De mensenrechtenraad van de Verenigde Naties gaf op 2 november in Genève aanbevelingen over de mensenrechten in Wit-Rusland. Dit gebeurde in het kader van de zogeheten Universal Periodic Review (UPR) die alle leden van de Verenigde Naties eens in de vijf jaar ondergaan. Tijdens deze doorlichting worden de rechten en vrijheden van de bevolking in de betreffende lidstaat onder de loep genomen.

Het te onderzoeken land vaardigt hiervoor een eigen rapport uit dat ter beoordeling door de andere landen wordt bestudeerd. In het twintig pagina’s tellende document dat door de Wit-Russen werd opgesteld stond onder andere het volgende opvallende citaat: ‘De wetgeving in Belarus kent geen enkele restrictie op deelname van oppositionele partijen aan verkiezingen. Alle mogelijke organisatorische en praktische maatregelen worden genomen om te kunnen garanderen dat verkiezingen vrij en eerlijk verlopen.’  Voor een uitgebalanceerde beoordeling lagen nog twee rapporten door onafhankelijke organisaties ter inzage. Deze gaven een iets minder rooskleurig beeld.

Sympathie voor Loekasjenko

In totaal gaven 92 landen hun aanbevelingen over de mensenrechtensituatie in het door massale protesten en politiegeweld verscheurde Oostblokland. Enkele staten waren zichtbaar onder de indruk van het Wit-Russische rapport en staken hun sympathie voor het regime Loekasjenko niet onder stoelen of banken.

Cambodia: ‘De vertegenwoordiging van Wit-Russische vrouwen op bestuurlijke posten is voorbeeldig.’

China: ‘Wij zijn tegen de inmenging in binnenlandse zaken in de naam van mensenrechten. Een inmenging die uitsluitend verdeeldheid en instabiliteit veroorzaakt. China wenst Belarus een succesvolle UPR.’

Cuba: ‘Cuba geeft de aanbeveling de zorg voor ouderen tijdens de pandemie te optimaliseren. Verder zijn wij zeer verheugd over de inspanningen van president Loekasjenko bij het beschermen van de nationale soevereiniteit en stabiliteit tegenover agressie en bedreiging uit het buitenland.’

Rusland: ‘Wij zijn de mening toegedaan dat het niet-inmengen in binnenlandse zaken, waartoe ook nationale verkiezingen behoren, als basisprincipe binnen het internationale recht gelden. Wij zijn zeer verheugd over de liberalisatie van het politieke systeem door de legale Wit-Russische regering middels aanpassingen van de grondwet.’

Belgische aanbevelingen

Pieter Leenknegt sprak in naam van de Belgische staat eveneens over de mensenrechtensituatie in Wit-Rusland: ‘België is zeer verontrust over de verslechterde naleving van mensenrechten in Wit-Rusland. Wij veroordelen het onophoudelijke disproportionele geweld door de overheid tegen vreedzame demonstranten, politieke activisten en journalisten in Wit-Rusland.’

‘België spreekt daarom de volgende aanbevelingen uit: ten eerste onmiddellijk af te zien van intimidatie, arrestaties en disproportioneel geweld tegen mensen die gebruik maken van hun recht op vrije meningsuiting en vreedzame bijeenkomsten. Ten tweede de directe vrijlating van alle politieke gevangen en rehabilitatie van hun rechten. Ten derde herhaalt België als een sterk tegenstander van de doodstraf haar reeds in de vorige UPR gedane aanbeveling deze af te schaffen.’

Groepsdruk

Het resultaat van een UPR is een lijst met aanbevelingen, waarbij het onderzochte land, in dit geval dus Wit-Rusland, zelf kiest hoeveel en welke het aanvaardt voor verdere opvolging.  Het kan ook voorstellen verwerpen, aanduiden als irrelevant of als reeds opgelost in het verleden. De meeste landen maken van de gelegenheid gebruik om die selectie door te voeren in de vier maanden volgend op de UPR-zitting. Er komt dus geen echte ‘beoordeling’ met een puntenscore tot stand. Uit de vaakst gemaakte aanbevelingen kan slechts worden afgeleid wat de meest ernstige of meest in het oog springende mensenrechtenproblemen in een land zijn.

Een diplomaat ter plaatse: ‘Voor veel autocratische landen werkt “peer pressure” tussen landen juist beter dan aanbevelingen van VN-expertenorganen. Veel van die landen blijven peer pressure-mechanismen als UPR door hun interstatelijke aard wel juist als (meer) legitiem beschouwen.  Daar is dus onmiskenbaar een opportuniteit om kritische vragen te stellen – België en gelijkgezinden doen dat ook steevast als we dat nuttig achten. Onder gelijkaardige peer pressure-oefeningen in VN-verband geldt UPR als één van de meer efficiënte en transparante.’

Wit-Rusland, 12 punten

Ondanks deze positieve inschatting lijkt de UPR in de eerste plaats een Eurovisiesongfestival in besloten kring. Ongeacht of het lied slecht of bij wijze van uitzondering goed is, vrienden krijgen altijd het volle puntental. Ron Prosor, gewezen Israëlisch ambassadeur bij de Verenigde Naties, verklaarde tijdens een interview in 2015: ‘De VN is een parlementaire instelling die wordt geleid door dictaturen en niet-democratische landen. Van de 193 lidstaten zijn er 57 islamitisch.’ Prosor vertelde hoe Iraanse en Syrische diplomaten bij de VN elke keer twee stappen terug deden zodra hij in de buurt kwam. ‘Ze zijn bang om per ongeluk in de buurt van een Israëli te worden gefilmd, want daarvoor worden ze ontslagen.’