De coronacrisis is na de financiële crisis van 2008 de ‘Black Swan’ waarop sommige zaten te wachten. De ‘Zwarte Zwaan’ is een gebeurtenis die niemand heeft zien aankomen, maar die zeer ontwrichtend is voor de welvaart. Nassim Nicholas Taleb schreef er een managementboek over dat in januari 2008 uitkwam. Hij beweert dat Zwarte Zwanen in toenemende mate de geschiedenis bepalen door de groeiende complexiteit van de samenleving. Desondanks ontkent men de factor toeval veelal. Men doet voorspellingen aan de hand van bestaande patronen.

Ongeziene bazooka’s

De overheden in alle landen lanceerden tal van maatregelen om te economie te ondersteunen, en dit op twee vlakken. Enerzijds zijn er de budgetaire maatregelen die een gat in de begroting slaan. Duitsland pompte zo € 750 miljard in de Duitse economie (of 22% van het BBP). De Verenigde Staten gingen nog verder met $ 2000 miljard. Tijdelijke werkloosheid wordt overal ingevoerd (in België al meer dan 1,2 miljoen)…

Een stijging van de publieke schuld is aan de huidige lage rente toch minder erg! Anderzijds laten ook de internationale monetaire instellingen zich niet onbetuigd. Ze draaiden de geldkraan open via ‘quantitative easing’, geven goedkope leningen aan de banken om de ergste liquiditeitsnoden op te vangen en verlagen de kernrentevoeten tot 0% om de investeringen te ondersteunen.

Wat is ‘quantitative easing’ (QE)?

In het Engelse financiële jargon spreekt men van quantitative easing (QE). Men vertaalt het als kwantitatieve versoepeling of geldverruiming. Het is een vorm van directe geldschepping door een centrale bank, waarbij deze effecten aankoopt (zoals staats- of bedrijfsobligaties; in obligaties herverpakte hypothecaire kredieten), en zo haar balans verzwaart. Men zegt dan ook dat drukpersen voor de geldcreatie draaien. De centrale bank kan dit als ‘lender of the last resort’ gemakkelijk doen: in principe staat er geen rem op.

Dit paste men vroeger al toe onder de openmarktpolitiek. Het is het verkopen of opkopen van schuldpapieren door een centrale bank aan/van andere banken of op de beurs. Deze schuldpapieren zijn bijvoorbeeld staatsobligaties, of directe leningen aan de andere bank met onderpand. Monetaire doelstellingen, zoals de inflatie, de rentestand of wisselkoersen worden gebruikt om richting te geven aan de implementatie van openmarktoperaties. Maar in tegenstelling tot QE was dit meer op de korte termijn (bv. drie maanden), en voor relatief bescheiden bedragen.

Men gaat er nu ook forser tegen aan. Het massaal injecteren van liquiditeiten in de markt was een troefkaart van de voormalige Federal Reserve-voorzitter Greenspan. Hij paste het de eerste keer toe in oktober 1987 toen de Dow Jones door ‘program trading’ op een namiddag met 23% daalde. Maar na de crisis van 2008 begon het pas echt met QE. Het werd eerst vanaf 2008 gelanceerd in de Verenigde Staten, en toen de Federal Reserve (nationale bank VS, nvdr) het afbouwde in 2013 begon de ECB ermee in 2014. Met de coronacrisis zou dit jaar door de ECB € 1 110 miljard in de markt gepompt worden!

Ook de Fed begon een nieuw QE-programma voor $ 700 miljard eind maart, maar was bereid indien nodig dit voor een onbeperkte hoeveelheid te doen. Ze hield woord en op 9 april kwam er daar nog $ 2300 miljard bij. Ze beperkte het opkoopprogramma aanvankelijk tot de obligaties van gezonde bedrijven met investeringsgraad (BBB of meer), maar nu geldt dit ook voor de riskante rommelobligaties. Daardoor worden minder kredietwaardige bedrijven ondersteund, alhoewel ze dit niet verdienen.

De architect van QE is de voormalige Fed-voorzitter Ben Bernanke, die in 2004 reeds deze vorm van onconventionele monetaire politiek lanceerde.

Jaren 30

Bernanke kwam tot dit besluit door een analyse van de depressie in de jaren 30. Toen vierde de goudstandaard hoogtij. Het hield in dat bankbiljetten inwisselbaar waren tegen goud. De maximale geldcreatie van een centrale bank was onder de goudstandaard afhankelijk van de hoeveelheid goud die ze bezat. Dit gold voor alle belangrijke munten. Maar de landen die niet bereid waren deze goudstandaard tijdelijk los te laten, zagen het ergst af tijdens de depressie. Zij moesten finaal toch ook toegeven om de geldcreatie te stimuleren.

Na de Tweede Wereldoorlog gold de goudstandaard enkel voor de dollar, maar indirect gold dit ook voor de andere valuta die een vaste wisselkoers ten opzichte van de dollar hadden. Ook hier kwam in 1971 een einde aan. Sindsdien zijn er geen beperkingen meer, en kan een centrale bank uit het niets veel geld creëren.

QE is geen monetaire financiering

QE is geen monetaire financiering van de staatsschuld, alhoewel men dit wel zou kunnen denken. De centrale banken kopen obligaties op, en verzwaren zo hun balans met deze aangekochte activa. De overheden hebben schuld gecreëerd. Om de QE te verminderen, kunnen de centrale banken dat gekochte papier weer verkopen, of gewoon de vervaldag afwachten wanneer de uitgevende overheid dan zijn schuld moet terugbetalen aan de centrale bank.

Monetaire financiering zou inhouden dat de centrale bank de staat direct kan financieren, zonder dat die overheidsobligaties moet uitgeven en zo haar schulden dus niet verder ziet oplopen. Groot-Brittannië nam recent op 9 april een initiatief in die zin. In de eurozone botst dit op juridische obstakels: directe monetaire financiering is verboden door het Verdrag van Maastricht uit 1992. Dit kwam er door Duitsland, dat nog altijd gebukt gaat onder de herinnering aan de hyperinflatie in de Weimarrepubliek. Met monetaire financiering is er voor de overheden geen rem op de uitgaven. Wat op de duur zal leiden tot hoge inflatie door een toename van de geldhoeveelheid.

Bij QE bleef de inflatie ondanks de verwachtingen de afgelopen tien jaar heel laag. Er was zelfs gevaar voor deflatie. Verschillende factoren spelen daarin een rol. Door de globalisatie werden producten in het buitenland goedkoop geproduceerd. Maar de mensen verkiezen in onzekere tijden ook cash en potten het geld op. Dit belemmert de rotatie van het geld, de globale geldhoeveelheid en de inflatie.

Verstoring van de markt

Door het massaal opkopen van obligaties stijgen hun koersen, en daalt de langetermijnrente. Dit is in het voordeel van bijvoorbeeld Italië. De ECB liet recent de regel vallen dat ze maximaal maar een derde van de uitstaande schuld per lidstaat mag opkopen. Een paar weken geleden weigerde ECB-voorzitter Lagarde dit nog. Door de schrapping van de regel daalde de Italiaanse rente en de spread met de Duitse obligaties. De marktkoersen zijn dus geen weergave meer van de realiteit.

Door de continu lage rente worden activa overgewaardeerd en zeepbellen gecreëerd. We verwijzen maar naar de immobilieënsector. In België is deze sinds begin jaren 90 aan een stijgende trend bezig. Eens moet dit toch stoppen. Voor jonge mensen wordt het immers allemaal te duur.

Gebrek aan moed

De huidige maatregelen zijn nodig om een catastrofe te vermijden. Maar als het beter gaat, zou orde op zaken moeten gesteld worden. Dat gebeurt amper. De laatste tien jaar hebben het enigszins bewezen. De Europese rente bleef erg laag, en de ECB begon maar recent het QE-programma af te bouwen. Ondertussen worden de slechte leerlingen van de klas in slaap gewiegd. Waarom moeten ze harde maatregelen nemen? Als het slecht gaat, springt men wel bij.

Italië is een mooi voorbeeld. Sommige problemen van 2008 bleven onopgelost, maar werden verdoezeld door de lage rentes en massale liquiditeiten. Dit neigt naar het principe van de ‘moral hazard’. Door QE worden ook voor duizenden miljarden risico’s van de privé doorgesluisd naar de publieke sector, die het zelf al moeilijk heeft. Maar de overheid kan niet alles dragen. Hopelijk beseft men dit voor we tegen de muur lopen. Geldcreatie mag ons niet blind maken voor de echte problemen die blijven bestaan.

Het boek De Zwarte Zwaan van Nassim Nicholas Taleb is verkrijgbaar in de online boekhandel van Doorbraak.

zwarte zwanen

Massale geldcreatie verblindt! Risico’s van ‘QE’