Alle hens aan dek voor Merkel

‘De Duitsers discussiëren nog altijd, terwijl andere landen al even harde maatregelen hebben genomen als wij’: deze uitspraak van de Oostenrijkse bondskanselier Sebastian Kurz schoot Ulrike Demmer, vice-woordvoerster van de Duitse federale regering, in het verkeerde keelgat. ‘We gaan niet op statements van onze bevriende partners in’, zei ze. Maar zit Kurz er zoveel naast?

Terwijl Kurz Oostenrijk afgelopen zondag in de strijd tegen het Corona-virus op slot deed – Oostenrijkers mogen met niet meer dan vier samenkomen — waren de Duitsers nog volop aan het flaneren en aan het samenhokken in cafés en restaurants, alsof er geen vuiltje aan de lucht was. Die Welt citeert een ambtenaar van het coronacrisismanagement van de Europese Commissie: ‘Wat ons opvalt, is dat Duitsland bij de maatregelen ter indamming van de epidemie achterop hinkt tegenover vele andere EU-lidstaten. Wat deze doen, dat doet Duitsland dan ook enkele dagen later.’ Journalist Christoph Schiltz stelt vast: ‘In den anderen Ländern Europas wächst die Wut auf Deutschland‘ (In de andere landen van Europa groeit de woede op Duitsland).

Inreisverbod

Maandagochtend (16 maart) begon Duitsland met de controle van zijn grenzen met Luxemburg, Frankrijk, Zwitserland, Oostenrijk en Denemarken (nadat Denemarken, Tsjechië en Polen daarmee al eerder begonnen waren). Volgens ingewijden zou een hevige discussie binnen de federale regering aan die beslissing voorafgegaan zijn. Bondskanselier Angela Merkel (CDU) zou niet opgezet geweest zijn met iets wat indruist tegen haar open-grenzen-beleid.

Ondertussen bleven vliegtuigen van buiten Europa in Duitsland landen – zelfs vanuit Iran, een epicentrum van COVID-19 – zonder dat de passagiers geregistreerd of getest werden. Zelfs op woensdag 18 maart landden in Frankfurt nog een vliegtuig uit Iran (vlucht IR721) en een uit China (vlucht CZ461), ondanks een eerdere mededeling van het Bundesverkehrsministerium (het federale ministerie van Verkeer) dat de federale minister van Verkeer Andreas Scheuer (CSU) vluchten vanuit die landen wilde tegengaan. Voorwaarde was wel dat de deelstaten (Hessen voor de luchthaven van Frankfurt, Berlijn voor die van Schönefeld) dat verbod zouden doorvoeren.

De woordvoerster van het ministerie van Verkeer van de deelstaat Hessen kaatste de bal terug naar de ‘Bund’ met als argument dat de federale overheid bevoegd is omdat hier akkoorden met andere staten in het geding zijn. Daarop reageerde de Bund  weer met de mededeling dat het niet gaat om een ‘Landeverbot’ (verbod voor vliegtuigen om te landen), maar om een ‘Einreiseverbot’ voor niet-EU-burgers uit die landen (dus in casu China en Iran), dat dinsdag uitgevaardigd werd door Horst Seehofer (CSU), de federale minister van Binnenlandse zaken.

De vliegtuigen kunnen dus wel landen, maar alleen passagiers die burgers van een EU-lidstaat zijn of een permanente verblijfsvergunning hebben, mogen van boord. De anderen moeten wegens het inreisverbod onmiddellijk de terugreis aanvatten. Feit is dat er geen tests werden uitgevoerd op de mensen die het land binnenkwamen – dat was alvast nog de situatie op woensdag 18 maart, het moment dat dit artikel naar de redactie ging.

Federalisme

Verwarring troef dus in Duitsland, en het federalisme is daar niet vreemd aan. De 16 Duitse deelstaten hebben de laatste dagen allemaal apart maatregelen in de strijd tegen het coronavirus genomen. Ook over een ‘Ausgangssperre’ (het Duitse woord voor lockdown) wordt nog altijd duchtig gediscuteerd. Tirschenreuth, een district in de deelstaat Beieren, heeft nu als eerste entiteit zo een verbod verkondigd.

Volgens Deutschlandfunk  zou minister van Familiezaken Joachim Stamp van de deelstaat Noordrijn-Westfalen een Ausgangssperre  niet uitsluiten, maar in voorkomend geval moeten de deelstaten dat gecoördineerd regelen. Het federale ministerie van Justitie logenstrafte berichten in de media dat de Bondsregering juridische voorbereidingen zou treffen voor een ‘lockdown’.

Landsgrenzen

Heeft de Duitse politiek nu zwakheid aan de dag gelegd in de coronacrisis? Olaf Scholz (SPD), bondsminister van Financiën, meent van niet. Neem nu de uitbreiding van de vergoeding voor gedeeltelijke werkloosheid (‘Kurzarbeit’), zegt hij in een interview met Die Zeit: ‘Dat hebben we binnen één dag besloten in de Bondsdag en de Bondsraad (nvdr – respectievelijk het federale parlement en de deelstatenkamer). Normaal gezien neemt zo een wetgevingsprocedure meerdere maanden in beslag.’

Op de vraag van de journalist of we zoiets als de ‘Rückkehr des Nationalstaats‘ beleven (terugkeer van de natiestaat), bekritiseerde Scholz degenen die geloven ‘dat ze met eenzijdige nationale maatregelen een virus van zich kunnen weghouden dat zich niet voor landsgrenzen interesseert’. Van een Europese aanpak valt echter niet veel te bespeuren. Scholz vergat daarbij ook wel even dat de bescherming van de grenzen het minste is wat een staat kan en moet doen in de strijd tegen het virus, en dat Duitsland daarbij te lang geaarzeld heeft.

Toespraak tot de natie

De laatste tijd luidde de kritiek op de Bondsregering dat ze ‘Führung vermissen ließ‘ (van geen leiding blijk gaf). Merkel probeert nu de schade in te halen. Op woensdagavond om 19.30 uur richtte ze zich in een televisietoespraak tot de bevolking, een ‘Ansprache an die Nation‘ zoals het op de openbare zender ZDF heet (op zichzelf al merkwaardig dat de media het woord ‘Nation‘ in de mond namen).

Het was de eerste keer in haar 15-jarige regeerperiode dat ze dit deed naar aanleiding van een politiek-maatschappelijke crisis. ​Merkel zei ook dat Duitsland nooit eerder sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog voor zo een uitdaging stond als met deze crisis. Ze appelleerde zoals te verwachten aan de solidariteit van de burgers en maande hen de gezondheidsmaatregelen ter harte te nemen, want ‘Abstand ist die beste Fürsorge‘ (afstand is de beste zorg). Politieke beslissingen moeten transparent zijn, leerde Merkel de burger, maar aan een degelijke en coherente politieke communicatie van hogerhand had het net de laatste dagen ontbroken.