Boeken worden niet meer gelezen, heet het. Als ze niet meer gelezen worden, worden ze ook niet meer verkocht. Niets is minder waar. December is de gouden oogstmaand, maar ook het jaar door doet de boekhandel het niet slecht. Ook niet de zogenaamde ‘betere’ boekhandel. In de dagen vóór Kerst, en tot de laatste dag van het jaar is het net niet over de koppen lopen.

Ouverture

Zo ook bij Boekhandel Limerick naast het Sint-Pietersstation in Gent. Vorige maand is daarnaast een tweedehandsboekhandel geopend. Na het verslaan van het Virusleger o.l.v. Corona, de negentiende van die naam, zal het mogelijk zijn in Limerick 2.1 vermoedelijk, laten we hopen, al gelezen boeken te doorbladeren bij een warme drank.

Om de paar dagen ga ik langs bij beide zaken en op 30 december vond ik er een boek met een titel dat een mooi verhaal opriep.

Eerste bedrijf

De Bezige Bij

De titel van het boek is Aan het werk. Het werd in 1981 uitgegeven door De Bezige Bij. Een grote afzet kende het nu 40-jarige boek niet, het bleef bij één druk. De ondertitel luidt: nieuwe verhalen, gedichten, beschouwingen van 81 auteurs uit Nederland en Vlaanderen. Een bloemlezing dus, en dat was het ook letterlijk, een ruiker. Voor wie? Aha! Hier gaan we: Opgedragen aan Geert Lubberhuizen / bij zijn afscheid als directeur van De Bezige Bij (1942-1981).

Voor de duidelijkheid: het verhaal dateert van na de overname van De Bezige Bij door WPG (Weekblad Pers Groep) en is mij verteld door Hugo Claus. Mijn geheugen heeft wat aan kracht verloren, maar is nog voldoende sterk om het verhaal zowat letterlijk weer te geven. Goed, Hugo Claus aan het woord in het volgende hoofdstuk.

Tweede bedrijf

‘Aan het werk werd buiten medeweten van Geert samengesteld. Hij was niet verbaasd, een cadeau van “zijn” auteurs verwachtte hij, en een boek lag voor de hand. Nee, het was eerder de titel die Geert verraste. Hij refereert namelijk aan een vast gezegde van hem.’

‘De Bezige Bij was van bij zijn ontstaan in 1944 tot de overname door WPG een coöperatieve vereniging. Alle auteurs waren aandeelhouders. Zo gauw je bij de coöperatie drie boeken had uitgegeven, was je aandeelhouder. Dan kreeg je jaarlijks, naast het auteurshonorarium, een deel van de bedrijfswinst, afhankelijk van het aantal boeken dat er van je waren verkocht.’

Dat laatste zei hij met een monkel om de mond. Voor een goed verstaander slaat die monkel op het feit dat de auteurs met de grootste afzet de grootverdieners waren. Harry Mulisch, Hugo Claus zelf en in iets mindere mate Remco Campert, vernam ik bij nader onderzoek.

By the way, Remco Campert had een eigen kamer in het historische pand. Waarom? Om niet enkel te werken maar ook wanneer hij weer eens verliefd was en de jongedame niet mee naar huis kon nemen. Daar wachtte zijn vaste partner trouw op hem.

Terug naar Claus en geven we hem weer het woord.

‘Elke maandagochtend vergaderde het bestuur van de uitgeverij. De coöperanten mochten daarbij aanwezig zijn. De vergadering begon met broodjes en warme dranken. Heel wat auteurs uit Amsterdam daagden op. Het was een maaltijd gespaard. Mooi meegenomen, want heel wat collega’s konden niet van hun pen leven.’

‘Maar, ze daagden niet alleen op voor de broodjes. De drankjes, daar was het hen om te doen. De bijeenkomst begon klokslag negen. Nauwelijks tien uur voorbij of de warme dranken werden verruild voor koude. Vooral jenever ging met een sneltreinvaart de tafel rond. Rond het middaguur was zowat iedereen dronken.’

‘Geen samenkomst die niet uit de hand liep. Maar stipt… stipt om twee uur ’s middags, hoewel de zuippartij nog volop aan de gang was, riep Geert – vaak boven het rumoer van ruzies of knuffelpartijen uit: “Dames en heren! Aan het werk!”

Waarop de bedienden begonnen met opruimen. Te beginnen met de flessen, leeg of halfvol. Er bleef de auteurs geen andere keuze dan op te hoepelen. Al waren er altijd een paar die ter plekke hun roes uitsliepen.’

‘Aan het werk, die vaste uitspraak van Geert, zo gevreesd, werd dus de titel van het boek dat hem is aangeboden bij zijn pensionering.’

Tot zover Hugo Claus.

Derde bedrijf

Het boek heb ik al sinds het uitgavejaar, maar door het achterliggend verhaal en de relatie met heel wat auteurs uit het fonds kon ik het niet laten staan. Het ligt nu goed zichtbaar op een bijzettafeltje. Ooit zal ik het iemand schenken, een mens werkelijk begaan met en nieuwsgierig naar de geschiedenis van de Bezige Bij.

De bijdrage van Claus aan het cadeauboek is getiteld Twaalf onbetamelijke gedichten. Om in schoonheid te eindigen heb ik voor het zevende gekozen. Mooi meegenomen voor de lezer; het gedicht toont nogmaals overduidelijk aan hoe de Roomse leer en zijn leiders telkens weer opduiken in Claus’ werk, of het nu een roman, een toneelstuk of een gedicht is.

VII

Eeuwen geleden zei een Griek, een freak:
‘Jij met je lul, jij mag in de hemel
en jij met je kut, jij gaat zo maar dood.’

Iets later zei Paus Paulus de Zevende:
‘Alleen maagden komen in de hemel.’

[Hij bracht de leeftijd voor rekruten
van de Pauselijke Garde van 16 naar 14 jaar.]

Hoe lang nog zullen die gore godlikkers
nog regeren
over de tedere spier in de vochtige kier?

Hugo Claus