Angst voor een rood²-groen Duitsland

De strijd om het kanselierschap gaat weldra losbarsten in Duitsland. De grote partijen brengen hun kandidaat-kanselier in stelling voor de Bondsdagverkiezingen van 24 september 2017. Het worden de zwaarste verkiezingen die ze al meegemaakt heeft, zegt Angela Merkel, van wie de derde ambtstermijn als bondskanselier aan het aflopen is. De christendemocratische politica dacht tot voor kort dat de sociaaldemocraten (SPD) zouden komen aanzetten met Sigmar Gabriel. Die zou ze wel aankunnen. Maar Gabriel heeft de kelk aan zich laten voorbijgaan ten gunste van Martin Schulz, de gewezen voorzitter van het Europees Parlement. Hij droeg tegelijk het voorzitterschap van de SPD over aan Schulz die nu uitstekend in de markt blijkt te liggen. Met 31 % in een recente peiling stak de SPD de christendemocraten zelfs nipt voorbij (enquêtebureau Insa).

Merkel moe

Ongerustheid maakt zich meester van de CDU, de partij van Merkel, die zich tot voor kort zegezeker voelde. De kritiek op haar persoon was de laatste maanden verstomd omdat de vluchtelingenproblematiek zich niet meer zo scherp manifesteerde als in 2015 en omdat ze als een baken van stabiliteit gold (en nog altijd geldt) in een onrustige wereld. Maar er sluipt ook een zeker Merkel-moeheid binnen in de Duitse samenleving. Twaalf jaar Merkel is lang, en als er nu nog eens vier jaren bovenop komen, kan dat voor vele burgers ‘des Guten zu viel’ zijn. Schulz komt verfrissend over, meer als persoon dan als politicus, want zijn standpunten over de vluchtelingenkwestie en over hoe verder met Europa liggen niet zo ver verwijderd van die van Merkel. Hij is meer meeslepend dan de als droog overkomende Merkel.

Gevaar

Voor de CDU en haar Beierse zusterpartij de CSU – samen de ‘Union’ genaamd – dreigt er niet alleen gevaar vanuit de hoek van de SPD, maar ook vanuit die van de Alternative für Deutschland (AfD), die sterker geworden is door haar radicale afwijzing van het vluchtelingenbeleid van Merkel. De AfD zal nooit kunnen meeregeren, er is stilzwijgend een cordon sanitaire gelegd rond deze partij die door de enen als rechts-populistisch en door de anderen zelfs als extreemrechts wordt beschouwd. Ze kan wel stemmen afsnoepen van de CDU/CSU. Bij de vorige Bondsdagverkiezingen van september 2013 had ze al de liberale FDP leeggezogen en daardoor verzwakt doen struikelen net voor de kiesdrempel van vijf procent. Vooral onder de kiezers van de Beierse CSU zou de AfD wel eens kunnen oogsten.

Ook Horst Seehofer, voorzitter van de CSU en minister-president van Beieren, had het afgelopen jaar een gevaar gevormd voor Merkel. Ook hij had met zijn kritiek op het vluchtelingenbeleid van Merkel niet gespaard en had haar regeerstijl zelfs als de ‘Herrschaft des Unrechts’ (heerschappij van het onrecht) bestempeld. Een zwaar beladen term was dat in een land dat in de twintigste eeuw twee dictaturen heeft gekend. Maar Seehofer beseft nu dat hij zich achter Merkel moet scharen om te vermijden dat er een coalitie van rood-rood-groen (SPD en Die Linke en Grüne) aan de macht zou komen, afgekort R2G (tweemaal rood met groen).

Spookbeeld

De rangen sluiten was de bedoeling van het ‘Zukunftstreffen’ (‘de op de toekomst gerichte ontmoeting’) dat CDU en CSU op 5 en 6 februari in München, de hoofdstad van Beieren, organiseerden. De CDU had zich al enkele weken geleden uitgesproken voor Merkel als haar kandidaat-kanselier en nu heeft ook de CSU dat gedaan. De beide christendemocratische partijen, die een gemeenschappelijke fractie vormen in de Bondsdag, willen de verkiezingsstrijd ingaan met één kandidaat-kanselier – Merkel – en een gemeenschappelijk programma waarin ze nadruk leggen op het christelijke mensbeeld, de sociale markteconomie en het geregeld aansturen van de vluchtelingenproblematiek. Strijdpunt blijft evenwel de ‘Obergrenze’, een limiet aan het binnenlaten van vluchtelingen. Seehofer wil die in het regeerakkoord laten opnemen, voor Merkel is daar geen denken aan. Als beide partijen weer samen als ‘Union’ regeren, zal een van hen haar verkiezingsbelofte moeten breken. Het spookbeeld van R2G, van een linkse Bondsregering, maakte dat Seehofer weer toenadering tot Merkel zocht. Voor Merkel zelf is de SPD de tegenstander, een coalitie met de groenen sluit ze niet bij voorbaat uit. Ook dat ligt moeilijk voor de CSU. Dat Seehofer nu gaat voor Merkel, ook al omdat zij volgens hem van Duitsland toch een ‘eiland van stabiliteit’ in een woelige wereld heeft gemaakt, komt ook niet goed over bij die CSU-kiezers die innerlijk met Merkel hebben gebroken omwille van haar vluchtelingenbeleid. Dat de voorzitter van de CSU het afgelopen jaar met scherp schoot op Merkel en nu ‘vrede’ sluit met haar, beschouwen zij als een knieval.

Angst

Zo hartelijk werkte de verzoening tussen Merkel en Seehofer toch niet op de persconferentie. Er zijn teveel wonden geslagen. Dat er meningsverschillen tussen beide christendemocratische partijen bestaan, is niet ongewoon, maar het afgelopen jaar zat er ook een persoonlijke angel aan vast. Nu is het de angst die beide aaneensmeedt: de angst van Seehofer voor een links Duitsland van R2G, de angst van Merkel om overvleugeld te worden door Schulz. Onder christendemocratische kiezers, vooral bij die van de CSU, heeft Merkel aan krediet verloren. Sommige willen haar een lesje leren, denken zelfs aan een stem voor de AfD. Ook bij ons hopen veel conservatieven en rechtsgeoriënteerde mensen dat Merkel op haar bek gaat. Maar het alternatief dat dan uit de (stem)bus zou komen, zou er misschien wel helemaal anders kunnen uitzien dan wat ze zich graag zouden wensen, het spreekwoord van de ‘regen in de drup’ indachtig.

(Dit artikel verscheen eerder op www.knack.be)