België op crisiskoers

Er lijkt weinig twijfel over te bestaan dat we corona over enkele maanden onder controle krijgen. Dan zijn allicht genoeg mensen immuun en is er een vaccin en een geneesmiddel. Waarschijnlijk beide. Zelfs in China gaat stilaan iedereen weer naar kantoor.

Zand erover

Stilaan stelt men zich ook in de media de vraag of het dan dat geweest is. Iedereen terug aan het werk en voortdoen. Een paar maanden (of zelfs jaren?) puin ruimen, eventjes op de tanden bijten en dan weer gewoon verder doen?

De financiële crisis van 2008 zijn we  rustig te boven gekomen en de jongste jaren was het één en al festijn op de beurzen. In minder dan een decennium is de ‘2008’ crisis een ‘accident de parcours’ geworden.  Voor mijn dochter van achttien is het evengoed geschiedenis als de kruistochten.

Gaat Covid-19 dezelfde toer op? Zo makkelijk zal het niet zijn. Het lijkt er op dat er na de aardbeving van corona een economische én maatschappelijke vloedgolf op ons afkomst die nog veel meer ravage zal aanrichten dan de oliecrisis van de jaren 70. Er komt een tijdperk pre- en post corona.

Help ons…

Vooreerst de onmiddellijke ravage. Ambtenaren en gepensioneerden zullen er weinig last van hebben. Voor de rest van de wereld zal de economische ravage van minstens twee maanden lockdown enorm zijn. Van luchtvaartmaatschappijen tot kleinhandel, van horeca tot productiebedrijven. Van de kapper tot de WC-dame.

Vandaag twijfelt niemand aan wie het grootste deel van die factuur zal betalen: de overheid. Zelfs politici die in normale tijden oog hebben voor moeilijke concepten zoals ‘begrotingsevenwicht’ zijn al bezig met lijstjes op te stellen wie het hardst moet geholpen worden. De lockdown is nog geen week ver en de eerste steunmaatregelen liggen al op tafel.

Dat is ook niet verwonderlijk. De nood is hoog, politieke steun unaniem en controle vrijwel onbestaande. Ook de werkgevers – normaal erg begaan met hoge staatsuitgaven – staan aan de deur te kloppen met de hand omhoog om te redden wat er te redden valt. En politici zijn van nature nogal bedreven in het uitgeven van geld.

Er zullen dus miljarden gepompt worden in steunmaatregelen. Politici zullen over mekaar vallen om die te mogen aankondigen. ‘Krachtdadig beleid’ zal niet van de lucht zijn om te redden wat er moet gered worden en te subsidiëren wat er kan gesubsidieerd worden. In 2008 waren het alleen de banken die in de touwen lagen. En achteraf bekeken zijn de meeste van de miljarden die de overheid ‘uitgaf’ aan de banken netjes terugbetaald mét interest en via dividenden. Morgen ligt driekwart van de economie op apegapen. Iedereen steekt de hand uit. En het zal deze keer dus meer moeten worden dan renteloze leningen, uitgestelde inkomsten en garanties.

Geld zal daarom zonder al te veel controle naar overal vloeien. Overheidsgaranties zullen tot ver in de toekomst verstrekt worden op risico’s die geen privébedrijf wil nemen. En natuurlijk zullen de belastinginkomsten voor minstens vijf jaar een indrukwekkende daling kennen.

Wie zal dat betalen?

In ons land had men zonder corona een begrotingstekort voor 2020 van pakweg 13 miljard. Een kleine 3% van het bnp. De extra uitgaven die we vandaag al getroffen hebben (week één van minstens twee maanden lockdown), kosten 8 à 10 miljard.  Er volgt ongetwijfeld veel meer. Tel daarbij de gemiste inkomsten op in personenbelasting en btw, de extra kosten en investeringen in gezondheidszorg, het explosief aantal technisch werklozen en het tekort loopt snel op tot een veelvoud hiervan. De Belgen worden over twee jaar wakker in een land met een schuldgraad die snel richting 150% zal lopen.

Wie financiert dat? Ook die vraag is gemakkelijk beantwoord: (voorlopig) niemand. De Europese ‘bazooka’ is weinig meer dan een gigantische drukpers en euro’s zullen met een nooit gezien aantal nullen bijgedrukt worden om de lidstaten toe te laten snel veel geld te lenen en in de economie te pompen.

Daarna

De vraag is wat er daarna gebeurt. Zo rond 2023-2024.

Geld bijdrukken kan niet tot in de eeuwigheid zonder (hyper)inflatie te creëren. Sommige landen hebben wel wat reserves om het allemaal  te boven te komen. Dan denken we meteen aan Nederland, Duitsland  of de Scandinavische landen. Anderen (Italië, Spanje, Portugal en België om er geen te noemen) zullen wakker worden met een houten kop: een overheidsschuld die snel oploopt en – meer dan waarschijnlijk – niet de politieke wil om de tering naar de nering te zetten.

Financiële markten zullen niet enthousiast zijn om dat groeiende zwarte gat te blijven vullen. De marktrente zal stijgen voor overheidspapier, en dat maakt het probleem nog veel erger. Griekenland zal allicht een akkefietje blijken als landen zoals Italië en Spanje voor de bijl gaan en Duitsland niet genoeg cash heeft om iedereen te redden. De gevolgen daarvan voor de euro en de Europese Unie behandel ik in een volgend artikel.

Sterke staat

En dat allemaal heeft natuurlijk consequenties op maatschappelijk vlak. Consequenties waarvan we vandaag zelfs nog geen begin van een vermoeden hebben.

De staat wordt weer almachtig, want ‘redder in nood’. Wie de rol van de staat wil afbouwen (wegens inefficiënt), moet nu voor minstens een decennium zijn mond houden. Wie aan de touwtjes trekt, krijgt de eerste paar jaar een quasi blanco cheque en daarna een financieel keurslijf om U tegen te zeggen.

De maatschappelijke breuklijnen zullen daardoor totaal veranderen. De hele klimaatdiscussie gaat voor jaren in de diepvries en komt daar waarschijnlijk ook nooit meer uit. Europa zal de komende jaren wel betere dingen te doen hebben dan de ‘green deal’ uit te voeren. Migratie stopt. Geen verstandig mens zet zijn deuren open als het huis in brand staat. En we weten nu hoe we grenzen moeten sluiten. Wie ligt nog wakker van luxeproblemen zoals transgendertoiletten en roetpieten als de overheid failliet is?

Exit groen

De maatschappelijke breuklijnen worden weer puur economisch. Wie wordt belast en wie krijgt overheidsgeld? En hoe kan de staat ontvet worden zonder de economie te doen ontsporen?

In een dergelijk scenario ziet het er niet zo bijster goed uit voor een partij als Groen. Die heeft geen economisch verhaal en heeft antwoorden op problemen waar niemand van wakker ligt.

Ook Open Vld zal moeite hebben om zich staande te houden. Tenzij ze zichzelf kan heruitvinden en een leidersfiguur naar voor schuiven die opnieuw geloofwaardigheid uitstraalt. Dat lijkt weinig waarschijnlijk. Hetzelfde geldt voor de CD&V.

De sp.a zal moeten opboksen tegen een steeds sterker wordende PVDA. ‘Doe de rijken de crisis betalen’ is altijd populair als het economisch slecht gaat.

In een economische crisis is natuurlijk ook het communautaire een vat vol explosieven. Kan België een dergelijke crisis aan? De kans is klein. Zelfs toen er geen wolkje aan de lucht was, was er geen vergelijk mogelijk tussen de landsdelen. Wallonië zal verder naar links opschuiven en proberen het geld te halen waar het zit: in Vlaanderen. En in Vlaanderen staan de traditionele partijen oncomfortabel dicht bij de kiesdrempel. En staan de twee grootste partijen — allebei hopend op het einde van België — op een zucht van een Vlaamse meerderheid.

We gaan boeiende tijden tegemoet.

In delen 2 en 3 van deze reeks focust Dirk Laeremans op de impact van de coronacrisis op de EU en de wereld.