Charlie Hebdo vijf jaar later

Vijf jaar geleden moordden radicale islamisten de redactie van Charlie Hebdo uit. Door een gelukkig toeval ontsnapte de Frans-Marokkaanse journaliste Zineb El Rhazoui (37) aan de moordende raid. Sinds die dag gaat ze door het leven als de best beveiligde vrouw van Frankrijk: ze wordt voortdurend geëscorteerd door bewapende agenten en haar dochtertje werd geboren onder politiebescherming.

We ontmoeten El Rhazoui in een drukke brasserie hartje Parijs, waar een beveiligingsagent constant in de buurt blijft tijdens het interview. Haar militante verzet tegen het islamisme maakt haar in Frankrijk al vijf jaar lang het mikpunt van doodsbedreigingen en oproepen om haar te verkrachten, maar El Rhazoui weigert te plooien voor de radicale islam.  ‘Maar één ding moeten we allemaal beseffen, hier in Frankrijk, in België of waar ook in het Westen: het kan ons allemaal overkomen, ook wanneer je als 19-jarige vrolijk naar een concert trekt,’ klinkt het. ‘Vandaag zijn we allemaal bedreigd, en net daarom mogen we niet zwijgen. Hoe meer mensen zwijgen, hoe groter de dreiging wordt voor de mensen die wél hun nek uitsteken. Mochten alle kranten in de jaren voor 2015 kritische cartoons over de islam hebben gepubliceerd, dan leefden mijn 11 ex-collega’s daar nu nog.’

Vrijheid na Charlie Hebdo

In welke mate kan u vandaag nog een normaal leven leiden, en uw werk als journalist voortzetten?

Zineb El Rhazoui: ‘Dat is voor mij totaal onmogelijk geworden. Ik schrijf, ik word gevraagd in televisie-uitzendingen of op internationale conferenties, maar als je je niet vrij meer over straat kan bewegen, houdt het natuurlijk ook op als journalist. Maar wat zou ik klagen? Ik leef tenminste nog. Bovendien heb ik het enorme geluk dat ik dit gevecht in Frankrijk kan voeren, een land dat me beschermt. Wat gezegd van al die mensen die eenzelfde strijd moeten leveren in landen waar de overheid zelf hun grootste tegenstander is? Mijn bewegingsvrijheid is tegenwoordig beperkt, dat klopt, maar in mijn hoofd ben ik veel vrijer dan de idioten die me naar het leven staan. Ik kan mezelf veel meer ontwikkelen dan mensen die vaak al sinds hun geboorte gevangen zitten in hun hoofd.’

Heeft de moordpartij bij Charlie Hebdo Frankrijk veranderd?

‘Nee, en dat is wat me vijf jaar na de feiten nog het droevigst stemt: mijn collega’s werden eerst van islamofobie beschuldigd, vervolgens werden ze afgemaakt en vandaag wordt die beschuldiging te pas en te onpas gebruikt tegen iedereen die ook maar het lef heeft om de radicale islam met de vinger te wijzen. Vijf jaar geleden las en hoorde je hier en daar dat mijn collega’s het zelf toch ook een beetje gezocht hadden. Maar tot vandaag lijkt niemand te beseffen dat de ideologie die in Frankrijk acht journalisten en cartoonisten vermoordde omwille van een cartoon overal ter wereld hetzelfde blijft doen. Niet enkel omwille van zogenaamde godslastering, maar net zo goed omwille van een biertje, de weigering om een hoofddoek te dragen of omwille van een homoseksuele relatie. En wat dan gezegd van de tientallen onschuldige slachtoffers die eind 2015 afgemaakt werden in de Bataclan? Waren zij ook te ver gegaan? Ik kan er met mijn hoofd niet bij dat de publieke opinie blijkbaar nog altijd niet begrepen heeft dat het totaal zinloos is om islamisten vooral niet al te veel voor het hoofd te stoten. Met bruut geweld zijn ze erin geslaagd om zelfs in Europa elke vorm van spot of kritiek op hun godsdienst te doen verstommen. En wie vandaag, zoals ik, enkel nog maar het recht opeist om kritiek te mogen geven op hun radicalisme, belandt op hun dodenlijst.’

U hebt de Franse nationaliteit, maar bent geboren in Marokko, waar u ook jarenlang woonde. Kan u vandaag nog terugkeren naar uw geboorteland?

‘Ik kom daar nog regelmatig, en om heel eerlijk te zijn: ik voel me daar paradoxaal genoeg soms veiliger dan hier in Frankrijk. Ik ben ook optimistischer over de toekomst van de jeugd daar dan over die van de meeste moslimjongeren in Frankrijk. Ze leven doorgaans in grotere armoede, dat klopt, maar ze klampen zich veel minder vast aan een slachtoffermentaliteit. Een groot deel van de jongeren daar probeert zich los te rukken van het verleden, ze houden er vaak sterk emancipatoire ideeën op na en het atheïsme maakt daar echt opgang. Hier in West-Europa vallen heel wat moslimjongeren terug op denkbeelden en gebruiken die in Noord-Afrika of Egypte al decennialang van de radar verdwenen waren. Een godsdienstbeleving die grotendeels uit fantasmen bestaat.’

Reporters

Zineb El Rhazoui (Charlie Hebdo): ‘Mijn bewegingsvrijheid is tegenwoordig beperkt, maar in mijn hoofd ben ik veel vrijer dan de idioten die me naar het leven staan.’

Islamofascisme

U publiceerde vorig jaar een boek waarin u de radicale islam keihard aanpakt en waarin u het ook consequent over islamitisch fascisme heeft: waarom?

‘Het islamisme is veel meer dan een godsdienst, het gaat om een zorgvuldig opgebouwde politieke ideologie. De wortels daarvan gaan terug tot de jaren dertig, toen in Egypte het moslimbroederschap ontstond. Toen al was die beweging niet enkel bijzonder orthodox in de leer maar ook uitermate totalitair. De voorbije decennia hebben de moslimbroeders zich ook in Europa sterk geprofileerd, waarbij ze de lokale moslimgemeenschappen als het ware opnieuw geïslamiseerd hebben. Hun ideologie is een soort van hersenspoeling, die moslims tot in de meest intieme details van hun dagelijkse leven voorschrijft hoe ze zich moeten gedragen: hoe ze zich moeten kleden, wat ze mogen eten, met welke hand ze zich moeten wassen… De vrije wil en de mogelijkheid om zelf na te denken over je leven worden volledig uitgeschakeld, in die zin is het dus puur fascisme. Jammer genoeg zien almaar meer moslimjongeren in Europa deze aanpak en ideologie als dé manier om opnieuw aansluiting te vinden bij hun wortels. Maar vraag hen niet om enkele klassiekers uit de Arabische literatuur te citeren, of om iets te vertellen over de geschiedenis van de Berber-bevolking in Noord-Afrika te vertellen. Voor hen bestaat hun cultuur erin om vrouwen zwarte vuilniszakken over het hoofd te trekken, hun traditie heeft zich verengd tot een even totalitaire als archaïsche lezing van de koran.’

Nogal wat observatoren en commentatoren wijzen ook het Westen met de vinger: onder meer de interventies in het Midden-Oosten van de voorbije decennia zouden mee aan de grondslag liggen van het islamistische reveil van de voorbije jaren?

‘Saoedi-Arabië bombardeert al jarenlang Jemenitische geloofsgenoten: is dit dan geen aanval op islamitische broeders? En in Nigeria zaait Boko Haram al jarenlang terreur: ligt dit dan aan de buitenlandse politiek van Nigeria? Of nog: de westerse kolonisering als trigger voor het verzet tegen alles wat westers is. Welnu, er zijn wellicht weinig landen geweest waar de kolonisator zich zo misdragen heeft als in Belgisch Congo: hoeveel aanslagen door Congolezen heeft België al te verwerken gekregen? Het islamisme bedient zich al jarenlang van historische leugens en pseudowetenschap, en ik neem het de Europese linkerzijde bijzonder kwalijk dat ze daarin deels meegaat. Jazeker, het Westen heeft decennialang een deel van de Arabische wereld en Afrika gekolonialiseerd en daarbij gruwelijke misdaden begaan. Maar waarom zwijgen we de Arabische, Turkse of Chinese kolonisatie steevast dood? En waarom blijven we blind voor de vormen van slavernij die in een aantal Arabische landen de facto nog steeds blijven voortbestaan?’

U zorgde enkele weken terug voor opschudding nadat u op televisie verklaard had dat de Franse politie met scherp zou moeten schieten op jongeren die een aantal agenten zwaar hadden belaagd in de Parijse banlieue. Heeft u vandaag spijt van die uitspraak?

‘Nee, ik neem er geen woord van terug. Wat in Mantes La Jolie gebeurde, was een schoolvoorbeeld van het recht op wettige zelfverdediging. Een handvol agenten werd er in een hinderlaag gelokt nadat jongeren er doelbewust enkele voertuigen in brand hadden gestoken om de politie ter plaatse te krijgen. Die agenten, die de brandweer moesten beschermen, werden vervolgens aangevallen door tientallen gewapende jongeren. Als een agent niet langer het recht heeft om zich in geval van nood te verdedigen tegen een gewapende militie, waartoe dient hun dienstwapen dan nog? En waarvoor staat het concept wettige zelfverdediging dan nog? Enkele jaren geleden werden twee politievoertuigen in gelijkaardige omstandigheden in een hinderlaag gelokt in Viry-Châtillon. De voertuigen werden in brand gestoken, en enkele agenten liepen zware brandwonden op. Moeten we ons dan niet durven af te vragen hoe het mogelijk is dat agenten zelfs in die levensbedreigende omstandigheden niet langer hun dienstwapen mogen of durven gebruiken? Laat ons alstublieft toch stoppen met, uit politieke overwegingen, alles op één hoop te gooien: het gaat in dit soort gevallen niet om betogers of mensen die gewoon hun ongenoegen uiten, het gaat om bewapende milities en om gespuis dat geen enkel respect meer heeft voor de rechtstaat. Dit heeft niets te maken met het vaak fel overdreven politiegeweld tegen bijvoorbeeld de gele hesjes, waardoor heel wat betogers een oog verloren.

Toekomst

Hoe ziet u uw toekomst?

‘Mijn toekomst ligt hier, waar kan ik anders nog terecht? Ik ben opgegroeid in Marokko en spreek ook Arabisch, maar in om het even welk islamitisch land beland ik meteen in de gevangenis omdat ik weiger me neer te leggen bij het dictaat van die godsdienst. Mijn Facebook-pagina stroomt dan wel over van de haatberichten en doodsbedreigingen, maar ik overdrijf niet als ik zeg dat negentig procent van de berichten of telefoontjes die ik ontvang steunbetuigingen zijn. Daar trek ik me aan op. Ik koester geen enkele politieke ambitie, maar ik vind wel dat ik het aan mijn gedode collega’s verplicht ben om die strijd tegen dat verstikkende en totalitaire islamisme te blijven voeren. En helaas: ik vrees dat het ergste nog moet komen.’

Is het dit allemaal wel waard? U en uw gezin worden nu al vijf jaar lang 24u per dag bewaakt?

‘Ook mijn echtgenoot werd al tientallen keren met de dood bedreigd. En mijn dochtertje gaat dagelijks naar kleuterschool onder begeleiding van een gewapende agent. U moet dit toch even goed laten doordringen: dit is Frankrijk, anno 2020. Maar bekijk het zo: ergens leef ik op geleende tijd, eigenlijk had ik al vijf jaar dood moeten zijn. Ik doe dit voor mijn vermoorde collega’s maar ook voor dit land, dat mij en mijn gezin intussen al vijf jaar beschermt op kosten van de belastingbetaler. Als ik het verwijt krijg dat ik door mijn scherpe kritiek op de islamisten olie op het vuur gooi, dan luidt mijn antwoord: het probleem is niet die olie, het probleem is het vuur. Het recht om met iets of iemand te lachen en te spotten, markeert meteen ook de scheidingslijn tussen een beschaafde of een barbaarse samenleving.’