De fusie van Mechelen en Boortmeerbeek, of beter: de aanhechting van Boortmeerbeek bij Mechelen, is definitief van de baan. Op Bart Somers na, titelvoerend burgemeester van Mechelen en Vlaams minister van Binnenlands Bestuur, kan niemand daar om treuren. En al zeker de belastingbetalende burgers van Vlaanderen niet. Want dat was geen fusie, dat was een wanfusie. Zoals de annexatie van Borsbeek door de stad Antwerpen een wanfusie is.

Taboe

Even recapituleren. Vlaanderen slaagt er niet in zich een modern, robuust en efficiënt binnenlands bestuur te geven. Nog altijd hebben wij te veel te kleine gemeenten. Nog altijd zitten wij met de provincies, een overjarig tussenbestuur uit het begin van de 19de eeuw, toen België nog een unitaire staat en Vlaanderen nog geen deelstaat was.

Op een doordachte samenvoeging van kleine gemeenten rust een (partij)politiek taboe. Hetzelfde is het geval voor de vervanging van de overjarige provincie door een adequaat bovengemeentelijk beleidsniveau – eerder noemden wij het kasselrij – dat die gemeentelijke bevoegdheden uitoefent waarvoor zelfs een fusiegemeente te weinig bestuurskrachtig is.

Ersatz

Wegens dat taboe wordt naar ersatzproducten gegrepen: de vrijwillige samenvoeging van gemeenten en de vorming van referentieregio’s waarin de gemeenten moeten samenwerken (en waarbij de Limburgers uit een misplaatst particularisme de opdeling van hun provincie in twee regio’s weigerden).

De Vlaamse regering-Bourgeois (2014-2019) heeft vrijwillige samenvoeging van gemeenten aangemoedigd met de overname door de Vlaamse overheid van schulden van de fusiegemeente (500 euro per inwoner, met een maximum van 20 miljoen euro). De ‘financiële bonus’ kon vijftien gemeenten overhalen zeven nieuwe gemeenten te vormen: Deinze en Nevele, Meeuwen-Gruitrode en Opglabbeek, Puurs en Sint-Amands, Kruishoutem en Zingem, Lovendegem, Waarschoot en Zomergem, Neerpelt en Overpelt, Aalter en Knesselare.

Wat als eenmalige operatie voor de periode 2016-2018 was geconcipieerd, is nog onder de regering-Bourgeois bestendigd. De regelgeving van het fusiedecreet van 24 juni 2016 is zo goed als integraal overgenomen in het decreet Lokaal Bestuur van 22 december 2017.

Niet overgenomen werden de modaliteiten van de ‘financiële bonus’ (500 euro per inwoner, met een maximum van 20 miljoen euro). Het Vlaams Parlement liet op dat punt verstek gaan en gaf een financiële ‘volmacht’ aan de Vlaamse regering. Die kan, aldus het decreet Lokaal Bestuur, ‘onder de voorwaarden die ze bepaalt, (…) schulden overnemen, binnen de grenzen van de Vlaamse begroting’.

Oneigenlijk gebruik

Sinds de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2018 hebben tien gemeenteraden principieel beslist vrijwillig te fuseren: Ham en Tessenderlo, Bilzen en Hoeselt, Borgloon en Tongeren, Antwerpen en Borsbeek, Lokeren en Moerbeke. Voor de geplande samenvoeging van Lochristi en Wachtebeke, Beveren en Kruibeke, en Ruiselede en Wingene is die princiepsbeslissing nog niet genomen.

Op 19 april kondigden de burgemeesters van Mechelen, de titelvoerende (Somers) zowel als de waarnemende (Alexander Vandersmissen), en van Boortmeerbeek met veel bombarie het voornemen aan hun gemeenten samen te voegen.

Die fusie is, zoals gezegd, intussen afgevoerd. In de Vlaamse geschiedenis zal ze niettemin geboekstaafd blijven als een flagrant geval van oneigenlijk gebruik – om niet te zeggen: misbruik – van de regelgeving. Hetzelfde geldt voor de ‘fusie’ van Antwerpen met Borsbeek, die op 28 januari werd aangekondigd en waarmee de twee gemeenteraden op 21 februari principieel instemden .

Overheidskas

Vrijwillige samenvoeging is bedoeld om kleinere gemeenten aan te zetten zich te verenigen in een sterkere gemeente met meer bestuurskracht.

Vrijwillige samenvoeging is niet bedoeld om van een gemeente van 11.000 inwoners (Borsbeek) het tiende district te maken van een stad met 530.000 inwoners (Antwerpen), die daarvoor een cheque van 50 miljoen euro krijgt.

Vrijwillige samenvoeging is niet bedoeld om van een stad van 87.000 inwoners (Mechelen) door annexatie van een randgemeente (Boortmeerbeek) een stad van 100.000 inwoners te maken, net voldoende om langs de Vlaamse overheidskas te passeren en 50 miljoen euro op te strijken.

Nota-Somers

Gazet van Antwerpen (20 april) wierp Bart Somers voor de voeten: ‘Mechelen kan een deel van zijn hoge schuld op Vlaanderen afschuiven. Is het in deze omstandigheden niet vreemd om minister én burgemeester te zijn?’ Lepe Somers antwoordde ontwijkend: ‘Toen het decreet over de huidige fusies werd getekend, maakte ik nog geen deel uit van de Vlaamse regering’.

Dat klopt. Maar Somers heeft het ontwerpdecreet Lokaal Bestuur in 2017 wél mee goedgekeurd, als fractieleider van regeringspartij Open Vld in het Vlaams Parlement. En Somers heeft, als minister van Binnenlands Bestuur, wél de nota opgesteld met stimulerings- en ondersteuningsmaatregelen bij vrijwillige fusie, die de Vlaamse regering-Jambon op 10 juli 2020 heeft goedgekeurd en naderhand is omgezet in een besluit 29 januari 2021.

In dat besluit staat dat de Vlaamse overheid bij vrijwillige fusie gemeenteschulden overneemt, oplopend van 200 euro per inwoner voor een fusiegemeente van 20.000 tot 25.000 inwoners tot 500 euro voor een gemeente van 35.000 en meer inwoners, met een maximum van 50 miljoen euro. Een maximum dat bereikt wordt voor een fusiegemeente vanaf 100.000 inwoners. Is het pervers te vermoeden dat Somers aan de samenvoeging van ‘zijn’ Mechelen met Boortmeerbeek ‘dacht’ toen hij zijn nota schreef?

Samenvoeging van gemeenten is nodig, maar niet fusies als die van Mechelen en Boortmeerbeek, en van Antwerpen en Borsbeek. Die zijn bestuurlijk overbodig en kosten de Vlaamse belastingbetalende burger nodeloos 50 miljoen euro per stuk.

Algemeen belang

De aanhechting van Boortmeerbeek door Mechelen is van de baan, de annexatie van Borsbeek door Antwerpen nog niet – al steekt er in Borsbeek wel tegenwind op. Mocht die wanfusie toch doorgaan, dan kan en moet het Vlaams Parlement ze verhinderen.

Het laatste woord over een gemeentefusie ligt inderdaad bij de Vlaamse volksvertegenwoordigers. Zij moeten aan het eind van de besluitvormingsrit het ontwerp van samenvoegingsdecreet goedkeuren. Aangezien de Vlaamse volksvertegenwoordigers verkozen zijn om het algemeen belang van de Vlamingen te dienen, en niet het belang van de grootste Vlaamse stad en haar burgemeester, moeten zij ter wille van het algemeen belang het ontwerp van samenvoegingsdecreet voor Antwerpen en Borsbeek afwijzen.

Zomergem

Ventilus, de strijd gaat voort

Vlaams Parlement moet fusie Antwerpen-Borsbeek afwijzen