Als een gebouw opgeblazen wordt hoort u tegelijk of kort na elkaar het dynamiet afgaan. Er gebeurt dan vaak 5-10 seconden niets. Dan lijkt alsof er niets is gebeurd. Maar uiteindelijk gaat het gebouw in alle lompheid toch tegen de vlakte. In die 5-10 seconden zitten we nu, als maatschappij, onze economie en wij als mens. Afwezigheid van kapitaalaccumulatie heeft tot deze situatie geleid.

Onze verankerde en gedeelde waardenkaders, de homogeniteit van onze demos, de robuustheid enerzijds en resistentie anderzijds van onze economie, de excellentie van ons onderwijs, de maatschappelijke verankering van onze zorg. Het zijn allemaal bouwstenen van dat gebouw. En het klopt dat zeer vele verdiepingen er reeds een hele tijd lamentabel bij liggen. Het zal de implosie alleen maar erger, sneller en wranger om te aanschouwen maken. Alles wat we de laatste 20 jaar hebben zien gebeuren is allemaal terug te leiden tot 1 probleem. Het gebrek aan kapitaalaccumulatie. Daarmee bedoel ik niet enkel financieel kapitaal, ook economisch-industrieel, maatschappelijk, politiek, sociaal, spiritueel of infrastructureel horen daartoe.

Ja, zelfs op onderwijsvlak is kapitaalaccumulatie een probleem: het verwerven van grote hoeveelheden actieve kennis (men noemt het niet zonder reden kennis acquisitie) is wat centraal faalt in het model, zowel qua taal als wetenschap, alsook brede mensvorming. Of op energievlak: te lang werd energie gezien als een simpele utiliteit die uitbesteed diende te worden, daarbij negerend welke centrale rol het als bouwsteen van onze welvaart had.

Overdreven marktwerking

In die eerder vermelde 20 jaar is kapitaalaccumulatie stelselmatig vervangen geworden door overdreven marktwerking of deregulering in alle domeinen van ons leven. Dat heeft geleid tot de gedachte dat directe kasstromen belangrijker waren dan kapitaalaccumulatie in die markt, dat bedrijven niet meer gebouwd werden om 100 jaar mee te gaan, maar enkel om binnen enkele jaren te cashen, waarbij kennisverwerving in het onderwijs vervangen werd door vaardigheden en invulboekjes, waar verankerde spiritualiteit vervangen werd door Walibi, een 3-sterrenrestaurant en de wachtzaal van de psycholoog, waar het ‘mens worden’ vervangen werd door een pubertijd die- financieel afgedekt door de ouders- tot 40 of zo mocht duren, waar de al dan niet horizontale afvoer en ruiming van de oudere generatie werd uitbesteed aan private bedrijven, waar regelmatig infrastructuuronderhoud vervangen werd door incidenteel gaten vullen of een kilometerheffing overwegen, en waar gezag voor autoriteit vervangen werd door ieder zijn eigen waarheid en narcistische leefwereld en domheid als dominante menselijke bezigheid.

Beleidshomeopathie

Het beleidsmatige drijfzand waar we het hele circus mee gaande houden heeft alleen nog maar ernstig teleurstellende resultaten opgeleverd. Na de financiële crisis werden er zeecontainers vol met wetteksten opgevoerd. Er werden in die vrije markt wat tussenschotten gebouwd, wat dingen verboden maar gedragsmatig veranderde er niets. Het kapitaal dat in de technologiecrisis in de periode 2000-2001 zich verbrandde ging op zoek naar snel gewin en vond het in jawel onroerend goed en afgeleide financiële producten. Toen het daar in 2007-2009 danig tegen de lamp liep ging het op zoek naar betere oorden. Dat vond het in de periode 2013-2015 in overheidspapier en leidde mede tot de eurocrisis. Rondpompen van geld maar geen echte kapitaalaccumulatie.

Hetzelfde beeld krijgen we in het maatschappelijke veld: elk probleem (onderwijs, zorg, pensioenen waar er ook geen kapitaalaccumulatie gebeurt …) krijgt steevast als oplossing het label ‘meer geld nodig’ mee. ‘Kurieren am symptom’ is het standaard recept in het magische draaiboek van de post-moderne beleidsmaker. Blussen met meer geld, maar opbouwen, beter, sterker en slimmer maken hoort er nooit bij. Meer nog, niets meer robuust want alles moet makkelijk manipuleerbaar zijn. Met modellen, die zogeheten wetenschap, die vertelt wat er allemaal op ons afkomt. Men weet zelfs hoeveel vluchtelingen er de komende jaren, ja zelfs decennia, naar ons land en Europa komen. Kwestie van voldoende bootcapaciteit beschikbaar houden in de Middellandse Zee om de overzet vlotjes te faciliteren.

Klimaateffecten

Maar overal is de onderstroom ‘geld romdpompen’, terwijl fundamenteel problemen oplossen telkens net een vorm van accumulatie vereist. In de eerste week van de cop 27 is het nieuwste speeltje: geld rondpompen voor zogeheten veroorzaakte milieu- en klimaateffecten die ergens tot schade leiden maar veroorzaakt door de ander (meestal degene met geaccumuleerd kapitaal en welvaart). Monetair hebben de overheden de afgelopen 10 jaar- vaak met hulp van de MMT-fans (Moderne Monetaire Theorie)- een aantal extra brandslangen aangelegd waarlangs geld rondgepompt kan worden. Dat verhaaltje komt nu piepend en schurend tot stilstand ook al denken sommigen dat de muziek nog niet gestopt is.

Dan moet je toch even Liz Truss bellen, die kan je daar alles over vertellen. De pensioenfondsen in het Verenigd Koninkrijk klapten bijna dubbel (wegens teveel schuldhefboom) en een virtueel failliete Bank of England trok aan alle noodremmen tegelijkertijd. Zelfs in Zwitserland staat de teller bij de Swiss National Bank op 142,4 miljard Swiss Franc aan verlies (voor de eerste 3 kwartalen van 2022). Nadat de centrale banken eerst de overheden overeind hebben gehouden en van schuldfinanciering heeft voorzien, hebben ze nu diezelfde overheid nodig om gered te worden (dat gaat niet gebeuren, en dus zullen monetaire verliezen opnieuw gefiscaliseerd worden, dat lijntje ziet u alleen niet op uw belastingbrief).

Energiecrisis

De decarbonisatie van Europa begint stilletjes aan te leiden tot de-industrialisatie. De in grote mate zelf-veroorzaakte energiecrisis zal een erg handig en effectief mechanisme blijken te zijn om de boel helemaal de grond in te trappen. Sommige bedrijven zullen terug rechtkrabbelen, maar vaak tegen een lager niveau van activiteit, andere kiezen het geitenpaadje en beslissen om nu al te vertrekken. Tot die laatste horen bijvoorbeeld een vierde van de Nederlandse boeren.

Ik hoor noch in de EU-landen, noch op EC-niveau, enig begin van inzicht hoe ons industrieel beleid er moet uitzien de komende decennia. Want welke bedrijven moet die dienstensector waar we zo hard op hebben ingezet straks nog bedienen? Of gaan we overleven zonder industrie? Of alleen maar met een deugdeconomie waar alleen maar ESG-goedgekeurde bedrijven mogen bestaan, vanzelfsprekend met voldoende staatssteun? De enige industrie waar ik een mooie toekomst voor zie is die van de subsidies, overheidsinmenging, compensaties en zogeheten innovatiegeld.

Ondertussen erodeert de inflatie de resterende liquiditeit in de markt, en die op uw rekening ook. En in tegenstelling tot de jaren ’70 is er geen productiviteitsgraal aan de horizon om het waardegat (tussen economische en monetaire realiteit) snel dicht te rijden. Meer nog, het goedkopere wordt vervangen door het duurdere (protectionisme, wind/zon versus kernenergie), het energetische door het minder energetische (zon/wind versus fossiel). Steeds minder overheidsgeld gaat naar investeringen en steeds meer naar lopende kosten. En de economische schok van dit alles zal opnieuw door de werkenden worden opgepikt via hun loonstrook die structureel achterblijft op de gestegen levenskost (waar inflatie maar een deel van is, maar ook activa herwaarderingen van bijvoorbeeld onroerend goed). Die werkenden zijn sowieso een uitstervend soort in deze cultureel diverse en geriatrische maatschappij. Fiscaal zal de druk dus niet snel van de ketel gehaald worden.

Belfius-fondsje

In de praktijk zal dat leiden tot een situatie die we al enkele honderden jaren in de mensengeschiedenis niet meer gezien namelijk dat je van een salaris (geld voor tijd) niet meer zal volstaan om in je onderhoud te voorzien. Of met andere woorden, je zal additioneel (of misschien zelfs ten principale) investeringsinkomen nodig hebben. Kapitaalaccumulatie creëer je niet door hijgerig, rendement zuchtig en met korte termijn focus te handelen in crypto’s maar wel door fundamenteel na te denken. Na te denken over hoe en waar waardecreatie en belangrijker nog waarde-accumulatie gedurende langere tijden van onzekerheid zich ontwikkelen en verankeren. Vaak is dat niet in individuele activa maar in kleine en grote systemen, die als tektonische platen omhoog gestuwd worden. Een KBC of Belfius-fondsje (of zelfs eentje van Vanguard of State Street) zal daarbij niet helpen, na de dreun in de markt van het overheidsschuldpapier dit jaar. Een klap die met stijgende rentes jarenlang (of zelfs langer) zal durend vooraleer volledig verteerd zal zijn.

Hou daarbij rekening met het feit dat we nog maar in de ‘eerste inning’ zijn van deze transformatie en dat er dus nog vele aanbod- en vraagschokken zullen volgen, inclusief (ab)normale prijsexplosies op diverse domeinen. We vinden het blijkbaar dan ook een goed idee om in naam van de groene ideologie niet alleen 29.000 windmolens te bouwen in de EU (alleen maar om in de bestaande vraag te voorzien, niet toekomstige), maar ook dat het een prima idee is om de hele planeet opnieuw af te graven naar grondstoffen om batterijen en smart grid systemen mee te bouwen, alsook de bedoelde wind- en zonnesystemen. De kost wordt tot 2050 geraamd op 100 biljoen euro of het equivalent van de wereldwijde economie.

Westerse beschaving

Het gebouw van de welvaartstaat en Westerse beschaving zal zonder twijfel vallen, de structuur van de realiteit is er al zwanger van, de eerste weeën zijn al voelbaar. En de overheid die structureel en louter in een papieren werkelijkheid leeft, zal hier geen enkele speler van positief belang in zijn. Integendeel, om grip te houden zal steeds meer dwang nodig zijn (via juridisering en het inzetten van menselijke waarden als wapen). Ze zitten gevangen in een dodenspiraal van relativisme, narcisme en nihilisme.

De aap die de tak waarop hij zat heeft afgezaagd is zodanig ontheemd geraakt dat hij de wil tot leven heeft verloren. Enkel in de Disney-variant gefinancierd door de overheid wil hij/zij nog tijdelijk verblijven. Het onnodig en volledig sluiten van de maatschappij en economie tijdens 2020-2021 zijn een recent voorbeeld, steeds verdere juridisering van de maatschappij wat steevast betekent ‘er mag minder’, het sluiten van kerncentrales zonder echt direct beschikbaar alternatief,….

En energie is leven, iets wat we blijkbaar in onze 1984-staat niet meer willen. Voor het leven en voor energie hebben we allebei steeds minder respect, ja zelfs minachting. Terwijl er in ons natuurlijke systeem geen energie wordt opgewekt of verloren gaat. De enige vraag is dus welke de kost is om op een bepaalde manier energie te onttrekken aan het natuurlijke systeem. En we hebben via fossiele brandstoffen enorme welvaart voor miljarden mensen ontwikkeld. Het heeft robuuste waardegedreven maatschappijen opgeleverd, welvaart en een levensstandaard ongezien 100 of 200 jaar geleden, zelfs voor de minderbedeelden in het Westen. Het gaf ons fysieke en spirituele energie om problemen aan te pakken, te bouwen, te denken, te studeren, te onderzoeken en nooit op te geven. En niet om enkel na te denken over hoe de wereld zou kunnen zijn zonder hem te realiseren.

Dat is de fase waarin we nu wel terecht gekomen zijn. Of om het met de woorden van Aristoteles te zeggen: Hij maakte het onderscheid tussen ‘dunamis’ (potentieel) en ‘energeia’ (het actuele). Willen we controle houden over onze maatschappij en economie hebben we energeia nodig om het volle potentieel van deze wereld te ontlokken. Want ja, je kan ook groeien binnen de grenzen van de planeet, onbeperkt zelfs. Maar dan heb je de energeia nodig om te denken, studeren, samen te werken, risico’s te nemen, de wil en vastberadenheid om vooruit te gaan, en zal je zonder uitzondering in alle domeinen aan accumulatie (moeten) doen, want dat is namelijk de enige verschijningsvorm van dunamis die energeia is geworden. Al het overige is als water onder de brug.

waardenkaders

De wereld heeft maar één probleem