‘Identiteitsfraude in onze ziekenhuizen gebeurt op grote schaal’, getuigt Steven Borms, tot voor kort anesthesist in een Antwerps ziekenhuis. ‘De controle van de identiteit van patiënten, vooral van Marokkaanse origine, zorgt soms voor problemen. Er is immers geen iris-scan bij de betaling. Het gebeurt meer dan eens dat in België verzekerde Marokkanen op hun naam hun niet-verzekerde familie uit het thuisland laat behandelen in een Vlaams ziekenhuis.”

Dokter Borms is niet de enige die getuigt over deze fraude. Doorbraak sprak nog met drie andere artsen uit publieke Antwerpse en Brusselse ziekenhuizen, die echter liever anoniem bleven. De arts uit Brussel zegt dat de fraude wel ingewikkelder is in de radiologie of bloedonderzoek. Een radiologisch onderzoek met een andere naam is bijvoorbeeld haast onmogelijk omdat de beelden altijd verbonden blijven aan de naam op de e-ID-kaart.

Vindingrijke wissels

‘Geneeskundigen, ook de controlearts, zien in één seconde dat er iets niet klopt’, meldt hij. ‘Bovendien moet elk onderzoek geprotocolleerd worden door een radioloog. Die stelt zich bloot aan ernstige straffen en boetes van het RIZIV als die oplichting vermoedt. Maar vindingrijkheid heerst ook hier: bij technische onderzoeken en operaties zoekt men een landgenoot van een vergelijkbare leeftijd en geslacht.’ Dokter Steven Borms: ‘Het is bijna onmogelijk om op basis van een identiteitskaart te controleren of je Abdul uit Berchem of zijn broer Mohammed uit Marokko behandelt.’

‘Alles speelt zich af onder de radar’, getuigt een arts van het Antwerpse Middelheim-ziekenhuis. ‘De OCMW-ziekenhuizen zijn het eerste slachtoffer. Middelheim behandelt immers meer patiënten van allochtone origine dan bijvoorbeeld Sint-Augustinus. Een Marokkaans personeelslid van Middelheim liet zijn landgenoten drie jaar lang op zijn naam behandelen.’

‘Het is vrij eenvoudig om te frauderen’, aldus Borms. ‘Ik heb zelf ooit meegemaakt dat een patiënt op een bepaald moment zei dat hij onder zijn eigen naam wilde behandeld worden, niet meer onder die van zijn broer, zoals vroeger. Hij was immers ondertussen Belg geworden.’

Goedkope vluchten

Vanuit Marokko naar Deurne of Eindhoven vliegen is niet zo duur, en opgenomen worden in Antwerpen of Brussel voor onderzoek is met valse identiteitspapieren evenmin moeilijk.

Zijn Antwerpse collega signaleert een toename van Marokkaanse patiënten uit Nederland. ‘De Nederlandse sociale zekerheid is onder de regeringen Rutte verhard. Dat merken we in Antwerpen door een toenemende instroom van zeer mondige tot té mondige Marokkanen uit ons buurland. Zij spreken veel beter Nederlands dan Belgische Marokkanen.’

Smeken om fraude

De arts in Brussel bevestigt het ritselen, zeker op het niveau van de raadplegingen: ‘Fatima brengt een zieke oom uit Marokko mee naar het ziekenhuis. De meeste ziekenhuizen hebben een systeem van centrale inning van de honoraria voor consultatie. Fatima steekt haar e-ID in de lezer en alles wordt op haar naam in het systeem gedraaid. De arts ziet dat natuurlijk. Maar Fatima smeekt – en de laatste tijd almaar minder beleefd – om haar nonkel toch te behandelen op haar kosten. De rekening gaat naar haar mutualiteit.’

Heel wat apothekers weten dat zij meedraaien in het systeem. Ook voor hen heeft het geld geen geur

Vervolgens worden op naam van Fatima de geneesmiddelen voorgeschreven voor haar oom en haalt zij die op bij de apotheker met haar e-ID. ‘Heel wat apothekers weten dat zij meedraaien in het systeem’, getuigt de Brusselaar. ‘Ook voor hen heeft geld geen geur. Veel Marokkanen kunnen in eigen land geen doos geneesmiddelen, tegen chronische bronchitis bijvoorbeeld, betalen. Zij kopen daar medicatie per pil. In ons land is dat natuurlijk helemaal anders.’

Oogje dicht

Ook artsen laten betijen. Borms: ‘Zij worden vergoed per medische ingreep. De verantwoordelijken van het ziekenhuis knijpen ook de ogen dicht, want het wordt gefinancierd onafhankelijk van wie of wat de patiënt is. De overheid draait op voor de kosten.’

‘De ziekenhuizen in het hoofdstedelijk gewest zijn het decor van het klassieke PS-Ecolo-bestel. Veel zou boven water komen als de politici onze ziekenhuizen zouden dwingen om audits uit te voeren’, weet de Brusselse arts. Hij verwijst naar een externe consultant, die onfrisse praktijken aan het licht bracht. ‘De initiatiefnemer werd uitgescholden door de verantwoordelijken van zijn hospitaal. Terwijl uit de audit bleek dat een directeur miljoenen versluisde naar Spanje en geneesmiddelen smokkelde naar Azerbaijan.’

De openlijke oplichting van ons gezondheidssysteem wordt toegedekt met uitlatingen over sociale geneeskunde en over de bescherming van de diversiteit

Ook speelt mededogen. Sommigen zien dat als ontwikkelingshulp in eigen land. ‘Als arts spring je uiteraard bij in noodgevallen, bij dringende zorg, en stel je amper vragen bij de identificatie’, zegt een Antwerpse arts.

Een collega uit de provincie: ‘De openlijke oplichting van ons gezondheidssysteem wordt toegedekt met uitlatingen over sociale geneeskunde en over de bescherming van de diversiteit’, zegt hij. ‘Voor acute medische problemen is in Groot-Antwerpen en in hoofdstedelijk Brussel misbruik haast evident.’

ZNA relativeert

Het Antwerpse publieke ZNA-ziekenhuis telde vorig jaar geen enkel geval van identificatiefraude, reageert communicatieverantwoordelijke Tom Van de Vreken. In 2022 was er melding van één geval. ‘Overigens van een niet-Marokkaanse patiënt. Gelijk wie kan dit proberen te doen. Wij weigeren geen zorg. Voor we die verlenen, doen we als ziekenhuis de identiteitscontroles die we kunnen en mogen uitvoeren. De baliemedewerker bevraagt de identiteitsgegevens en leest vervolgens de identiteitspapieren in. Daarnaast controleren ook de verpleegkundige en de arts consequent de identiteit van de patiënt via een actieve bevraging van de naam, voornaam en geboortedatum.’

Dokter Stefan Teughels, medisch directeur van Domus Medica, heeft zelf nooit bewijzen, noch meldingen gezien van identiteitsfraude. ‘Een arts die dit doet gaat niet alleen deontologisch uit de bocht, maar ook crimineel’, duidt hij. ‘Dit is fraude ten aanzien van het ziekenfonds en bovendien schriftvervalsing.’

Weinig controle bij ziekenfondsen

Bij het socialistische Solidaris heeft men geen weet van ‘zulke zaken die in onze sector een juridisch staartje kregen’. ‘De mutualiteiten kunnen dat ook moeilijk controleren, omdat wij de patiënt niet zelf zien’, aldus persverantwoordelijke Roeland Byl. ‘Als er al problemen zouden zijn, dan moeten zorgverleners en ziekenhuizen die detecteren. Sinds het verdwijnen van de SIS-kaart is het risico op ID-fraude in de zorg in elk geval kleiner. Op de SIS-kaart stond geen foto, maar die werd soms wel als een soort identiteitsbewijs gebruikt, terwijl dat niet de bedoeling was.’

‘Als ziekenfondsen kunnen we dit soort identiteitsfraude moeilijk onderscheppen, omdat wij bij het organiseren van de terugbetaling geen rechtstreeks contact hebben met het individuele lid’, antwoordt zijn collega Clara Vanmuysen van de Christelijke Mutualiteiten. ‘Artsen en andere zorgverstrekkers kunnen hier wel een rol in spelen: zij kunnen best nagaan wie ze voor zich hebben, en of dat effectief de persoon is die zich heeft aangemeld om zorg te krijgen. Ze hebben bovendien de verantwoordelijkheid om melding te doen als ze vermoeden dat er fraude in het spel is.’

De volautomatische inschrijving van patiënten in ziekenhuizen maakt de fraude wel gemakkelijker. Vanmuysen: ‘Het wordt moeilijk om een aantal controlevragen te stellen aan het onthaal. We pleiten als ziekenfonds wel voor het verplicht gebruik van de pincode wanneer een e-ID gelezen wordt, als bijkomende veiligheidscheck.’

Voorzitter Jürgen Constandt van het Vlaams en Neutraal Ziekenfonds kent het probleem van de identiteitsfraude door buitenlandse patiënten in ziekenhuizen. ‘Maar niet alleen buitenlandse patiënten plegen identiteitsfraude. Het gebeurt ook dat onderverzekerde zelfstandigen zich laten behandelen op kosten van de beter verzekerde partner. Ook gaan soms alarmlichten branden als, bijvoorbeeld, een Roemeense tandarts op één dag 200 patiënten behandelt. Identiteitsfraude is eigenlijk maar een deel van de 10 procent overconsumptie, die de KU Leuven schat op het Riziv-budget (43 miljard euro, nvdr).’

Riziv wordt strenger

Bij het Riziv is men op de hoogte van de identiteitsfraude. ‘Het project “lezing e-ID in de ziekenhuizen” heeft als doel om fraude door de zorgverleners, maar ook identiteitsfraude door de patiënt te bestrijden’, meldt woordvoerder An-Sofie Soens. Voor de ziekenhuizen geldt een recente verordening hoe zij de identiteit van de patiënt moeten verifiëren. Een aantal elementen ervan maken deel uit van de elektronische factuur die naar de verzekeringsinstellingen wordt gestuurd. Na een testfase kregen ziekenhuizen in mei 2022 de mogelijkheid om het systeem facultatief te proberen.

‘De elektronische verificatie van de identiteit van de patiënt voor ziekenhuizen verplichten we vanaf 1 april 2024’, aldus Soens. ‘Voor de ambulante prestaties en voor de ziekenhuisopnames nadien, zal het ziekenfonds de factuur verwerpen als die niet voldoet aan de elektronische controle.’

‘Het is nog maar de vraag of dat een waterdicht systeem is’, reageert Constandt. ‘De meer verregaande verificatie is in elk geval een stap vooruit.’

In elk geval tonen de recente maatregelen van het RIZIV (onder meer het zogeheten project ‘lezing e-ID in de ziekenhuizen’) dat er wel degelijk een probleem is. We gaan er immers van uit dat het RIZIV geen systemen opzet om onbestaande problemen op te lossen.

ZNA-ziekenhuis

Veel identiteitsfraude in ziekenhuizen