Aspe heeft een punt

Zopas opende de 82^ste Vlaamse Boekenbeurs zijn deuren, in aanwezigheid van Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz en Antwerps burgemeester Bart De Wever.

De organisator achter het tiendaagse evenement, boek.be, groepeert drie vzw’s die respectievelijk de boekhandels, de uitgevers en de boekenimporteurs vertegenwoordigen. Een belangenorganisatie dus, die zich wel een cultureel cachet aanmeet, maar die uiteindelijk drijft op een commerciële logica waar, vreemd genoeg, ook politieke losse eindjes aan vast zitten.

Volgzaam aanschuiven

Tien euro betalen om boeken aan de volle prijs te mogen kopen, het blijft een discutabel concept. De auteurs, waaronder schrijver dezes, komen gratis signeren en de uitgeverijen moeten zelfs betalen om aanwezig te mogen zijn. Qui bono? Het is niet helemaal duidelijk wie hier financieel beter van wordt,- moet ook succesauteur Pieter Aspe gedacht hebben toen hij aankondigde van die Boekenbeurs te zullen wegblijven en in de plaats daarvan een signeersessie te houden in zijn stamkroeg. Blijkbaar was hij dan toch weer aanwezig op de openingsreceptie, terwijl ik dat nu net een heel mooi statement vond tegenover een evenement waar de verkalking al diep in zit.

Ach, het moet aan de volgzame Vlaming liggen, die vrijwillige –betaalde- onderdompeling in het geroezemoes en geritsel der letteren. Moeizaam naar een parkeerplek zoeken, dan urenlang schuifelen tussen stinkende regenjassen en plasticzakken, tot de algehele versuffing toeslaat; megafoons die signeersessies aankondigen, allen daarheen; vééél te veel papier dat allemaal uit (bio-gecertifeerde?) bomenkap afkomstig is; uitgeversstands die allemaal als boekenwinkels fungeren, waarvan ik me afvraag of de boekhandels daar zelf wel zo gelukkig mee zijn. En last but not least: de debatten en panelgesprekken met het kruim van het Vlaamse literaire universum dat we al vrijwel elke dag te zien krijgen in Terzake en De Afspraak. Een onvermijdelijk gevoel: het ruikt hier behalve naar verse inkt ook naar een behoorlijke dosis politieke correctheid. Dat vraagt om een korte terugblik.

De schaduw van August Vermeylen

August Vermeylen (1872-1945)

De allereerste Vlaamse Boekenbeurs ging onder de naam De Week van het Vlaamsche Boek door in 1931. De organiserende instantie,- de voorloper van boek.be dus,- was de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen, opgericht onder impuls van de socialistische intellectueel August Vermeylen, ook een tijd senator van de Belgische Werklieden Partij.

We zitten dan in volle interbellum, en de Vlaamse beweging, ontstaan uit de frontbeweging en het daarmee verbonden burgerrechtenactivisme, is in opmars maar nadert ook een cruciaal schisma tussen radicalen en gematigden. In 1929 behalen de Vlaams-nationalisten een klinkende verkiezingsoverwinning. Op 24 augustus 1930 vindt de inhuldiging van de IJzertoren in Kaaskerke plaats. In datzelfde jaar wordt de Gentse Universiteit ééntalig Nederlands, de instelling waarvan ene… August Vermeylen de eerste rector werd.

De vrijzinnige socialist August Vermeylen behoorde, samen met de katholieke politicus August Van Cauwelaert, tot de zogenaamde passivistische (met een v) strekking binnen de Vlaamse beweging: loyaliteit aan de Belgische staat stond voorop, en via geleidelijke stappen zouden de Vlamingen taal- en burgerrechten bekomen binnen dat Belgische kader. Rector Vermeylen was dan ook gechoqueerd toen tijdens de openingsplechtigheid van het academiejaar 1930-1931 de Vlaamse studenten de Brabançonne met de Vlaamse Leeuw overstemden. In belgicistische en patriottische kringen reageert men onthutst en de regering startte een onderzoek naar de aanstokers. De volgende twee jaren zou de academische overheid, uit vrees voor een herhaling van die incidenten, geen feestelijke openingsplechtigheid meer laten plaatsvinden. Was de cultuurflamingant Vermeylen in feite een slippendrager van het Belgique à papa? Historici zijn er nog niet uit.

Poco-conservatisme

Reporters

Jos Geysels

Meteen zijn we terug bij het stichtingsmoment van de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen. Het idee van volksverheffing, dat achter dit initiatief stak, blijkt nogal te sporen met een reformistische visie op het flamingantisme. De Vlamingen moesten boeken lezen maar vooral niet revolteren. Integendeel. De leescultuur moest hen tot Europeeërs maken (van Vermeylen komt het beroemde motto: ‘Vlaming zijn om Europeeër te worden’), maar ook verzoenen met de bestaande politieke constellatie die slechts zeer geleidelijk mocht omgevormd worden.

Anders gezegd: de Boekenbeursorganisatoren waren toen al vaandeldragers van de politieke correctheid. Dat is niet eens een waardeoordeel,- ze waren ook als de dood voor de activistische strekking binnen de Vlaamse beweging die op collaboratie aanstuurde,- maar het wijst wel op een essentieel behoudsgezinde inslag van de toenmalige boekenlobby: een centristisch-gematigde lijn die literatuur vooral ziet als bellettrie met een pedagogische toon, maar in feite ongevaarlijk voor het systeem.

Dat establishmentgezinde conservatisme blijkt wel degelijk in het DNA van die vereniging te zitten, als we zien hoe later de aan het VB gelinkte uitgeverij Egmont uit de boekenbeurs zou geweerd worden, tot een rechter aan deze discriminatie recent een eind maakte. De prominente rol die minister van staat Jos Geysels (Groen), de man die ook het cordon sanitaire bedacht, in heel deze uitsluitingslogica speelde, toont een bizarre vervlechting tussen cultureel paternalisme en het typische moreel suprematisme van de linkerzijde,- een combinatie die tot ronduit ondemocratische reflexen leidt. Voor meer details hierover en het verband met de mei ’68-beweging, zie ‘De Langste Mars’.

De betere papeterie

Reporters

Pieter Aspe: liever signeren in de stamkroeg

Wat heeft deze historiek nu te maken met de ontegensprekelijk muffe sfeer die hangt over die Antwerpse boekenbeurs, en de dissidentie van Pieter Aspe? Veel. Naar mijn gevoel is het een rebel als Aspe niet alleen te doen om dat inkomticket van 10 euro. Het gaat er vooral om dat deze boekenbeurs en de achterliggende vzw’s de boot van de 21^ste eeuw gemist hebben en verder teren op het literaire corporatisme, de politiek-correcte weldenkendheid, de zelfgenoegzame tankerkoers van de grote uitgeverijen, en last but not least de papieren treurnis in een tijd dat de digitale informatie en communicatie steeds belangrijker worden.

Het is niet omdat Uitgeverij Egmont nu wél wordt toegelaten, dat dit in essentie iets verandert aan het bestofte wereldbeeld van de organisatoren. Effectief, in laatste instantie is en blijft de Vlaamse boekenbeurs een betere papeterie, die naar het web kijkt als een koe naar een trein. Boek.be laat ons niet kennis maken met ideeën, maar verkoopt vooral bedrukt papier. Er zijn schuchtere pogingen om het e-book te introduceren, maar de essentie van het vrije web, waarin de tussenschotten tussen beroepsscribenten en ‘gewone’ bloggers of auteurs-in-eigen-beheer helemaal wegdeemsteren, maar ook de dominantie van de pococratie tegenover de onderwereld van de trollen, ontgaat de belangenvereniging van boekenverkopers en uitgevers compleet. Het is ook niet in hun belang, dat is logisch: zoals Vermeylen de kerk in het midden wilde houden, geldt voor de Vlaamse boekenlobby business als usual en een cultuur van belezen maar vooral gematigde, bezadigde bibliofielen. De Vlaming met zijn boekje in een hoekje. Ouderwetse verdedigingsreflexen rond copyright, auteursrecht en de ‘vaste boekenprijs’ maken deze conservatieve missie af.

Heeft de uitgever nog een rol van betekenis te spelen in de gedigitaliseerde cultuur van het World Wide Web? Zullen er binnen tien, twintig jaar nog boekhandels zijn? Heeft een boekenbeurs nog toekomst? Laten we eerlijk zijn: het is een aflopende zaak, iets met een nostalgisch tintje. Niet voor niets speelt zich een en ander in de herfst af, als de blaren vallen.

Antwerpse Boekenbeurs: Panelgesprek tussen Sid Lukkassen(‘Avondland en identiteit’), prof. Paul Cliteur (‘Cultuurmarxisme’) en Johan Sanctorum (‘De Langste Mars’)

Donderdag 9 november 15u00, Rood Podium.

Nadien signeren de drie auteurs op de Doorbraak-stand 301.