300 miljard euro om China te stoppen

De Europese Unie trekt tot 300 miljard euro uit om met investeringen (geld uitdelen en uitlenen) in armere landen te concurreren met de Nieuwe Zijderoute (Belt and road Initiative) van communistisch China. Het Global Gateway-programma moet ontwikkelingslanden onder andere zegenen met digitalisering, vergroening, transportinfrastructuur en energievoorziening.

EU-waarden opleggen

De voorzitster van de Europese Commissie Ursula von der Leyen beweerde dat de Global Gateway een ‘vertrouwd merk’ moet worden. Het moet een alternatief worden voor de schuldvalstrik of debt trap waarmee China landen opzadelt voor de financiering van spoorwegen, havens, snelwegen en dergelijke. De EU moet een betrouwbaardere partner worden voor die landen. Het nieuwe systeem zal bestaan uit borgstellingen en leningen in plaats van klassieke ontwikkelingshulp.

Het geheel past in de normatieve politiek van de EU. Al jaren probeert de EU met geld en steun haar zogenaamde EU-waarden op te leggen in andere landen. In de eerste plaats in kandidaat-lidstaten. Maar meer en meer ook elders. Dat is een groot verschil met China. Dat streeft gewoon invloed, controle van grondstoffen en ouderwetse winst na. Voor de EU moet Global Gateway vooral aantonen dat de democratische aanpak ook werkt. Wat ‘democratische aanpak’ bij het uitdelen van staatsleningen inhoudt, expliciteerde niemand.

Tegelijk poogt de EU klimaatverandering, gezondheidsrisico’s en duurzame ontwikkeling aan te pakken in ontwikkelingslanden. Kortom, Global Gateway gaat via normatieve politiek de bekende politieke stokpaardjes opdringen. Cynici merken op dat het omgekeerde—namelijk het blacklisten of boycotten van landen die deze EU-waarden schonden—nooit werkte. Het dreef deze juist in de armen van het door eigenbelang en Realpolitik gedreven China.

Normative power

De partners van de EU moeten zich bekeren tot ‘the rule of law’ en ‘upholding high standards of human, social, and workers’ rights and respecting norms from international rules and standards to intellectual property’. Op zich lovenswaardige voorwaarden en ook een manier om oneerlijke concurrentie te voorkomen. Al moet gezegd dat zelfs binnen de Wereldhandelsorganisatie (WT) die laatste opsomming altijd dode letter bleef.

De aanpak past perfect binnen de trend om normative power toe te passen in relaties tussen de EU en partnerlanden. Voor wat hoort wat. Quid pro quo-beleid. De EU baseert zich volgens een Q&A-document voorts op de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties. De SDG’s zijn een westerse ideologische verzameling van symboolonderwerpen. Het gaat daarbij van klimaatactie en antiracisme tot genderdiscussie. Dit alles zal gebeuren via het onlangs uit een fusie van verschillende EU-organisaties voor steun aan toekomstige lidstaten ontstane Global Europe: Neighbourhood, Development and International Cooperation Instrument (NDICI). Zowel NDICI als haar voorgangers dienden om pro-EU-sentimenten te faciliteren. De bekendste voorbeelden waren de financiële steun aan Oekraïne en Turkije onder het mom van het nabuurschapsbeleid van de EU.

Team Europe

Waar haalt de EU het benodigde geld vandaan? Global Gateway zal de vrucht zijn van een zogenaamde ‘Team Europe-aanpak’. Die zal putten uit de middelen van EU-instellingen, EU-lidstaten met hun ontwikkelingswerk, de Europese Investeringsbank (EIB) en zelfs de European Bank for Reconstruction and Development (EBRD). Die is geen onderdeel van de EU, maar heeft wel Europese aandeelhouders, naast Japan en de VS. Zowel EIB en EBRD voeren al jaren een beleid dat voornamelijk geld geeft aan ‘groene’ projecten. Dat veel van de SDG’s en groene doelstellingen nogal haaks staan op de statuten en oorspronkelijke verdragen ter oprichting van de EIB en EBRD deert niemand. De politieke consensus is immers al jaren dat infrastructuur en economische ontwikkeling onderschikt zijn aan ideologie. In EU-jargon heet dat ‘strong commitment from EU member states’.

De projecten moeten volgens Von der Leyen wel erg kwalitatief zijn. En een hoog niveau hebben qua transparantie en goed bestuur. De te bereiken doelstellingen moeten tevens het land ten goede komen. Hoewel de Europese Commissie het niet met zoveel woorden zei, vormt Afrika het doelwit van Global Gateway.

Debt trap-diplomatie

Het zou echter te eenvoudig zijn om Global Gateway als een soort Marshallplan voor de Derde Wereld te zien. Het moet vooral een alternatief zijn voor de leningen die China geeft. Daaraan blijken voorwaarden verbonden die tot doel hebben de hand te leggen op grondstoffen en andere strategische middelen in ontwikkelingslanden. De Chinezen waarschuwden de EU al dat China niet zal aanvaarden dat Global Gateway een geopolitiek instrument wordt dat infrastructuurprojecten misbruikt om de belangen van China te schaden.

Het Belt and Road Initiative vormt een speerpunt van het Chinese buitenlands beleid. Sedert de eerste voorbeelden van landen die in gebreke bleven te betalen aan de Chinese staatsbanken kampt BRI ook met de reputatie een schuldvalstrik te zijn. Het fenomeen van roofleningen kreeg zelfs de naam ‘debt trap diplomacy’. Iets dat China uitdrukkelijk ontkent. Dusver weigerde de EU ook steevast landen die hun leningen aan China niet konden betalen te hulp te schieten. De befaamde Britse denktank qua buitenlands beleid Chatham House ontkrachtte ook de beschuldiging van debt trap-diplomatie.

Geopolitieke machtsontplooiing

De Verenigde Staten pakte trouwens ook al uit met zo’n initiatief om BRI te counteren. De regering van Amerikaans president Joe Biden kondigde voorbije juni in Cornwall hun Build Back Better World aan. Ook dit moet de ontwikkelingslanden helpen een inhaalslag te maken qua infrastructuur. Tegelijk moet het democratie en goed bestuur introduceren in landen die sedert de dekolonisatie tussen de jaren 1950 en 1970 meestal in een spiraal van staatsschulden en corruptie verzeilden.

Het feit dat de Europese Commissie normative power gebruikt en dus waarden en transparantie vooropstelt, verhult echter niet dat het zoals China beweert gewoon om geopolitieke machtsontplooiing gaat. De EU mag dan wel beweren dat het bouwen van verbindingen (letterlijk en figuurlijk) hun enig doel is, de voortvarendheid waarmee nu van wal gestoken wordt, toont het vertrouwen van de EU in de nieuwe Duitse regering om veel verder te gaan dan onder Angela Merkel denkbaar was.

De vraag is of de Europese Commissie überhaupt in staat zal blijken een project zoals Global Gateway op te zetten. De Europese bureaucratie meent van wel, critici denken dat die bureaucratie juist het grootste obstakel vormt.