Tsikhan Kliukach is een 20-jarige Wit-Rus uit de grensstad Brest. Voor deelname aan de protesten na de presidentsverkiezingen van 2020 werd hij veroordeeld tot anderhalf jaar kampstraf. Na zijn vrijlating op 7 maart 2022 vertrok hij naar Warschau.

In Warschau sloot hij zich aan bij de vrijwilligers van het Wit-Russische Kalinouski-regiment. Na een conflict met een meerdere sloot hij zich aan bij het regiment Pogonja en vertrok naar Oekraïne. Hier bereidt hij zich middels een militaire opleiding voor op zijn inzet aan het front tegen het Russische leger. Ik sprak met Tsikhan over zijn ervaringen als politiek gevangene, zijn tekentalent en de oorlog.

Gevangenis

Hoe was je tijd in de gevangenis en in het strafkamp?

‘Alle politieke gevangenen kregen een speciale behandeling. Tegen mij was het nog harder dan tegen de meesten, omdat ik andere gevangenen probeerde te mobiliseren tegen Loekasjenko. Ik maakte karikaturen van de dictator die van cel naar cel werden doorgegeven.

De gevangenisdirectie had verschillende manieren om druk uit te oefenen. Een daarvan was de bijna dagelijkse overplaatsing van de ene cel naar de andere. En natuurlijk de isoleercel waar ik ook geregeld zat. Tijdens de deportatie van de gevangenis naar het kamp per trein en arrestantenbus was ik de hele weg geboeid. In het kamp werd ik opnieuw in een isoleercel geplaatst, verstoken van familiebezoek en voedselpakketten. Ik had überhaupt geen contact meer met de buitenwereld.

In strafkamp nummer 15 in Mogiljov, waar ik was, werden alle politieke gevangenen bij aankomst geslagen met wapenstokken en tasers. In het kamp heerst absolute wetteloosheid. De kampbewakers zijn aan geen enkele regel gebonden.

Wel zei kolonel Lazarenko, het hoofd van het kamp, bij aankomst letterlijk dat de gevangenen in zijn opdracht worden geslagen. Politieke gedetineerden krijgen extra aandacht door hun gele merkteken dat in fel contrast staat met de witte badge die de anderen dragen.’

Karikaturen

Hoe werden de karikaturen doorgegeven en wat was de reactie van niet-politieke gevangenen?

‘Ik kan het tipje van de sluier niet lichten, maar ik wil wel zeggen dat er verschillende manieren zijn om iets van de ene cel naar de andere door te geven. Zowel politieke, als gewone gevangenen vonden de tekeningen goed. Er zijn eigenlijk nauwelijks gedetineerden die Loekasjenko ondersteunen.’

Heb je er nooit over gedacht je ervaringen in een beeldroman weer te geven?

‘Ik ben bang dat ik daar nu geen tijd voor heb. Er is te veel gaande. Ik kan niet rustig gaan zitten tekenen en schrijven in een tijd als deze.’

Vrij

Van veel politieke gevangenen in Belarus wordt de hechtenis steeds weer verlengd. Was je verbaasd vrij te komen?

‘Ja, veel mensen krijgen strafverlenging. Artikel 411 spreekt over “kwaadwillige ongehoorzaamheid aan het bestuur van de penitentiaire inrichting”. Dat artikel kan worden toegepast voor een nieuw proces door een zogenaamde rechtbank in het strafkamp zelf. Zo kan er met gemak een jaar aan een reeds bestaande veroordeling worden toegevoegd of een overplaatsing naar een kamp met een strenger regime worden verordend.

Waarom mij dat niet is overkomen, weet ik niet. Ik was tot op het einde niet zeker dat ik vrij zou komen na het uitzitten van mijn straf. Omdat elke in de gevangenis doorgebrachte dag als anderhalve dag in het strafkamp telt, kwam ik uiteindelijk twee maanden eerder vrij.’

Ontvangst

Hoe werd je opgenomen in Warschau?

‘De ontvangst in Warschau was goed, maar heel anders dan ik verwachtte. De Wit-Russische diaspora gaat meer over cultuur dan over politiek. Het gebeurt vaak dat ze, in plaats van te werken en te investeren in de werkelijke gewapende strijd, onbegrijpelijke evenementen en acties organiseren, waarvan zij ook zelf de betekenis niet doorgronden.

Soms hoor je mooie woorden over de strijd tegen het regime en over steun aan politieke gevangenen, maar je begrijpt dat die persoon niets te maken heeft met strijd of politieke gevangenen. Helaas zijn er veel van dergelijke mensen in ballingschap. Zakenlieden die niet geïnteresseerd zijn in het overwinnen van de dictatuur, maar uitsluitend in het verdienen aan de strijd tegen de dictatuur.’

Het Kalinouski-regiment wordt enorm opgehemeld binnen oppositiekringen. De realiteit is anders?

‘Ik kan niet zeggen dat het echt overal geprezen wordt. Het regiment prijst zichzelf en sommige media hebben dat opgepikt. Er zijn daar helden, maar er zijn ook incompetente commandanten en onbekwame stafleden. Er is een gebrek aan mensen met een militaire opleiding en een gebrek aan normale voorraden.

De opleiding van de rekruten verloopt volkomen chaotisch. De staf van het regiment ontbreekt het aan een politieke wil. Het beeld dat ze in de media van zichzelf hebben geschapen is prachtig, maar de realiteit is minder goed. Het had heel wat kunnen worden, zij hadden het potentieel de ruggengraat van het toekomstige Wit-Russische nationale leger te worden. Daarvoor is het nu te laat, vrees ik.’

Beroepsmilitairen

Zijn er ook beroepsmilitairen uit het Wit-Russische leger die zich hebben aangesloten bij de regimenten Kalinouski of Pogonja?

‘Er zijn praktisch geen militairen die het Wit-Russische leger nu pas hebben verlaten. Er zijn er wel die het leger tijdens de protesten van 2020 de rug toekeerden. Degenen die toen zijn gebleven hebben zelf actief meegewerkt aan de misdaden van het regime. Twee jaar lang hebben zij een onwettige dictator gesteund. Als ze er al zijn, zou ik niet veel vertrouwen hebben in hun actieve steun aan Oekraïne.’

Ben je Belgen of Nederlanders tegengekomen tijdens je opleiding?

‘Geen Nederlanders of Belgen, wel veel Georgiërs en Amerikanen.’

Front

Wanneer vertrek je naar het front?

‘Ik heb een aantal maanden in Polen getraind en ben nu in Oekraïne. Ik wacht nog op mijn contract met de Oekraïense Strijdkrachten. Van ons regiment Pogonja staan al veel mannen aan het front die er enorme prestaties hebben geleverd. Wat ik bij dit regiment heel goed vind is de professionaliteit van de militaire trainers die de nieuwe mensen opleiden. Ook is de uitrusting goed verzorgd. Je moet praktisch niets zelfs kopen, zoals dat bij Kalinouski het geval was.’

Wat zal de toekomst brengen?

‘Er is maar één uitkomst van de oorlog. Oekraïne zal winnen. Belarus zal vrij zijn, maar wanneer dat zal zijn, na de val van Poetin of ervoor, is moeilijk te zeggen. Het hangt ook grotendeels af van de Wit-Russen zelf. Hoe eerder zij zich bij het actieve verzet aansluiten, des te sneller zal het regime worden vernietigd. Alles zal gebeuren zodra de de meerderheid klaar is om te handelen.’

Wit-Rus

Tsikhan Kliukach: ‘Oekraïne zal winnen’