De kop boven dit stuk – we hebben het ons gemakkelijk gemaakt – ontleenden we aan De Tijd. Op 10 februari van dit jaar stond op de zalmkleurige frontpagina: ‘Zwijgakkoord legt Vlaams Parlement aan banden’.

De krant bracht aan het licht dat de Vlaamse coalitiepartijen (N-VA, CD&V en Open Vld) bij de vorming van de regering-Jambon in augustus-oktober 2019, afgesproken hebben dat hun parlementsleden geen voorstellen van decreet of van resolutie mogen indienen zonder voorafgaand onderling akkoord. Het moet ‘de parlementsleden van de meerderheid in de pas doen lopen’, schreef Tijd-journalist Wim van de Velden.

Achterkamerpolitiek

Het bericht lokte her en der afkeurende commentaar uit. In De Standaard (31 maart) pende Marc Reynebeau: ‘Zo verliezen parlementsleden elke autonomie en houden ze letterlijk op volksvertegenwoordigers te zijn’.

Walter Zinzen vroeg zich in De Morgen (12 april) af: ‘Hoe kun je nu van een fatsoenlijke democratische controle spreken als de meerderheidspartijen in het Vlaams Parlement een zwijgakkoord hebben gesloten, dat hen verhindert onafhankelijke standpunten in te nemen die niet zijn afgeklopt door de bazen van de meerderheid?’

Op 4 mei maakte Het Laatste Nieuws melding van enkele voorstellen van Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert om het debat over de politieke vernieuwing aan te jagen. Zo wil hij af van het ‘zogenaamde zwijgakkoord’ dat ‘de autonomie van de Vlaamse Parlementsleden in feite lam legt’ en ‘de achterkamerpolitiek in de hand werkt’. Een voorstel waarover sindsdien niets meer is vernomen.

Muilkorf

Nieuw was dat ‘zwijgakkoord’ niet. Voor zover bekend, was het onder de paars-groene regering-Dewael (1999-2004) dat de meerderheidsfracties voor het eerst overeenkwamen te overleggen over voorstellen die buiten het regeerakkoord vallen of van de oppositie komen.

Onder de daaropvolgende regering-Leterme (CD&V, N-VA, VLD en sp.a-Spirit) waren de afspraken iets strikter en werden ze op papier gezet. De Standaard maakte op 22 november 2004, onder de kop: ‘Vlaamse meerderheid muilkorft parlementsleden’, de nota ‘samenwerking tussen de vier meerderheidsfracties’ wereldkundig.

Daags nadien doopte de krant de nota om tot ‘zwijgakkoord’ en noemde ze ‘institutionele onzin’. ‘Een gedragscode afspreken – die bovendien op papier wordt gezet – om goede ideeën die het ongeluk hebben niet in het regeerakkoord te staan bij voorbaat af te voeren, is niet de verstandigste optie voor een slagkrachtige volksvertegenwoordiging. Op een moment dat iedereen de mond vol heeft over de vrije meningsuiting, legt het parlement zichzelf het zwijgen op’, schreef Bart Brinckman.

Werkafspraken

We spoelen door naar 7 december 2021. In Berlijn ondertekenen de socialistische, groene en liberale partijleiders het 177 bladzijden tellend ‘Koalitionsvertrag’ waarover ze het twee weken eerder, na zéér discrete onderhandelingen, eens waren geworden.

Zoals dat in Duitsland gebruikelijk is, besluit het akkoord met – in dit geval vier volle bladzijden – werkafspraken (‘Arbeitsweise der Regierung und Fraktionen’). We lezen daar dat de drie partijen samen verantwoordelijkheid dragen voor de algehele coalitiepolitiek. Hun werk in parlement en regering zullen ze voortdurend en alzijdig met elkaar afstemmen. Procedure-, zakelijke- en personeelskwesties zullen ze in consensus regelen.

Geen wisselmeerderheid

Over de samenwerking van de drie parlementsfracties staat er letterlijk: ‘In de Duitse Bondsdag en in alle door de Bondsdag aangestelde organen stemmen de coalitiefracties op dezelfde manier. Dat geldt ook voor kwesties die buiten de afspraken van het regeerakkoord vallen. Wisselmeerderheden zijn uitgesloten. Over de gang van zaken en het werk in het parlement bewerkstelligen de coalitiefracties overeenstemming. Resoluties, wetsvoorstellen en vragen aan de regering van een fractie worden samen of uitzonderlijk in onderling akkoord ingediend.’

Driewerf neen!

Heeft één Duitse krant geschreven dat er een ‘zwijgakkoord’ is gesloten dat de ‘parlementsleden van de meerderheid in de pas doet lopen’? Neen, driewerf neen!

Heeft één Duitse krant geschreven dat het akkoord ‘institutionele onzin’ is en de Bondsdag ‘aan banden legt’ en ‘muilkorft’? Neen, driewerf neen!

Heeft één Duitse krant geschreven dat de parlementsleden ‘letterlijk ophouden volksvertegenwoordigers te zijn’? Neen, driewerf neen!

Heeft de voorzitter van de liberale partij gezegd dat het ‘zwijgakkoord’ op de schop moet omdat het ‘de autonomie van de parlementsleden in feite lam legt en de achterkamerpolitiek in de hand werkt’? Neen, driewerf neen!

Gezond verstand

Nadat in 2004 het ‘zwijgakkoord’ ruchtbaar was gemaakt, zei Norbert De Batselier, de toenmalige (socialistische) voorzitter van het Vlaams Parlement: ‘Als je dit met een academische instelling bekijkt, dan zeg je: dit kan niet. Maar als je weet hoe de politiek draait, dan weet je wat in een meerderheid kan en wat niet kan. Dat is gewoon een zaak van gezond verstand, of het nu op papier staat of niet.’ (De Standaard, 23 november 2004).

Inderdaad, een zaak van gezond verstand. In een parlementaire democratie zijn afspraken als die onder de regeringsfracties in het Vlaams Parlement en in de Duitse Bondsdag immers volstrekt legitiem.

Kaouakibi

Om beleid te voeren, is een meerderheid nodig. Dat is niet alleen zo bij de vertrouwensstemming na de regeringsvorming, maar ook de volgende vier of vijf jaar. Zoals de oppositiepartijen alles in het werk mogen stellen om die meerderheid te breken, zo mogen de regeringspartijen alles in het werk stellen om die meerderheid te behouden.

Vier of vijf jaar samen besturen, vereist stabiliteit en vertrouwen. Te dien einde zijn afspraken over de werking van en samenwerking in regering en parlement aangewezen. Of vinden critici van een ‘zwijgakkoord’ dat parlementsleden van de meerderheid zich mogen – of moeten – gedragen als Sihame El Kaouakibi, die – vóór ze ‘ziek’ werd – zei dat ze het moeilijk had met bepaalde punten in het Vlaams regeerakkoord?

Verantwoordelijkheid

Regeren is een uitermate belangrijke opdracht, die van de betrokken partijen en parlementsleden een andere ingesteldheid vraagt dan die van de oppositiepartijen en -parlementsleden. Cem Özdemir, die voor de groenen minister van Landbouw wordt in de nieuwe Duitse Bondsregering, zei het (in de Frankfurter Allgemeine Zeitung, 29 november) gevat: ‘Wat de partijen doen, denken, voelen is belangrijk. Maar zodra men een land bestuurt, staan andere zaken op de voorgrond. We hebben nu verantwoordelijkheid voor het hele land, niet alleen voor onze kiezers of de partij.’

Ter wille van die verantwoordelijkheid voor het hele land, of het nu Vlaanderen is of Duitsland, is een ‘zwijgakkoord’ volstrekt legitiem. Daarom is de kop boven dit stuk ongepast (en zetten we hem doelbewust tussen aanhalingstekens).

Transparantie

Niet een gedragscode afspreken is onverstandig, maar ze trachten geheim te houden. Hoog tijd dus om in Vlaanderen het Duitse voorbeeld te volgen en de werk- en samenwerkingsafspraken in alle transparantie in het ‘coalitieakkoord’ te zetten. Dat is overigens een passender woord dan ‘regeerakkoord’, omdat het over zowel regering als parlement gaat.

zwijgakkoord

‘Zwijgakkoord legt Duits parlement aan banden’ (Schreef niemand ooit)