Dat we in een energiecrisis zitten lees je vandaag ook in de mainstream media, waar men zich dingen afvraagt als: ‘Zullen we deze winter kou lijden?’ De analyse beperkt zich voornamelijk tot de hoge prijzen en tot boeman Poetin. Dat we door het doldwaze Europese klimaatbeleid nu meer black-outs en andere energiebevoorradingsproblemen riskeren dan ooit, hoor je minder. Neem nu de sluiting van de Belgische kerncentrales en de overinvesteringen in hernieuwbare energie. Deze maatregelen zouden ons moeten beschermen tegen een (klimaat)ramp, maar blijken zelf een ramp te zijn.

We kunnen knarsetanden van deze slechte politieke beslissingen, maar we moeten daar nu wel rekening mee houden: niet enkel de hogere energieprijzen, ook de ineenstortende energievoorzieningszekerheid en de algemene verarming die nu steeds sneller op ons afkomt. We mogen de ernst niet onderschatten: zelfs met morgen een pragmatische regering zal het nog jaren duren vooraleer de situatie terug min of meer op de rails komt. Energiebeleid heeft altijd een lange adem. Toch wil ik geen aanleiding geven tot paniek, dat is niet mijn stijl: ook al kan het best moeilijk worden, angst is geen goede raadgever. Blindheid ook niet.

Black-outs in andere landen

Er kwamen al meer stroomuitvallen voor in het Westen. Het ‘groene’ California bijvoorbeeld, niet toevallig met zeer veel hernieuwbare energie, heeft zoveel voorzieningsproblemen zodat ze zelfs een website hebben om het probleem op elk moment in kaart te brengen. Ook instructief is de belangrijke black-out in Zuid-Australië van september 2016: daarop volgde een sterke verhoging van de elektriciteitsrekening, gezien de vele verkeerde investeringen van het hernieuwbare energiebeleid. Een deel van de populatie verviel zo in armoede.

Een regio van 55 miljoen inwoners over Canada en de USA kreeg in 2003 een black-out, met een schade tussen de 6 en de 10 miljard euro.
Is Europa op weg naar een gelijkaardig scenario? Op Doorbraak sprak men al over een mogelijke black-out, vooral in 2024, maar het kan ook sneller. Misschien deze winter al? In andere landen woedt die discussie al: The Times waarschuwde enkele dagen geleden nog dat miljoenen huishoudens in het Verenigd Koninkrijk afgeschakeld kunnen worden voor wel drie uur. Die Welt spreekt over een black-out-gevaar in Duitsland van meer dan 72 uur. Ook Frankrijk zit nu al in de gevarenzone, volgens Le Vif.

Waarom meer kans op een black-out?

Er zijn dus verschillende redenen voor een verhoogde kans tot een black-out, ook in België. Neem nu de twee Belgische kernreactoren die de voorbije weken stilvielen: nog een incident in combinatie met weinig hernieuwbare energie en we zijn gezien. Veel hernieuwbare energie heeft nogal evidente gevolgen: als in één land weinig zon schijnt (’s nachts bijvoorbeeld) en weinig wind waait, is dat waarschijnlijk ook zo in veel andere Europese landen. In dat geval kan het weinig hulp verwachten van buurlanden. Gecombineerd met minder kernenergie en meer elektrische wagens, die onze consumptie van elektriciteit sterk aanzwengelen (volgens de plannen 3 miljard kWh meer tegen 2026). Of oorlog: Europa koos voor Russisch gas waardoor we technologisch geen Amerikaans gas (met een andere samenstelling) aankunnen. Ook om het Europese verbod op de ontginning van schaliegas wrijft Poetin zich in de handen.

Daarnaast kan een cyber-aanval of een andere vorm van terreur op onze elektrische voorzieningen ook een black-out in de hand werken – dit door vijandelijke mogendheden of door extreme klimaatactivisten. Zelfs ‘earth hour’ – massaal een uur het licht uit – is niet onschuldig: bij de black-out van 2003 in Italië was dat één van de versterkende factoren. Een black-out gebeurt immers ook bij een elektriciteitsoverschot – bijvoorbeeld op een zeer zonnige dag met een stevig windje.

Black-out versus afschakelplan

Komt er dan nu een hele hoop black-outs op ons af? Als ingenieur moet ik wijzen op technische oplossingen om de situatie beheersbaar te houden. In de pers maakt men vaak geen onderscheid tussen een black-out en een afschakeling: het eerste gaat om een plotse afbreking van een groot deel van het elektriciteitsnet door een ongeluk, het tweede om een tijdelijke en ook in plaats beperkte maar aangekondigde interventie door de netwerkbeheerder (bij ons Elia) om een echte black-out te voorkomen. Voor de consument is het verschil minder groot: een afschakeling is ook geen pretje.

Het afschakelplan zal proberen grote stadscentra en hoofdplaatsen te ontwijken en zorgt dat er een min of meer gelijke verdeling is van de lasten. Het land is opgedeeld in verschillende regio’s, die dan elk voor een beperkte tijd afgeschakeld wordt, gebruikmakende van een rotatiesysteem (meer informatie op de website van de overheid). Een mogelijk nadeel hierbij is dat het afschakelplan in samenspraak met de (vandaag toch onverantwoordelijke) regering in werking wordt gesteld – of misschien niet.

Bereid je voor, ook op het ergste

Wat kunnen we zelf doen? Minder energie gebruiken? Dat is logisch en gezien de prijsstijgingen doet iedereen dat al, maar dat zal nooit voldoende zijn. De ramp tegenhouden zal het niet doen. Zorg dus voor een radio met batterijen om op de hoogte gehouden te worden. Ook zaklampen, een koelbox, koelelementen in de diepvries, kaarsen. En een noodpakket: houdbaar voedsel, drank, dagelijkse verbruiksproducten, handig gereedschap. De kans om dit alles nodig te hebben is misschien klein, maar de situatie dan is ernstig genoeg. Let op dat er leveringsproblemen met gas kunnen komen: bereid alternatieve manieren om je huis te verwarmen voor. Wees vriendelijk met de buren, want als het echt moeilijk wordt ga je ze nodig hebben.

Bereid je vooral ook psychologisch voor: wat voor een scenario’s kunnen we verwachten, van enkele uren tot dagen zonder elektriciteit? Van een ordelijk verlopende afschakeling tot een chaotische black-out waar niemand precies weet wanneer de elektriciteit terugkomt. Herinner je de korte opstoten van chaos tijdens het begin van de coronacrisis rond toiletpapier. Tijdens een langdurige energiecrisis kan het probleem nog veel groter worden. Informeer de kinderen: niet enkel over wat hen te wachten staat, maar ook waarom.

Doe niet mee aan ‘Earth Hour’

‘Earth Hour’ is zoals we zagen een mogelijke reden voor een blak-out, dus geen nobele daad, eerder sabotage. De volgende is gepland op 25 maart 2023. Doe daar alvast niet aan mee! Wat kan je nog doen, tijdens de lockdown? Let in de winter op voor onderkoeling. Haal de stekkers van kritische apparatuur uit hun stopcontact of zet bepaalde zekeringen af om schade bij het terug aanzetten te voorkomen. Panikeer niet maar wees wel voorbereid op eventuele paniek bij anderen. Houd contact met zwakkeren in de familie, in de vriendenkring of in de buurt, zeker bij langere perioden tijdens strenge winters.

Hoe groot is nu de kans op een black-out of lange afschakelperiode tijdens deze winter? Op een echte black-out waarschijnlijk niet erg groot. Hoe groot is de kans dat het gebeurt als ons energiebeleid de volgende jaren zo blijft voordoen? Dan lijkt het me nogal zeker! Bovendien, wie op erger is voorbereid kan zich ook in minder erge situaties handhaven. Een goede ingesteldheid is niet onbelangrijk tijdens moeilijke tijden: bijvoorbeeld de wens je gezin recht te houden geldt evengoed tijdens crisissituaties.

Langere termijn effecten

Zoals Zuid-Australië ons hierboven leerde, zinderen de effecten van black-outs en een hernieuwbare energiebeleid nog jarenlang na in de vorm van armoede. Bedrijven houden niet van energieonzekerheid: niet enkel de industrie, ook alle vormen van IT, onze groeiende digitale geldeconomie, dienstverlening… Zelfs al krijgen we morgen een regering die de problemen bij de horens wil vatten, dan zijn we er nog niet: energierevoluties duren altijd vele jaren en vergen dure investeringen over lange tijd.

Voor wie het aanbelangt: verwacht grote bewegingen op de beurs! Daarover schreef ik twee jaar geleden al in ‘van klimaatbubbel tot beurscrash’: probeer je portefeuille zo onafhankelijk mogelijk te maken van de klimaatindustrie. Neem nu onze pensioenfondsen, die zitten vol met ‘groene’ investeringen die ooit in elkaar zullen stuiken, waarschijnlijk pas ná een nog grotere energiecrisis en verarming dan vandaag.

Een realistisch scenario

Verwacht problemen tijdens een donkere en koude winterperiode, vooral in combinatie met minder wind, problemen in de gas- of nucleaire industrie en tekorten op Europese schaal. De solidariteit valt dan snel weg: elk land krijgt eigen moeilijkheden. Weinig landen zullen bereid zijn elektriciteit te exporteren, tenzij aan een hoge prijs. Zoiets kan een periode van meerdere dagen of zelfs langer duren. Ofwel treedt er op tijd een afschakelplan in werking: veel burgers zullen dan op een regelmatige basis enkele uren zonder stroom zitten. Ofwel komt er effectief een black-out: dat betekent veel meer chaos.

Wanneer zal zoiets gebeuren? Niemand kan daar een antwoord op geven, maar met het huidige energiebeleid wordt het haast onvermijdelijk dát er één aankomt. Bereid je dus voor, zowel praktisch als mentaal.

Zuid-Australië

De energiecrisis: wat doen bij een black-out?