Covid en de rode olifant in de kamer

In zwaarbeveiligde kelders van de medische faculteit van de Rotterdamse Erasmus Universiteit ligt een door mensenhanden gemaakt virus, dat vele miljoenen doden zou kunnen veroorzaken als het ontsnapt. Het is een H5N1 vogelgriepvirus, dat in natuurlijke vorm niet op mensen kan worden overgedragen. Maar deze versie wel — na opzettelijk uitgevoerde genetische mutaties. Een resultaat van zogeheten ‘Gain of Function’-experimenten (GOF), die de werking hebben verbeterd.

GOF-experimenten

Het mag dubieus klinken om het besmettelijk maken van virussen voor mensen een verbetering te noemen, maar dit soort onderzoek kan zowel het vinden van vaccins als de preventie van nieuwe uitbraken verder helpen. Toch achten veel wetenschappers het te riskant.

Professor Ron Fouchier, moleculair viroloog aan de Erasmus Universiteit, deed deze experimenten en slaagde erin de dodelijke variant van H5N1 te maken. Hij wilde rond 2010 een verslag van zijn onderzoek publiceren in een Amerikaans wetenschappelijk tijdschrift. In eerste instantie verbood de Nederlandse overheid dat op grond van een Europese beperking op export van biowapens. Ook de Amerikaanse wetenschappelijke adviescommissie voor ‘bioveiligheid’ (NSABB) was tegen publicatie. Terroristen of kwaadwillende regimes in detail uitleggen hoe biowapens te fabriceren, vond niemand een fijn plan. Bovendien zijn er in de zwaarbeveiligde laboratoria waar GOF-experimenten plaatsvinden al flink wat veiligheidsincidenten gemeld.

In het Chinese Wuhan bevindt zich ook zo’n zeldzaam laboratorium, uitgerekend op 500 meter van de beruchte ‘natte markt’ waar de huidige pandemie vermoedelijk is uitgebroken. Het Wuhan Institute of Virology (WIV) doet er onderzoek naar vleermuisvirussen, nauw verwant aan het covid-19-virus en ‘geoogst’ in vleermuiskolonies 7 uur per trein verderop in China. Niet verwonderlijk, dus, dat er al lange tijd hardnekkige geruchten rondzingen over een mogelijk lek in dit lab. Al werden die meestal afgedaan als complottheorieën.

Zinloze missie naar China

Er heerst een wat ongemakkelijke consensus onder de meeste wetenschappers en media dat het covid-19-virus langs natuurlijke weg is ontstaan. Het zou van vleermuizen via een andere diersoort bij mensen zijn beland; direct van vleermuizen naar mensen is onmogelijk. De leden van de zojuist afgesloten onderzoeksmissie in China van de World Health Organisation (WHO) naar de oorsprong van de pandemie bevestigden deze consensus. Al was niet iedereen helemaal overtuigd.

Deze missie lijkt geen bijzonder zinvolle exercitie te zijn geweest. De onderzoekers werden pas een jaar nadat de eerste slachtoffers zouden zijn gevallen toegelaten in China. Ook cruciale gegevens zoals logboeken van het lab in Wuhan en ziektegeschiedenissen van de eerste gevallen werden achtergehouden. De ‘natte markt’ was al lang grotendeels afgebroken en wat de onderzoekers van de WHO daar konden doen, blijft onduidelijk. Behalve ‘geëmotioneerd raken’, zoals de Nederlandse virologe Marion Koopmans. En welk gewicht hebben de ‘openhartige en indringende gesprekken’ die delegatieleden zeggen te hebben gevoerd met Chinese onderzoekers, ook die van het Wuhan Institute of Virology?

Zelfs de onpartijdigheid van de WHO staat zoals bekend niet buiten kijf. Tenslotte blijkt de woordvoerder van het team, de Engelse zoöloog Peter Daszak, niet alleen banden met de Chinese Communistische Partij (CCP) te onderhouden, maar zelf 18 jaar lang te hebben samengewerkt met het lab in Wuhan. Uitgerekend hij is degene die steeds tegen de pers roept dat een lablek ‘extremely unlikely’ is, een kwalificatie die bijna iedereen letterlijk heeft overgenomen.

Chinees spierballengerol

De lablekhypothese raakte eerder al besmet door het optreden van President Trump en zijn minister van Buitenlandse Zaken, Pompeo. Zij kwamen ermee en zeiden zelfs bewijs te hebben. Dat bewijs kwam nooit — voor gerenommeerde liberale en anti-Trumpmedia reden om de theorie af te doen als onzin, of complottheorie.

Exact het narratief van de al een jaar op volle toeren draaiende propagandamachine van de CCP. De partij gooide zelf het ene na het andere balletje op over de oorsprong van het virus, met één gemeenschappelijke deler: het kwam niet uit China. Het zou door Amerikaanse deelnemers aan een militair sportevenement in Wuhan zijn meegebracht. Of uit geheime Amerikaanse laboratoria voor biowapens zijn ontsnapt. Of meegereisd zijn met geïmporteerd diepvriesvoedsel. Of was het via de verpakking van automaterialen China binnengekomen? Het is allemaal door Chinese diplomaten beweerd. Er werd zelfs gesproken over een Deense nertsenfokkerij waar het virus vandaan zou zijn gekomen.

Ieder onderzoek naar de mogelijke oorsprong van het virus in China zelf hield de CCP tot nu toe af. Het regime rolde met de economische spierballen om elk land dat aandrong op zulk onderzoek, te intimideren. Zoals Australië, dat als één van de weinige landen een fors handelsoverschot heeft met China. Vooral door de levering van ijzererts, maar ook door de bijna 300.000 Chinese studenten aan Australische universiteiten. Toen de Australische regering vroeg om internationaal onderzoek in China, dreigde de Communistische Partij meteen Australische producten te boycotten en die studenten thuis te houden.

Bocht in Amerikaanse media

Het is opmerkelijk dat sinds president Trump van het toneel is verdwenen, zelfs de meest fanatieke anti-Trumpmedia ineens niet meer zo minachtend doen over de lab-lekhypothese. Zie bijvoorbeeld CNN. Of deze editorial in de Washington Post van 6 februari: ’We’re still missing the origin story of this pandemic. China is sitting on the answers.’ De redactie stelt vast dat ‘China het begin van de pandemie en de besmettelijkheid van dit virus verborgen heeft gehouden, ieder onderzoek saboteert en verschillende artsen die in december 2019 al aan de bel hadden getrokken, hardhandig het zwijgen heeft opgelegd.’

De krant achtte kennelijk ook de tijd rijp om uitspraken van ex-minister Pompeo serieus te nemen. Zoals diens bewering dat volgens Amerikaanse inlichtingendiensten ‘verschillende onderzoekers in het lab van Wuhan al in de herfst van 2019 ziek waren geworden.’ President Xi Jinping maakte pas half januari 2020 de uitbraak bekend. Dat zou meer dan drie maanden te laat zijn geweest — als er enige waarheid zit in wat Pompeo zei.

Rode olifant

De roze, of liever gezegd rode, olifant in de kamer blijft de Chinese Communistische Partij. Die heeft als het zo uitkomt lak aan futiliteiten als mensenrechten. Het uitbreiden van haar economische en territoriale macht staat altijd voorop: daarvoor gaat ze door roeien en ruiten. De CCP hoeft geen verantwoording aan de burger af te leggen en heeft geen enkel belang bij het bekend raken — laat staan maken — van de waarheid. Niet over hoeveel slachtoffers er werkelijk zijn gevallen in China, niet over wanneer de eerste gevallen bekend waren, en al helemaal niet over hoe het zat met dat laboratorium op 500 meter van de natte markt. En als de CCP ergens geen belang bij heeft, gebeurt het ook meestal niet — daar is niks ingewikkeld aan.

Het blijft een raadsel dat men ook maar iets gelooft van wat het Chinese regime verkondigt. Of dat wetenschappers blijkbaar denken de oorsprong van de pandemie geheel ‘openhartig en indringend’ te kunnen bespreken met betrokken Chinese collega’s. Het belang van de CCP is nu groter dan ooit. Stel je voor dat de oorzaak van de pandemie aantoonbaar aan China te wijten zou zijn.

President Biden zal in ieder geval geen druk op de ketel zetten. Hij pleitte president Xi Jinping zojuist nog min of meer vrij van misdragingen jegens Oeigoeren, Hongkong en Taiwan. ‘Cultuurverschillen geven ten onrechte een negatief beeld van China,’ aldus Biden. Xi heeft zichzelf levenslang president gemaakt, waarschijnlijk ook een cultuurverschilletje. En wat Amerika betreft zit hij in ieder geval voor de komende vier jaar gebeiteld.