsuiting: niet zomaar een grondrecht