In België krijgen dag- en weekbladen staatssteun. De overheid betaalt via een contract met bpost de gratis thuisbezorging van die papieren media. Dat is een duidelijke concurrentievervalsing voor de digitale media én onafhankelijke krantenverkopers. Maar de regering lijkt niet van plan om de staatssteun af te bouwen. De regering in lopende zaken heeft de steun niet alleen voor twee jaar verlengd, maar nu blijkbaar ook verhoogd.

Alternatieven onderzoeken

Bpost krijgt 170 miljoen euro per jaar van de federale overheid om kranten en tijdschriften tijdig aan huis te brengen. Dat weten we nu, na jaren geheimdoenerij, waarbij de regering zelfs weigerde om het contract vrij te geven aan journalisten. Deze controversiële staatssteun benadeelt krantenwinkels en digitale media als Doorbraak, Sceptr, Newsmonkey, en Apache.

Eind vorig jaar werd bekend dat de overheidssteun aan papieren kranten en weekbladen via bpost zou verlengd worden. De federale overheid had onder voormalig minister van Werk Kris Peeters (CD&V) beloofd om alternatieven te onderzoeken. Toch liet de regering uiteindelijk alles bij het oude.

Of toch niet helemaal. De steun wordt blijkbaar verhoogd, van 170 miljoen naar 175 miljoen euro, zo blijkt uit een parlementaire vraag van Kamerlid Wouter Vermeersch (Vlaams Belang). ‘Dit is het vergroten van staatssteun die oneerlijke concurrentie schept voor de dagbladhandelaars en de moderne, digitale media,’ stelt Vermeersch.

Dalende verkoop

De verhoging van de staatssteun is opmerkelijk in een tijd dat er steeds minder kranten en weekbladen worden verkocht. In het Rapport Mediaconcentratie in Vlaanderen 2019 (pdf) van de Vlaamse Regulator voor de Media (VRM), staan de cijfers:

‘De verkoop van de kranten Het Nieuwsblad (-13,8%), Gazet van Antwerpen (-12,1%), Het Laatste Nieuws (-9,5%), Het Belang van Limburg (-6,6%) en De Morgen (-5,3%) zit in dalende lijn. De verkoop van De Tijd (+8,4%) en De Standaard (+2,8%) steeg daarentegen in de afgelopen vijf jaar.’ (p199-201)

Een bijbehorende grafiek maakt duidelijk dat de digitale verkoop een doorslaggevende rol speelt in de stijging van die laatste. Bij de tijdschriften lezen we in datzelfde rapport (p.207) ‘ In het totaal is de betaalde verspreiding van de top 20 best verkopende tijdschriften in 2018 met 22% gedaald t.o.v. 2014.’

Digitaal is nieuwe normaal

Cijfers lijken aan te geven dat de papieren krant steeds meer vervangen wordt door een digitale.

‘Uit de studie van Digimeter uit 2018 blijkt dat 22% van de Vlamingen dagelijks de gedrukte krant ter hand neemt voor zijn nieuwsgaring. Dit cijfer daalt met 7 procentpunten ten opzichte van de vorige studie uit 2017. Als we de cijfers opgesplitst per leeftijdscategorie bekijken, zien we dat vooral de oudste leeftijdscategorieën nog regelmatig een papieren krant lezen. Bij Vlamingen jonger dan 40 jaar ligt het dagelijks lezen van de gedrukte krant echter onder de 15%. Volgens het rapport worden smartphone (45%) en computer (37%) door meer mensen gebruikt om dagelijks het nieuws te volgen.’ (Mediaconcentratie in Vlaanderen 2019 p. 199)

Maar. Er zit nog een angel onder het gras. Vooral de losse verkoop van papieren kranten en weekbladen blijft dalen volgens de VRM, maar ‘de Vlamingen kiezen voor een abonnement’. De vraag is of dat niet door het overheidsbeleid komt. De krant komt gratis in de bus, waarom nog zelf naar de winkel lopen? De grote krantengroepen hebben er dus duidelijk belang bij dat de staatssteun blijft bestaan. De politici zwichten daarvoor.

Steun in stilte verlengd

Toenmalig bevoegd minister Peeters beloofde daarom om enkele alternatieven te overwegen, waaronder het afschaffen van de maatregel. Maar de analoge pers kreeg in de eerste helft van december een vroeg kerstcadeau van huidig bevoegd minister Nathalie Muylle (CD&V): de regeling werd verlengd met twee jaar tot en met 2022. En nu wordt die dus ook nog eens verhoogd met 5 miljoen tot 175 miljoen. Volgens Wouter Vermeersch moet die staatssteun aan papieren media afgeschaft worden én hoeft dat niet voor jobverlies te zorgen bij bpost. ‘Daar komt men nog altijd handen te kort, onder andere door de groeiende e-commerce-sector’.

Minister Muylle rekende in haar antwoord dat het om ‘112,5 miljoen euro voor kranten en 62,5 miljoen voor tijdschriften’, gaat. Vlaams Belang-Kamerlid Vermeersch drong er bij de minister op aan dat het gaat om een uitbreiding van een ‘achterhaalde en overbodige subsidie’, waar de traditionele partijen niet van wakker liggen. Het Vlaams Belang pleit daarom om de ‘scheefgetrokken en opgeblazen’ steun aan de kranten en tijdschriften stop te zetten, gezien zij ook al een zeer voordelig BTW-tarief kennen van 0%, een nagenoeg unicum in fiscaal België.

Belgische Kamer is tegen de staatststeun

In het jaarrapport van 2018 schreef de Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) duidelijk: ‘Zes jaar geleden telde Vlaanderen 1 975 krantenwinkels, in 2018 nog 1 500. Bovendien draait vier op de tien krantenwinkels met verlies.’ Volgens de Vlaamse Federatie van Persverkopers (VFP) is een er ‘een onmiskenbaar negatieve impact op de verkoop van kranten en tijdschriften via het niet-gesubsidieerde kanaal van de onafhankelijke persverkopers’. Hetzelfde citaat staat ook in het rapport 2019 (pdf) op pagina 71. Door de overheidssteun aan bpost is er geen level playing field. In 2019 geeft de VRM geen cijfers meer over het aantal krantenwinkels. En fietst ze rond het probleem.

De Kamerleden kennen het probleem. De Belgische kamer van volksvertegenwoordigers nam op 20 april 2017 een resolutie aan waarin ze de dagbladhandel erkent als een belangrijke schakel in het pluralisme van de pers. De regering werd gevraagd om onder andere de federale steun aan de persmedia te evalueren en de transparantie te verhogen. Ook vroeg de Kamer de regering om ‘te onderzoeken hoe een level playing field kan worden gecreëerd voor de bezorging van kranten en tijdschriften via verschillende kanalen’. Met de digitale media zaten de volksvertegenwoordigers blijkbaar niet in.

De resolutie werd kamerbreed aangenomen met 141 stemmen voor en 2 tegen. De PTB-PVDA stemde tegen als verzet tegen het stemmen van resoluties als een vorm van vrijblijvende politiek. Je kan ze niet eens ongelijk geven: eind 2019 verlengen en verhogen partijen die voor deze resolutie stemden doodleuk de scheeftrekkende staatssteun.

Tegenwind voor Belgische staatssteun

De staatssteun aan de Belgische media via bpost werd ook in Nederland gecontesteerd. In 2017 kreeg de Nederlandse staatssecretaris van Mediazaken daar vragen over in de Nederlandse Tweede Kamer. En twee Nederlandse freelancers brengen de staatssteun ook aan in hun rechtszaak tegen DPG (vroeger De Persgroep).

Een laatste angel aan dit dossier is… het communautaire. De Franstalige media zouden niet overleven zonder de staatstssteun, wordt algemeen aangenomen. Franstalige partijen lijken dan ook weinig happig om die steun af te schaffen. En de Vlaamse partijen, die leggen de twee grote mediagroepen geen strobreed in de weg.

weekbladen

Extra steun voor analoge media