Alleen op de wereld: de vreselijke laatste dagen van Samuel Paty

Op 16 oktober 2020 werd de Franse leraar geografie en maatschappelijke vorming Samuel Paty vlak bij zijn school op straat neergestoken en onthoofd. Dader was Abdoullakh Anzorov, een 18-jarige Tsjetsjeense islamist, die ooit met zijn familie asiel had gekregen in Frankrijk. Een pas verschenen reconstructie van de dagen die voorafgingen aan de gruwelijke aanslag op docent Samuel Paty in 2020 schetst een hartverscheurend beeld van een eenzame man die voor zijn werk leefde, onterecht aangevallen door fanatieke moslims en door iedereen in de steek gelaten.

Leerlingen op het schoolplein hadden hem hun leraar aangewezen, die altijd van school naar huis liep. Ze deden dat graag. Niet alleen omdat Anzorov hen geld toestopte, maar ook omdat ze vonden dat hun ‘islamofobe docent een lesje verdiende’. De Tsjetsjeen werd even later door de politie doodgeschoten toen hij zich verzette tegen zijn arrestatie. Onderzoeksrechters kondigden op 16 mei een proces aan tegen veertien verdachten van opruiing en medeplichtigheid in deze zaak, waaronder zes minderjarigen.

Samuel Paty leek te hebben geweten dat er iets vreselijks stond te gebeuren. Vanaf het moment dat hij in een les over vrijheid een karikatuur van de profeet Mohammed had getoond, werd hij bedreigd. Door ouders van islamitische leerlingen, door beruchte haatpredikers, en door bezoekers van een nabijgelegen grote moskee in Parijs. Daar werden gelovigen opgehitst Paty iets aan te doen, onder meer via video’s op Facebook. Anzorov, de Tsjetsjeense terrorist, was een vaste bezoeker van die moskee.

Bedreigingen

Paty woonde, op loopafstand van zijn school, sinds zijn scheiding alleen. Hij wist van alle bedreigingen op internet en vroeg de schoolleiding om bescherming, maar kreeg die niet. Zijn collega’s wilden niet eens een stukje met hem mee stappen als hij daarom vroeg. Iedereen leek benauwd voor de islamitische dreigementen. Op beelden van een beveiligingscamera zien we Paty, vlak voor hij werd afgeslacht, weggedoken in zijn capuchon, en moederziel alleen. Gestraft omdat hij zijn best had gedaan goed onderwijs te geven in de geest van de republiek. Hij droeg een rugzak met zichtbaar iets zwaars erin: een hamer die hij van zijn vader had geleend. Om zich te verdedigen als het moest.

Abdoullakh Anzorov stond al op een terroristenlijst van de binnenlandse veiligheidsdienst. Daar werden ook veel video’s gemeld met oproepen om Paty iets aan te doen. Op Pharos, de officiële overheidssite om ‘illegale uitingen’ op internet te signaleren, werden identieke meldingen stelselmatig genegeerd. Omdat het de autoriteiten niet schikte? Uit personeelsgebrek? Voor vermeende islamofobie hebben ze meestal wel tijd. Anzorov werd op Pharos zelfs meer dan eens met naam en toenaam gesignaleerd als iemand ‘die klaar stond een aanslag te plegen en alleen nog een doelwit zocht’. Dat heeft hij gevonden.

Aanslag

De overheid blijkt verbluffend veel fout te hebben gedaan in de aanloop naar deze aanslag. Dat komt aan de orde in het net verschenen boek van journalist Stéphane Simon: ‘De Laatste Dagen van Samuel Paty – Onderzoek naar een tragedie die voorkomen had kunnen worden’. Simon spreekt over het ‘disfunctioneren van het nationale onderwijs’, ‘fouten en dwalingen van de staat’, de ‘lafheid’ van Paty’s collega’s en de schoolleiding, en het altijd maar toegeven aan eisen en grillen van islamitische leerlingen en hun ouders.

Paty was voor fanatieke moslims het symbool van de gehate laïciteit geworden. Zijn dood had voorkomen kunnen worden, maar niemand stak een poot uit. Dat is in het kort wat Simon in zijn boek zegt. Tegelijkertijd bracht de journalist een open brief aan de Senaat in de publiciteit van Mickaëlle Paty, de zuster van Samuel Paty. Zij vraagt om een parlementaire enquête naar de fouten die tot de moord op haar broer hebben geleid, en naar degenen die daarvoor verantwoordelijk zijn.

Angst

‘Ik was niet voorbereid op het geweld van een terroristische aanslag’, begint ze. ‘Noch op de wanhoopskreet van mijn moeder, toen ze me vertelde dat mijn broer was onthoofd.’ Ook Mickaëlle Paty stelt vast dat vooral het falen van politiek en overheid tot dit drama heeft geleid: ‘Mijn broer vervulde als leraar zijn deel van het sociale contract, maar de staat liet hem vallen.’ De familie Paty klaagde al begin 2022 de staat aan wegens het ‘niet verhinderen van een misdaad’ en het ‘niet helpen van een persoon in gevaar’. Dat onderzoek loopt nog: de molens van de Franse justitie draaien extreem traag. Vooral als de staat zelf partij is.

Mickaëlle Paty trekt van leer tegen iedereen die zich stilhield uit angst moslims te kwetsen of te stigmatiseren. Ze noemt de ‘pas de vagues’)mentaliteit: geen golven maken, het eeuwige relativeren en de ‘kleine individuele lafheden tegen de achtergrond van onze collectieve lafheid’. ‘Samuels hellegang duurde elf dagen, iedereen wist ervan en niemand deed wat’, schrijft ze. Deze ‘hellegang’ was vooral in gang gezet door de leugens van een 13-jarige leerlinge van Paty, dochter van de in Marokko geboren moslimfanaat Brahim Chnina. Zijn zuster had zich nog bij ISIS aangesloten in Syrië.

Profeet

Het meisje vertelde haar vader dat docent Paty pornografische afbeeldingen van de profeet had getoond. En dat hij de moslimleerlingen de klas had uitgestuurd. Later bleek zij op de bewuste dag te hebben gespijbeld en het verhaal verzonnen te hebben om dat te verbergen. Haar vader geloofde haar voetstoots en stookte met een eigengemaakte video de fanatieke bezoekers van zijn moskee op om wraak te nemen op Samuel Paty. Dat filmpje trok de aandacht van Anzorov. Vader en dochter zullen terechtstaan in het komende proces, zij voor de jeugdrechter.

Linkse Franse media als Libération en Mediapart hebben het werk van de rechter alvast gedaan. Volgens hen is er totaal geen sprake van dat vader Chnina en zijn dochter op welke manier dan ook hebben bijgedragen aan de dood van Samuel Paty. Er worden zelfs inzamelingsacties voor Chnina gehouden. Gelukkig zijn er ook kranten waarin Chnina wordt omschreven als wat hij is: ‘De man die de lont in het kruitvat heeft gestopt.’

Moordenaar

Journalist Stéphane Simon schrijft hoe de moordenaar van Paty leerlingen op het schoolplein had gevraagd de dochter van Chnina te bellen. Om zeker te weten dat het verhaal klopte en Paty inderdaad de moslims de klas had uitgestuurd. Zo geschiedde en zij bevestigde haar eigen leugens. Tien minuten later was Paty dood.

Ondanks de stortvloed aan bedreigingen richting Samuel Paty op sociale media en herhaalde verzoeken van het schoolhoofd heeft de politie niets gedaan om hem te beschermen. Behalve af en toe een politieauto langs de school laten rijden. Stéphane Simon was verbijsterd door het gebrek aan solidariteit van de andere leraren. Die vonden dat Paty de boel ‘verziekte’ en dreigden zelfs zijn gedrag bij de schoolleiding te melden om zichzelf vrij te pleiten.

Internet

‘Ik heb zelden een minder collegiaal milieu meegemaakt’, zegt Simon. ‘Samuel Paty was doodsbang en stond er totaal alleen voor. Hij zag hoe het aantal bedreigingen op internet explodeerde, terwijl hij alleen maar zijn leerlingen wilde interesseren voor maatschappelijke problemen. Hem was niets te verwijten.’ De directrice van de school wel. Zij had meteen de razende Brahim Chnina ontvangen toen hij eiste haar te zien. Waarmee ze haar angst toonde en openlijk de kant van de ouders koos, tegen haar leraar in. Ze vroeg Paty zelfs excuses aan te bieden voor de klas, wat hij ook deed.

Chnina was zo zeker van zichzelf dat hij met zijn dochter aangifte deed tegen Paty op het politiebureau. Hij vergeleek de leraar daar met Hitler, omdat hij ‘moslims en niet-moslims had gescheiden’. In werkelijkheid had Paty moslimleerlingen de kans geboden de klas te verlaten als ze de karikatuur van Mohammed kwetsend zouden vinden. In plaats van eerst even uit te zoeken hoe het zat, kwam de politie Paty meteen op school verhoren. Dat was een paar dagen voor zijn gruwelijke dood.

In 2021 liet de school een buste maken van Paty om voor het gebouw te plaatsen. De buste kwam er maar de burgemeester liet hem meteen in een depot opbergen. Met als excuus dat hij gevandaliseerd zou worden. Voor Stéphane Simon staat dit symbool voor de afbraak van de republiek: ‘Het is niet te hopen dat deze tragedie ook in een depot belandt en dat uiteindelijk alles bij het oude blijft.’ Toch zit dat erin, ondanks het Légion d’honneur dat president Macron postuum uitreikte aan Samuel Paty.