Een journaliste die op de Russische staatszender tijdens het journaal opeens door het beeld loopt met een opschrift waarin ze de desinformatie en censuur rond de ‘speciale operatie’ hekelt: het is maar één van de beelden uit de Oekraïnetragedie die vermoedelijk het jaaroverzicht 2022 zullen halen. Na een paar seconden floepte de camera uit en werd Marina Ovsjannikova gearresteerd. Volgens de laatste berichten komt ze er met een geldboete van af, Poetin had er blijkbaar geen zin in om nóg een martelares te creëren. Al is haar carrière over en zal er buiten de internationale belangstelling nog wel een afrekening volgen.

Gezien de context is dit zonder meer een heldendaad, nog van een heel andere categorie dan de keyboardstrijders die hier foeteren op de regimepers en de ‘MSM’ (mainstream media). Vergeleken met het exploot van Ovsjannikova is dat van een lachwekkende impertinentie. We mogen nooit vergeten wat censuur écht betekent, om te vermijden dat we dat woord gebruiken als Marc Van Ranst ons op Twitter blokkeert, of als Bart Schols weer eens de juiste vragen niét stelt, of als iemand zijn lezersbrief niet in de krant ziet opgenomen.

Rusland is een politiestaat waar de overheid – zeg maar de Poetinclan – op de meest brutale manier de informatie monopoliseert, zeker alles wat via de papieren pers en de audiovisuele media passeert. Het internet ligt wat lastiger. Resultaat is alleszins dat het gros van de Russen geen flauw benul heeft van wat er zich in Oekraïne afspeelt, behalve wellicht de nabestaanden van zij die in een body bag terugkeerden.

Waakvlam

In Vlaanderen of België, of elders in West-Europa, kan men niet spreken van een regimepers of een staatszender. Er zijn bij mijn weten geen instructies die vertrekken van de Wetstraat 16 of het Martelarenplein richting de redactielokalen aan de Reyerslaan. Bij ons ligt het kalf ergens anders gebonden: het zijn de journalisten zelf die zich een censuur opleggen, dankzij een complex geheel van politiek correcte codes, waarvan de overtreding sociale sancties inhouden, tot en met de uitsluiting. Iedereen kent die codes ondertussen: het verbod op ‘beledigen’, op discriminatie, racisme, seksisme, islamofobie,… allemaal stoplappen die ervoor zorgen dat bepaalde informatie uitgefilterd, geblokkeerd, verzwegen wordt.

UGent

Rik Van de Walle

De overheid stimuleert deze politiek correcte mechanismen wel, we hebben een aantal instanties zoals UNIA die zich zelfs een soort inquisitierol aanmeten, maar de waakvlam wordt door de journalisten zelf onderhouden. Vanuit het onderwijs (de universiteiten vooral), de culturele sector en de brede intellectuele elite, wordt deze consensus op zo’n manier bewaakt, dat enkelingen die haar zouden willen doorbreken, op een muur botsen. Rectoren zoals Rik Van de Walle (UGent) maken daar ook geen enkel geheim van: wie een diploma wil halen kan zich maar beter aanpassen aan de pensée unique.

Men kan nu probleemloos de vrijheid van mening afkondigen en haar tegelijk fnuiken. Functioneren in Rusland de repressie en de censuur top-down, van boven naar onder, dan zijn onze woke- en cancelcultuur het product van een spontaan, van onderuit geactiveerd en gecultiveerd groepsconformisme. De reclame speelt daarop in, maar volgt veeleer de trend dan hem te creëren. Het onderwijs indoctrineert, maar dikwijls zijn de studenten nog fanatieker dan hun proffen, die soms zelfs aan de deur vliegen als ze tijdens de les worden ‘betrapt’ op een incorrecte mening.

Nomenklatura

Dat heeft verschillende gevolgen voor het brede opinielandschap en de mediacultuur. Enerzijds behoren de afstuderende journalisten tot de ‘juiste’ gezindte (links van het centrum, zoals verschillende studies hebben uitgewezen), en anderzijds zijn de academici/opiniemakers, die door hen worden geïnterviewd, de talkshows bevolken of de opiniebladzijden vullen, al evenzeer ideologisch gepreselecteerd.

De nomenklatura van onze media.

Het is dus een ons-kent-ons gebeuren. De universiteit is een kweekfabriek van journalistiek conformisme en gestandaardiseerde meningencultuur. Samen vormen ze een incestueuze mix, en maken datgene uit wat men in het Russisch de Nomenklatura noemt, de lijst van al wie ertoe doet, zichtbaar is, een mening mag hebben.

U krijgt ze elke dag op TV te zien, in programma’s als De Afspraak. Namen als Ignaas Devisch, David Van Reybrouck, Kristien Hemmerechts, naast uiteraard de hoofredacteurs Bert Bultinck (Knack), Bart Eeckhout (DM), en Karel Verhoeven (De Standaard): allemaal zijn ze het eigenlijk ongelooflijk eens, allemaal wedijveren ze inzake morele onberispelijkheid. Die helaas snel in hypocrisie omslaat.

Twitter

Als zelfs een journalist zijn tong inslikt…

Homohaat

Want hoe sterk ‘diversiteit’ en ’inclusie’ ook worden benadrukt, als het over bijvoorbeeld de moslimpopulatie gaat, wordt een cultuur beschermd die helemaal niet op inclusie is gericht, maar net op exclusiviteit. Een paradox die via een omerta wordt toegedekt. Bepaalde dingen worden gewoon niét gezegd, om ideologische redenen, omdat ze niet passen in de doctrine.

Ik geef het voorbeeld van de VRT-journalist Riadh Bahri, die al verschillende keren in Molenbeek, of all places, als homo publiek werd beschimpt en zelfs fysiek mishandeld. Telkens volgt er een jammerklacht, een tweet, een artikel op VRT NWS, maar nooit maakt Bahri ons iets wijzer over de achtergrond van zijn belagers, die hij beslist heel goed kon vaststellen.

Censuur is vervelend, de Russen zijn al eeuwen ervaringsexpert daarin, maar zelfcensuur is er een hogere vorm van, die wij in het westen tot in de puntjes beheersen.

Moslims en allochtonen zijn namelijk ‘gediscrimineerd’ en genieten van een soort immuniteit. Ze behoren, zoals homo’s – jawel – tot de slachtoffercultuur. Het is onheus om hen te stigmatiseren en hun afkomst te vermelden in een negatieve context. In bepaalde Brusselse wijken kunnen vrouwen zich niet in een rokje vertonen zonder bepoteld te worden, maar dat heet een ‘grootstedelijk’ probleem en een gevolg van kansarmoede. Volgens Johan Leman kan Riadh daar maar beter zijn hond niet meer uitlaten, probleem opgelost.

Stef Durnez | Doorbraak.be

Boodschap van het Oekraïense ministerie van informatie.

De pijnlijke ironie dat een journalist met deze realiteit persoonlijk kennis maakt, maar weigert de vinger op de zere plek te leggen, toont hoe men geesten kan trainen en conditioneren in een volautomatische zwijgcultuur. Censuur is vervelend, de Russen zijn al eeuwen ervaringsexpert daarin, maar zelfcensuur is er een hogere vorm van, die wij in het westen tot in de puntjes beheersen. Censuur is dwang, maar zelfcensuur is zelfdwang en dus vrijheid. Geniet van het Orwelliaanse oxymoron. Vladimir Poetin is in dat opzicht een hopeloos anachronisme.

Onderschat ondertussen de kracht van humor en satire niet in het doorbreken van deze mechanismen. Niet alleen de geweren, maar ook de memes, de spot en zelfspot, houden vandaag Oekraïne recht. Er wordt zowaar ook nog gelachen tussen het puin, niet alleen geweend. Dat de Jood Volodimir Zelenski in een vorig leven komiek was, is misschien wel veel belangrijker dan velen beseffen.

zeflcensuur

Er is nog één ding erger dan censuur, en dat is zelfcensuur