Zeker tien keer heb ik Dylan in Vorst Nationaal aan het werk gezien. Telkens opnieuw vond ik hem buitengewoon. Onlangs, de elfde keer, was het nog meer dan wonderlijk, buitengewoner, beter. Voor de goede orde: ook zijn, volgens velen desastreuze, passage op Werchter 1990 vond ik erg de moeite. Ik ben, met andere woorden, niet echt objectief in all things Bob.

Waardig ouder

Zou het op vrijdag 15 oktober de laatste keer geweest zijn, daar in die Brusselse bunker? Ik hoop van harte van niet, maar vrees een beetje van wel. Het hele concert baadde in trage, gestage elegie, in tinten van diepe, net nog warme herfst. Het donkeroranje van de hoge gordijnen, waartegen de zanger en zijn excellente begeleiders anderhalf uur lang stonden opgesteld, vormde in Vorst een meer dan passend decor.

Vorst Nationaal is te onzent de best mogelijke zaal voor mijn held. Het is een zaal die zelf ook waardig ouder wordt, die rammelt en galmt, waar meer dan een halve eeuw muziekgeschiedenis in de ongezonde lucht hangt. Vijf jaar geleden stond Bob in de Antwerpse Lotto Arena. Een erg goed concert was dat, maar in een volkomen ongeschikte hal: te proper, te clean, vooral geschikt voor boys bands en zangeresjes die met moeite tien jaar ouder zijn dan de pas in 2007 opgetrokken muziektempel.

‘Throw this guy out’

Het stond in alle kranten te lezen: Dylan wil op zijn nieuwe tournee geen telefoons meer in de zalen waarin hij optreedt. Het is niet dat hij niet gefilmd of gefotografeerd wil worden. Hij wil vooral dat het publiek de mogelijkheid krijgt ongestoord te luisteren. Iets meer dan een week voor zijn Brusselse optreden, tijdens het tweede van drie concerten in Berlijn, legde hij het concert stil toen bleek dat iemand zijn gsm had bovengehaald. Applaus op alle banken.

Het gebeurde midden in de eerste strofe van het zesde van de zeventien nummers op de setlist: Black Rider, een van de absolute hoogtepunten in Brussel. Op YouTube is het incident goed gedocumenteerd. Dylan legt het nummer tot twee keer toe stil. Eerst spreekt hij de boosdoener vriendelijk toe, maar bij de tweede onderbreking krijgt hij het goed op zijn heupen. ‘Come on, throw this guy out’, murmelt hij, net voor hij het afgebroken lied opnieuw van bij het begin inzet.

À la minute

In Brussel niets van dat. Opperste concentratie, in de zaal evenzeer als op het podium. De gsm-ban blijkt een briljant idee — een die je nog beter doet beseffen waar het in deze tournee om draait. Om de muziek die ter plekke wordt gemaakt, à la minute, telkens weer anders. Al brengt Dylan met zijn groep elke avond weer dezelfde nummers, in dezelfde volgorde bovendien.

Geen moment routine evenwel: de muzikanten staan rond Dylan opgesteld en volgen nauwgezet his every move. Natuurlijk weten ze welk nummer gaat volgen, maar niet hoe het vandaag precies zal klinken. Niemand zingt Dylan zoals Dylan, maar Dylan zingt eenzelfde lied geen twee keer op dezelfde manier.

Parels

Een beetje fan kent de set–list bij het binnenkomen van de zaal uit het hoofd. De tournee draait rond Dylans jongste studio-lp, het in volle covid-19-periode verschenen Rough and Rowdy Ways. Negen van de tien nummers van die plaat staan centraal in elk concert. Ze worden aangevuld met ouder werk dat voor wie enkel Dylans Greatest Hits in huis heeft onbekend zullen zijn, maar die de meeste liefhebbers als onmisbare parels binnen Bobs oeuvre beschouwen. – When I Paint My Masterpiece, Gotta Serve Somebody, Watching The River Flow, To Be Alone With You, …

De selectie van de nummers is mee bepaald door de twee instrumenten die Dylan bespeelt. Een upright piano die nu eens het boogieritme bepaalt en dan weer een blues-melodie uittekent. Daarnaast zijn uit duizenden herkenbare stem waarvan de bekende beperkingen grondiger en dieper dan ooit verkend worden. Bij zijn vorige passage in België hoorden we Dylan de crooner. Dit keer is de zang grimmiger: schurende parlando, van een krachtige breekbaarheid. Drie keer komt hij vanachter zijn piano vandaan om eventjes een applaus in ontvangst te nemen, tegelijk spiedend naar onverlaten die het zouden durven wagen hun telefoon boven te halen.

Klasbakken

In de dagen voor ik naar Vorst trok had ik op YouTube opnames beluisterd van eerdere concerten uit de tournee. Ik wist wat ik kon verwachten, maar net daardoor kon ik me beter concentreren op wat er gebeurde. Nummers die de groep intussen, repetities incluis, al honderd keer speelde, klonken vers, met fraseringen die ter plaatse bedacht leken, in samenspel en onuitgesproken overleg.

Dylans begeleiders zijn klasbakken, dat sowieso, maar ze eisen nergens de aandacht op. Dat doet Dylan zelf overigens ook niet: het gaat om de muziek en enkel de muziek. Zeldzaam zijn de concerten geworden waarvan je zoiets kunt zeggen. Muzikanten die enkel het geheel dienen, die de spotlights niet nodig hebben, en het applaus evenmin. Ze zijn blij met de aandacht van het publiek, dat zeer zeker, maar ze hoeven het niet te tonen.

Breekbaar

Eindigen doet Dylan het concert met Every Grain of Sand, dat op het album Shot of Love (1980) staat, een van zijn vijf beste platen. Na het laatste vers (‘Like every sparrow falling, like every grain of sand’) neemt hij de mondharmonica die links voor hem op de piano ligt en hij brengt ze naar de microfoon. De oude Dylan doet nog steeds wat de jonge Dylan deed: blazen op zijn harp. De helft van de zaal weet dat het gaat gebeuren, maar iedereen klinkt uitgelaten verrast.

Opnieuw: het is geen gimmick, het lijkt ter plaatse beslist. Dylan is een meester van de sprezzatura, de bedachte spontaneïteit. Geen showman, geen aandachtzoeker, een maker van kunst die niet anders kan. Afscheid neemt hij niet met bisnummers, maar met een laatste kort moment centraal op het podium, naast de piano. Hij is klein en breekbaar, met de magere beentjes van de tachtiger die hij is. De tijd heeft niet alleen zijn stem getekend.

Sterfelijkheid

Op weg naar huis koop ik op straat een affiche van de tournee. ‘Things aren’t what they were’ staat er bovenaan op. Het citaat komt uit Key West, een van de allerbeste nummers op Rough and Rowdy Ways en wat mij betreft het absolute hoogtepunt van het Brusselse concert. Live snijdt het nummer nog dieper. ‘Key West is the place to be in you’re looking for immortality’, zingt Dylan: zonder illusies. Utopieën zijn goed voor jonkies en dat is deze oude man al lang niet meer.

Dylan is zelf niet op zoek naar onsterfelijkheid. Hij leeft en speelt in het moment, in de wetenschap dat de tijd niet te stoppen is. Op de affiche staat links een dansend koppel, rechts een skelet met een priknaald in de hand. De man met de zeis heeft een moderne gedaante aangenomen. Zolang hij niet komt, zal Dylan zingen en ten dans spelen. Niet omdat het moet, wel omdat hij niet anders kan.

https://www.youtube.com/watch?v=_I4OwUPa784 — Opnamebeeld van Every Grain of Sand in Stockholm!

Werchter

De oude man en de zeis: Bob Dylan ‘live’ in Vorst Nationaal