Op 15 augustus 1945 deed het Opperste Goddelijke Wezen van Japan, keizer Hirohito, iets wat geen enkele keizer ooit eerder had gedaan: hij ging live op de radio. Amerikaanse atoombommen hadden Hiroshima en Nagasaki vernietigd. Op de dag dat de tweede bom viel, verklaarde Jozef Stalin de oorlog aan Japan. Sovjet-troepen trokken al door de Japanse vazalstaat Mantsjoerije. Binnen enkele weken zouden ze landen op het noordelijke eiland Hokkaido. Hirohito accepteerde dat overgave aan de Amerikanen zijn beste en in feite enige keuze was.

Het voortbestaan van het keizerrijk

Het had geen haar gescheeld of de historische radio-uitzending had nooit plaatsgevonden. In de vroege ochtenduren van die bewuste 15^e augustus leidde een groep jonge officieren hun troepen naar het terrein van het keizerlijk paleis. Ze probeerden de opname van die toespraak in beslag te nemen. Ze geloofden rotsvast dat de oorlog nog lang niet verloren was. De thuiseilanden van Japan waren in staat van verdediging gebracht en de enorme Japanse legermacht in China was nog grotendeels ongeslagen.

Deze wanhopige officieren waren slechts gefocust op één ding: het voortbestaan van het imperiale systeem. Japan mocht in hun ogen niet om vrede vragen voordat de keizer veilig was gesteld. De radio-uitzending konden ze niet verhinderen maar hun wens werd vervuld. Na de overgave besloten de Verenigde Staten dat Hirohito toch niet als oorlogsmisdadiger zou worden berecht. In plaats daarvan zou hij op de troon blijven, in feite als marionet van de Amerikanen.

Mac Arthur

Het was misschien de slimste zet van Douglas MacArthur, de Amerikaanse generaal die tot 1949 over Japan regeerde. MacArthur gebruikte de keizer om zijn eigen agenda door te drukken – om het conservatieve Japan om te vormen tot een moderne democratie met een door de Amerikanen geredigeerde grondwet. De zegevierende geallieerden lieten 28 leden van het Japanse oorlogskabinet en de militaire top terechtstaan op een showproces in Tokio. Zeven van hen, waaronder premier Hideki Tojo, werden opgehangen. Maar anderen werden nooit aangeklaagd. Onder hen prins Yasuhiko Asaka, de oom van de keizer, en de man die de Japanse troepen leidde bij de beruchte slachtpartijen in de toenmalige Chinese hoofdstad Nanjing (december 1937 tot februari 1938).

MacArthur beschouwde het sparen van de keizer en een deel van de hoofdverantwoordelijken als een noodzakelijk kwaad. Met de Koude Oorlog voor de deur hadden de Amerikanen behoefte aan een goede en loyale bondgenoot in dit deel van de wereld. Ze waren er van overtuigd dat Japan dat kon zijn en daarom werden de kool en de geit gespaard. In tegenstelling tot Duitsland, waar men via een grootschalige denazificatie campagne en de hieraan gekoppelde repressieve aanpak op zijn minst pogingen deed om het systeem en alle maatschappelijke geledingen te ‘zuiveren’ van daders, gebeurde er in Japan niets gelijkaardigs. Dit heeft Japan in staat gesteld, zelfs aangemoedigd, om een diepe en fundamentele afrekening met zijn verleden te vermijden.

American council on Japan

Een van diegenen die aan het gerecht ontsnapten was Nobusuke Kishi. Kishi had een leidende rol gespeeld in de bezetting van Mantsjoerije en was een nauwe bondgenoot van premier Tojo geweest. De Amerikanen besloten hem niet aan te klagen. In plaats daarvan werd Kishi in 1948 vrijgelaten. Nadat in 1952 de bezettingsautoriteit ‘American Council on Japan’ was opgeheven werd Kishi’s blazoen opgepoetst en in 1955 lag hij mee aan de basis van de stichting van de Liberaal-Democratische Partij.

Kishi’s inspanningen voor de vorming van een conservatief front vielen in de smaak van Amerika, zeker nadat hij publiek verklaarde dat Japan voordeel had in een nauwe samenwerking met de VS. In 1957 werd hij premier van Japan. Zijn rehabilitatie was voltooid en de partij die hij hielp creëren, heeft het grootste deel van de daaropvolgende 65 jaar over Japan geregeerd.

Herbewapening van Japan

De dochter van Nobusuke Kishi trouwde met de zoon van een andere machtige politieke dynastie – een man genaamd Shintaro Abe. Hij zou later minister van Buitenlandse Zaken van Japan worden en een eigen zoon verwekken, Shinzo genaamd, die tot voor een paar maanden premier van Japan was. Shinzo Abe leunde dicht aan bij zijn grootvader. De oude man had een grote invloed op de politieke opvattingen van de jonge Shinzo.

Nobusuke Kishi leefde tot aan zijn dood in de overtuiging dat de processen voor oorlogsmisdaden waaraan hij ternauwernood ontsnapte, een wraakoefening waren geweest. Heel zijn politieke carrière ijverde hij voor het afschaffen van de naoorlogse pacifistische grondwet. In 1965 riep Kishi zelfs, totaal ongrondwettelijk, op tot herbewapening van Japan.

Verontschuldigingen

Als critici in bijvoorbeeld de Volksrepubliek China of Zuid-Korea zeggen dat Japan zich nooit naar behoren heeft verontschuldigd voor wat het heeft aangericht tijdens de Tweede Wereldoorlog, hebben ze het evenwel mis. Japan heeft zich herhaaldelijk verontschuldigd. De laatste keer gebeurde dit zelfs officieel vorig jaar bij de herdenking van 75 jaar einde van WO II door keizer Naruhito. Het probleem zijn de woorden en acties van de leidende politici van Japan zoals premier Abe. Want ze wekken op zijn zachtst gezegd de illusie dat die excuses niet helemaal oprecht zijn.

Terwijl de keizer vorig jaar op 15 augustus door het stof kroop, bewezen vier van Abes’ ministers de eer aan de Japanse gesneuvelden in het Yasukuni-schrijn. De premier liet er een bloemstuk bezorgen. Een controversiële daad en volgens sommige regelrechte provocatie want dit Shinto-schrijn bevat niet alleen de namen in het ‘Boek der Zielen’ van 2.466.532 militairen die tussen 1868 en 1945 voor de opeenvolgende keizers sneuvelden en hun ‘Kami’, hun geesten, maar in 1978 werden er de namen in opgenomen van 14 terechtgestelde of in de gevangenis gestorven veroordeelden van het Tokio-proces, waaronder premier Tojo.

Wat doet de nieuwe premier?

Abe die het schrijn meermaals bezocht ziet hierin geen graten. Niet echt verwonderlijk want hij is een prominent lid van ‘Nippon Kaigi’, een in 1997 opgerichte lobbygroep die gebaseerd op respect voor de keizer “de Japanse nationale trots en identiteit nieuw leven wil inblazen” en bovendien is er de niet weg te cijferen invloed van ‘Izokukia’, de grootste Japanse belangenorganisatie van nabestaanden van oorlogsslachtoffers, die één van de grootste financiers van de regeringspartij is.

Abe, die met gezondheidsproblemen kampt, werd in september 2020 als premier opgevolgd door zijn partijgenoot Yoshihide Suga. Ik ben benieuwd wat hij op 15 augustus gaat doen….

Yasukuni schrijn

Het onverwerkte Japanse oorlogsverleden