Is Peter Omtzigt een zetelrover? Afgelopen juni verliet hij het Christen-Democratisch Appèl (CDA), zonder zijn zetel in de Tweede Kamer op te geven. De meningen zijn verdeeld.

Hoe populair Omtzigt ook is, hij stond in 2021 op de kieslijst van het CDA. Wie op hem stemde, stemde óók op de partij. Daar staat tegenover dat hij vorig jaar voldoende voorkeurstemmen kreeg voor vijf Kamerzetels (de partij behaalde er vijftien). Is het te veel als hij daarvan één houdt?

Elsevier

De kloof tussen wel of geen zetelrover loopt dwars door de redactie van het weekblad ‘Elsevier’. Redacteur en politiek columnist Gerry van der List vindt van wel, columnist en historicus Geerten Waling van niet. Van der List steekt overigens al een jaar of twee zijn minachting voor Omtzigt niet onder stoelen of banken. Juli 2020 verloor Omtzigt nipt de lijsttrekkersverkiezing van Hugo de Jonge. Omtzigt leek tranen in de ogen te hebben. Volgens van der List blijk van ongeschiktheid voor zo’n inspannende job, net als Omtzigts overspannenheid in 2021.

Waling daarentegen vindt het een schande dat Omtzigt sinds zijn vertrek wordt dwarsgezeten. Als zelfstandig Kamerlid ontvangt die een beperkt budget en krijgt hij bij debatten maar twee minuten spreektijd. Waling betoogt overigens al jaren dat Kamerleden meer budget en ondersteuning moeten krijgen en dat Kamerleden moeten kunnen stemmen ‘zonder last of ruggespraak’, dus zonder fractiediscipline. Daaruit volgt voort dat Kamerleden die de fractie verlaten hun zetel mogen houden.

Te veel vertrekkende Kamerleden

Twintig jaar geleden behaalde de Lijst Pim Fortuyn (LPF) bij de eerste verkiezingsdeelname 26 zetels. Bij de vervroegde verkiezingen van 2003 bleven daarvan acht over. Na de verkiezingen van 2006 verdween de partij uit de Kamer. In die vier jaar blonken de LPF-Kamerleden uit in ruziemaken. Meerdere keren verlieten mensen de fractie, maar bleven Kamerlid.

Sindsdien traden bij iedere verkiezing nieuwe partijen aan. Indien verkozen, gebeurde het vaker wel dan niet dat volksvertegenwoordigers de fractie verlieten. Het bontste voorbeeld betreft ouderenpartij ’50Plus’. Sinds die in 2012 de Kamer betrad, blonk de partij vooral uit in intern geruzie (hetzelfde gebeurde bij alle eerder door Jan Nagel opgerichte partijen, dus wat een verrassing). In 2021 kromp de partij tot één zetel. Twee maanden later verliet Kamerlid Liane de Haan de partij en nam die ene zetel mee.

Herverkozen

Het gebeurde overigens zelden dat vertrokken fractieleden werden herkozen. Geert Wilders vertrok in 2004 bij de VVD en trad in 2006 aan met zijn Partij voor de Vrijheid (PVV). De drie volksvertegenwoordigers van JA21 die eind 2020 Forum voor Democratie (Thierry Baudet) verlieten, stonden op de kandidatenlijst, maar waren nog niet. Wilders blijft de enige uitzondering op de regel dat ex-fractieleden niet herkozen worden.

Het betreft niet alleen het parlement, ook in gemeenten en provincies is het schering en inslag geworden. In 2019 werd Forum voor Democratie de grootste partij in vrijwel alle provincies. Chris Aalberts zette onlangs op een rijtje wat daarvan overbleef.

De afgelopen twintig jaar verlieten veel mandatarissen hun fractie. Die hadden zelden voldoende voorkeurstemmen voor een eigen zetel. Veel vertrekkers waren eerder opportunistische dan principieel. Laat Omtzigt de uitzondering zijn, blijft het staan dat behoud van zetel met recht een discussiepunt is geworden.

Eigen partij Omtzigt?

Aanleiding voor dit artikel was het bericht op pagina twee en drie van dagblad de Telegraaf van 14 april, over vier actieve CDA-ers die geld inzamelen om het politieke werk van Omtzigt te steunen. Het betreft mensen die eerder binnen het CDA met hem samenwerkten.

Volgens opiniepeiler Maurice de Hond zou een Lijst Omtzigt bij verkiezingen 26 Kamerzetels kunnen halen. Intrigerend, aangezien Omtzigt nog geen partij heeft opgericht. Hij is enkel onafhankelijk Kamerlid. In peilingen van de Hond scoren nieuwe partijen overigens vrijwel altijd hoog. Dat geeft te denken, net als het feit dat dit hetzelfde aantal Kamerzetels is als twintig jaar geleden de LPF…

Omtzigt, BBB en JA21

Omtzigt lijkt de ‘gunfactor’ te bezitten. Maar is een eigen partij wenselijk? Voor hemzelf? Hij maakte als Kamerlid al heel wat meer uren dan veel collega’s. Een partij leiden betekent extra werk, een partij oprichten nog meer.

Aansluiting bij een andere, bestaande, partij geniet ook om andere redenen te voorkeur. Op dit ogenblik telt de Kamer, ook door afsplitsingen sinds de installatie van de huidige kamer in april 2021 (!) maar liefst twintig fracties, waarvan enkele eenpersoons. Laten die niet allemaal herkozen worden. Trop is te veel. Een Lijst Omtzigt is meer van hetzelfde .

Op papier ligt aansluiting bij BoerBurgerBeweging (BBB) het meest voor de hand. In BBB zijn meerdere Oost-Nederlanders en gewezen CDA-ers actief. Het lijkt voortgekomen uit de ruimte die ontstond toen het CDA zich in aanloop naar de verkiezingen van 2021 op de Randstad richtte.

Een samenwerking tussen Omtzigt, BBB en JA21, is dat haalbaar? JA21 doet het goed in de Randstad, BBB daarbuiten, dus waarom niet? Alleen lijkt er geen sprake te zijn van samenwerking tussen die twee partijen.

Joost Eerdmans

Journalist Chris Aalberts volgde eerder Forum voor Democratie. JA21 is daarvan een afsplitsing. Logisch dat hij nu ook die partij bijhoudt. Al lijkt Aalberts, vanwege de perikelen bij eerdere nieuwe partijen, onderhand niet meer te geloven dat nieuwe partijen succesvol kunnen worden.

Vooral van Joost Eerdmans, fractievoorzitter in de Tweede Kamer en daarmee partijleider van JA21, verwacht hij weinig. Zijn mening is gebaseerd op het boek Rotterdam, Stad van twee snelheden (2018) van Mark Hoogstad. Hoogstad was stadsverslaggever voor Rotterdam en uiterst kritisch over Eerdmans’ wethouder schepen- en leiderschap van Leefbaar Rotterdam. Nadeel van dit boek: enkel Eerdmans’ critici komen aan het woord. Eerdmans verleende geen medewerking. Was het zwak van hem om te duiken, of heeft meewerken geen zin als de journalist toch al tegen de politicus is gekant?

Vorige week overleefde minister De Jonge een motie van wantrouwen. JA21 telt drie Tweede Kamerleden. Kort lijntjes, dus mogelijk werd overlegd met zorgwoordvoerder Nicki Pouw-Verweij (enige arts in de Tweede Kamer), ondanks haar zwangerschapsverlof. Pouw was doorgaans kritisch over het coronabeleid van De Jonge. Net als Annabel Nanninga, fractievoorzitter in de Eerste Kamer (senaat). Toch stemde de fractie niet unaniem vóór de moties van wantrouwen en afkeuring tegen De Jonge. Eerdmans stemde tegen en wist de tijdelijke vervanger van Pouw blijkbaar te bewegen dit ook te doen. Met zo’n kleine fractie moet bij hoofdelijke stemming over een dossier waar eerder altijd duidelijke standpunten waren ingenomen consensus bereikbaar zijn. Aalberts ziet dit als gebrekkig leiderschap van Eerdmans.

zetel

Blanco 2024: lege zetels moeten politici een spiegel voorhouden

Een Lijst Pieter Omtzigt (ex-CDA) zou goed zijn voor 26 Kamerzetels?