Op 15 mei werd Vsevolod Knjazjev, voorzitter van het Hooggerechtshof van Oekraïne, op heterdaad betrapt bij het in ontvangst nemen van 2,7 miljoen Amerikaanse dollar als beloning voor een oordeel ten gunste van miljardair Kostyantin Zhevago. Een dag later werd de hoogste rechter van het door oorlog geteisterde land na stemming door de resterende rechters uit zijn ambt ontheven.

Nabu

De bewuste steekpenningen…

Volgens nieuwsportaal zn.ua kwam de steekpenning van ‘mensen die voorstander waren van een oordeel ten gunste van de oligarch Zhevago’. Het Nationaal Anti-Corruptie Bureau (NABU) berichtte over een ‘massale corruptie bij het Hooggerechtshof’. Rondom de zaak vonden ook huiszoekingen plaats bij achttien andere rechters van de hoogste rechterlijke instantie van de voormalige Sovjetrepubliek.

Steekpenning

De steekpenning zou zijn verstrekt in ruil voor een oordeel door het Hooggerechtshof op 19 april. Hiermee werd een langslepende zaak in het voordeel van Kostyantin Zhevago’s bedrijf Ferrexpo beslist. Een eerdere nietigverklaring van een dubieuze verkoop van aandelen door vier offshore bedrijven aan de onderneming die aan de Londense beurs staat genoteerd, werd daarmee door de hoogste rechter ongedaan gemaakt.

In een video door de NABU wordt bericht dat het rechercheteam ‘een criminele organisatie binnen de rechterlijke macht op het spoor was gekomen’. Een geheime operatie werd gestart waarbij het lukte een rechercheur binnen te sluizen en informatie over contacten van de twee hoofdrolspelers in handen te krijgen: Zhevago en een niet nader genoemde leidinggevende jurist van een advocatenkantoor. Laatstgenoemde organisatie diende als dekmantel voor deals tussen de rechters en ‘klanten’ die bereid waren grof geld te betalen voor oordelen in hun voordeel.

Swiss connection

In het geval van de spraakmakende affaire was volgens het NABU oligarch Kostyantin Zhevago de klant. Hij legde net als andere oligarchen in de voormalige Sovjet-Unie de basis voor zijn imperium in de jaren negentig. Naast bezitter van de inmiddels ter ziele gegane bank ‘Finansy i Kredit’ die eens tot de top twintig van Oekraïense banken behoorde, is de in Rusland geboren Oekraïner hoofdaandeelhouder van Ferrexpo. Deze op twee na grootste exporteur van ijzererts ter wereld wordt momenteel geleid door de Australische CEO Jim North. De Zwitserse holding exploiteert onder andere mijnbouwbedrijven in de regio Poltava in centraal Oekraïne. Om een van die ijzerertswinnende ‘kombinats’ ging het ook bij de steekpenningaffaire.

De eens jongste miljardair van Europa was niet alleen binnen de mijnbouw en de financiële sector actief. Hij deed zijn invloed ook op sportief en politiek terrein gelden. In 2005 redde de oligarch de verloren gewaande voetbalclub FC ‘Vorskla’ Poltava van de financiële ondergang en werd er benoemd tot erevoorzitter. Van 1998 tot 2019 werd Zhevago bovendien steeds weer herkozen als vertegenwoordiger van de mijnbouwregio in de Verchovna Rada, het Oekraïens parlement. In 2019 – sinds het aantreden van president Zelenski – keerde het tij en richtte de openbaar aanklager zijn pijlen op Zhevago. De zakenman voelde kennelijk nattigheid en verliet samen met zijn gezin het land. Hij verplaatste zijn woonstee naar zijn luxejacht Z en pendelde tussen onroerend goed in de Verenigde Arabische Emiraten en de Engelse hoofdstad.

Luxejacht Z

Zijn jacht en dan vooral de bijbehorende letter zorgde vorige zomer in de haven van Monaco voor misbaar onder de talrijk aanwezige nouveaux riches uit Oekraïne die in Kiev schertsend ‘monegaskisch bataljon’ worden genoemd. Een woordvoerder van de oligarch liet toen al tegenover verbolgen landgenoten weten dat de letter Z op het jacht van 70 miljoen dollar voor de eerste letter van de achternaam van de eigenaar zou staan en niet voor het Russische symbool van de invasie. Geen reden voor een naamswijziging, aldus de woordvoerder.

De druk op de oligarch bereikte vanuit Kiev in december 2022 een hoogtepunt toen een internationaal opsporingsbevel werd uitgevaardigd voor het witwassen van 113 miljoen dollar door ‘Finansy i Kredit’. Op 27 december werd de Oekraïense miljardair in het Franse skigebied Courchevel gearresteerd. Een rechtbank in de stad Chambéry wees in maart van dit jaar echter het verzoek om uitlevering aan Oekraïne af. Al begin januari stelde de Franse justitie hem overigens tegen borg op vrije voeten. Daarop confisqueerde het Oekraïense Staatsbureau voor Onderzoek een helikopter die indirect eigendom is van Zhevago.

Druk op oligarchen neemt toe

Tegen de achtergrond van de aan Kiev geschonken miljarden door een groot aantal Europese landen en de wens spoedig bij te treden tot de EU houdt de presidentiële administratie wat betreft corrupte structuren de vinger aan de pols. Desalniettemin slaagde Zhevago er ook op afstand in de vruchten van zijn imperium te blijven plukken. De oorlog liet zijn geschatte vermogen weliswaar ietwat slinken, maar nog steeds beschikt de Oekraïense zakenman in ballingschap volgens Forbes over 1,2 miljard dollar. Ferrexpo liet inmiddels officieel weten niets te maken te hebben met het corruptieschandaal en ‘zeer strenge standaards na te leven binnen haar bedrijfsvoering’. Na zijn arrestatie in Frankrijk zou Zhevago zijn post in het management van het bedrijf al hebben opgegeven.

Een andere hoofdrolspeler van de affaire komt er minder goed vanaf. In afwachting van de rechtszaak zit de uit zijn ambt ontzette hoogste rechter in voorarrest. Mocht Vsevolod Knjazjev schuldig worden gesproken, mag hij rekenenen op acht tot twaalf jaar gevangenisstraf. Dat er een voorbeeld zal worden gesteld, ligt in de lijn der verwachtingen. De steekpenning had een recordhoogte en ook de functie van voorzitter van het Hooggerechtshof was de hoogste ooit betrokken bij een corruptieschandaal in de voormalige Sovjetrepubliek.

Alexej Kosjel, politicoloog en hoofd van de Nationale Kiescommissie hoopt dat het schandaal rond het Hooggerechtshof een goede les is voor de regering en het parlement om geen halve maatregelen meer te nemen. ‘Het Hooggerechtshof had al een hervorming ondergaan. Er was al een selectieprocedure voor rechters waar het parlement aan mee had gewerkt, wetten werden gewijzigd… Aan de ene kant zagen we toen dat het Hof zich in enkele oordelen inderdaad onafhankelijk opstelde. Aan de andere kant is gebleken dat corruptie er nog volop aanwezig is’, aldus Kosjel.