Als eksterogen die beginnen te steken duiken bij bevoegde ministers wachtlijsten op, soms erfenissen van voorgangers decennia terug, waar nooit iemand eens korte metten mee maakt. Het is altijd kort dag in de politiek. Zo’n eksteroog is de wachtlijst voor sociale woningen in Vlaanderen. Ongeveer 170.000 gezinnen staan er op, de wachttijden lopen op tot acht jaar. De tijd waarin je kinderen groot worden. Ondertussen is het kamperen in slechte, ongezonde behuizing, dikwijls met een huisjesmelker die in onderhoud of renovatie helemaal niet geïnteresseerd is. Ze bestaan, helaas.

Sociale woningbouw betreft een door de overheid gecoördineerde en gesubsidieerde vorm van wonen via nieuwbouw, vooral appartementen. In Vlaanderen is dat meer specifiek de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen, onder de bevoegdheid van Matthias Diependaele (N-VA). Bedoeling is de sociale huisvestingsmaatschappijen aan te sturen en te steunen, private projectontwikkelaars die zich specifiek richten op het bouwen van huurwoningen en appartementen voor mensen met een bescheiden inkomen.

Het is een uitermate technisch dossier, maar net daardoor raken een paar essentiële punten ondergesneeuwd. De enorme achterstand in Vlaanderen inzake sociale woningbouw, de uit de pan swingende prijzen voor huizen en bouwgronden die ze zelfs voor de middenklasse onbetaalbaar maken, en de deregulering van de private huurmarkt, creëert een nog grotere jacht naar woongelegenheid, nog hogere prijzen, een spiraal die helemaal niet gezond is. Hier moet de overheid wel degelijk iets doen.

Laisser faire, laisser passer

De druk op de markt neemt zodanig toe dat zelfs voor tweeverdienende koppels een gezinswoning quasi onbetaalbaar wordt.

Dat de actuele Vlaamse regering niet bepaald een voorbeeld is van een goed draaiend overheidsapparaat, is een understatement. Ze moddert maar wat aan en wordt ook door de ‘bevriende’ pers beschouwd als een van de slechtste sinds het startjaar 1981. Jan Jambon straalt besluiteloosheid uit en elke minister rijdt vooral voor zijn eigen politieke winkel. Men moet zich daarbij afvragen waarom Matthias Diependaele, Vlaams minister van Financiën en Begroting, er ook nog de bevoegdheid Wonen bij kreeg. Diependaele heeft een uitgesproken liberale visie op het woongebeuren, en huldigt het motto laisser faire, laisser passer. Laat de vrije markt maar spelen en de wet van vraag en aanbod maar werken. Dat is een visie als een ander, maar daarvoor heb je eigenlijk geen minister nodig.

Een aantal cruciale domeinen werken duidelijk niét puur vanuit de vrije markt. Energie is er een van. We hebben gezien waartoe de uitverkoop van Electrabel door Verhofstadt heeft geleid. Cruciale nutsvoorzieningen zoals water en telecom hebben ook een supervisie vanwege de gemeenschap nodig. Door de ‘geliberaliseerde’ telecommarkt is België bij de duurste van Europa. Onderwijs, openbaar vervoer en gezondheidszorg hebben we, gelukkig, niet helemaal geprivatiseerd of we zaten met Amerikaanse toestanden waar mensen in de goot sterven.

Wonen is ook zo’n domein waar men echt kan tonen wat goed bestuur is, zonder aan regelneverij te doen. Het is een kerntaak van de overheid om ervoor te zorgen dat iedereen minstens een dak boven zijn hoofd heeft, en dat de kostbare ruimte hiervoor goed wordt beheerd. Geen probleem met een strenge aanpak van misbruiken, huurders die vastgoed blijken te bezitten hier of in het buitenland, die van een exuberante levensstijl blijk geven die andere inkomsten doet vermoeden, of manifeste werkonwilligheid.

Ongebruikte pot

Gents beluik, 19de eeuw

Een conjunctuur laat zich perfect aflezen vanuit het vastgoedgebeuren. Een oververhitte markt werkt destabiliserend, kijk maar naar de Amerikaanse kredietcrisis van 2008. Voor een goed functionerende economie mag een gezinsbudget eigenlijk niet meer dan 25% besteden aan woonkosten (huur of afbetaling van een lening of hypotheek). Vandaag is dat voor gezinnen uit de lagere middenklasse een derde geworden, voor de categorie daaronder 40% of meer. We spreken vanaf dan over armoede: mensen die zich het eten uit de mond sparen om de huur te betalen, en uiteindelijk toch door een deurwaarder op straat worden gekeild.

Economisch én sociaal werkt dit ontwrichtend. We komen terug in 19de-eeuwse toestanden terecht van een proletariaat dat amper aan de economie kan deelnemen, met niets in orde is, en puur op overleven is aangewezen. Interessante bedenking voor Diependaele is misschien dat je met zo’n non-beleid rond wonen armoede bevordert en extreem-links slapend rijk maakt.

De minister mag dus méér dan een tandje bij steken. Daarbij stelt zich het bizarre fenomeen dat het geld er wel is, maar niet wordt gebruikt. Van de 1,1 miljard euro die de Vlaamse regering in 2021 beschikbaar stelde voor leningen voor de bouw en renovatie van sociale woningen werd tot september respectievelijk 194 miljoen euro (bouw) en 257 miljoen euro (renovatie) toegekend. Diependaele verwijst naar ‘ingewikkelde procedures’ en de rompslomp rond de fusie-operatie van sociale huisvestingsmaatschappijen met de sociale verhuurkantoren, maar dat zijn allemaal flauwe excuses om slecht beleid te verdoezelen. Uiteindelijk is hij zelfs zinnens het overschot te gebruiken voor goedkope leningen aan gewone projectontwikkelaars die zich niet met sociale woningbouw bezig houden.

Gidsland Nederland

Voorts schuift minister Diependaele de hete aardappel vooral door naar de lokale overheden, de gemeenten en steden, om het probleem op te lossen en voor bouwheer te spelen. Quod non, werkt niet. Het overgrote deel van de Vlaamse gemeenten komt niet eens aan de 15%-norm voor sociale woningbouw. Een redelijk streefcijfer opleggen schuift de minister door naar een volgende regering. Andermaal: wat zit die man dan op die stoel te doen?

Nederland opteert, in de figuur van minister Hugo De Jong (CDA), voor een totaal andere aanpak en grijpt de koe bij de horens: een streefcijfer voor elke gemeente of stad van 30 procent sociale huurwoningen, 40 procent voor nieuwbouw specifiek gericht op middeninkomens, en daar bovenop een regulering van de huurprijzen, volgens categorieën inzake comfort, grootte van de woning enzovoort.

Ambitie

De Jong in een DS-interview van 25/5: ‘In Nederland hebben we nu de ongelooflijke opdracht om onze volkshuisvestelijke traditie in ere te herstellen’. Kijk, dat noem ik nu ambitie. Dit voluntaristisch standpunt is volgens mij realistisch én sociaal billijk. Zowel menselijke grondrechten als economische opportuniteit, niet in het minst voor de bouwsector, komen hier aan bod. Terwijl ook gezond en doelmatig ruimtebeheer, het vermijden van de vervloekte Vlaamse lintbebouwing bijvoorbeeld, aan de orde is. Ook daar hebben we een historische achterstand, tot vermaak overigens van onze Noorderburen.

Het is niet de bedoeling om levenslang te verblijven in zo’n sociale woning. Het systeem verlicht wel de markt, matigt de prijzenspiraal en moet sociale promotie aanmoedigen. Het moet vooral gezien worden als een basis, waarop we de lat leggen, en waarbij huurders worden aangemoedigd om te ‘klimmen’, hun weg te zoeken in een goed gereglementeerde privé-huurmarkt, of wie weet een eigen woonst te verwerven. Dat blijft voor de bakstenen Vlaming de natte droom. Eigenaars vormen het kernpubliek van de N-VA, dus die groep uitbreiden zou politiek zelfs slim bekeken zijn. Op iets langere termijn weliswaar. Of bestaat ook dat niet meer?

woonkosten

Het Vlaamse woonbeleid is een non-beleid