In zijn essay voor een sterke samenleving treedt Egbert Lachaert in de voetsporen van de grote roerganger Guy Verhofstadt. Het ideologisch pamflet moet de neergang van de afgelopen jaren van de Open Vld doen vergeten. Volgens Lachaert zijn de Vlaamse liberalen aan een nieuw hoofdstuk toe en vormt zijn essay de onderbouw van het toekomstige liberaal regeringsbeleid. De grootspraak heeft hij alvast gemeen met zijn voorganger. Met zijn ‘Belgian Dream’ probeert Lachaert zijn partij en België weer op de kaart te zetten, maar verder dan wat gebakken lucht komt hij niet.

Als een volleerde scout probeert de voorzitter van Open Vld met zijn zakmes een punt aan zijn programma te snijden met een afwijking naar links. ‘Een vrije markt moet voor de mensen de meeste welvaart creëren, nu gaat die naar de multinationals’, proclameert hij in De Standaard. Hij begrijpt dat de internationale context totaal is veranderd. Toen Verhofstadt de VLD boven de doopvont hield, glorieerde het liberalisme op de puinhopen van het communisme.

‘Niet u, maar de staat leeft boven zijn stand.’
In 1999 leverden de Vlaamse liberalen met Verhofstadt na meer dan zestig jaar de eerste liberale premier. Met de federale verkiezingen van 2003 zette de partij van Verhofstadt een monsterscore van 25,9 procent neer. De VLD werd de grootste partij van het land. Bovendien zijn de Vlaamse liberalen de enigen die sinds 1999 zowel in de federale, de Vlaamse als de Brusselse regering present tekenden. De vermolming en de politieke erosie lieten zich voelen. In 2019 hield Open Vld nog iets meer dan de helft van de kiezers over die Verhofstadt 16 jaar eerder wist te overtuigen.

De neergang stond in de sterren geschreven, want net als Verhofstadt heeft Lachaert zowat alle liberale principes verloochend. Alle ontwikkelingen die door de jonge Verhofstadt aan de kaak werden gesteld, werden door de Vlaamse liberalen in de hand gewerkt. In 1979 kaapten Guy Verhofstadt, Patrick Dewael en Karel De Gucht het ideologisch congres van Kortrijk. ‘We zijn gekomen op een dood punt’, zo klonk de eerste zin. Het congres prees het ‘Radicaal manifest’, dat door klassieke liberalen zoals Friedrich Hayek, Milton Friedman en John Rawls was geïnspireerd.

Er werden voorstellen gelanceerd om de rol van ‘de bureaucratische en verlammende staat’ een halt toe te roepen en om een begrotingsevenwicht grondwettelijk te verankeren. Enkele jaren later trekt de flamboyante Gentenaar met de legendarische slogan ‘Niet u, maar de staat leeft boven zijn stand’ naar de kiezer. Deze slogan heeft aan actualiteit niets ingeboet en kan nog steeds worden gebruikt. Alleen zal Lachaert moeten uitleggen dat de Vlaamse liberalen na 25 jaar machtsdeelname net het tegenovergestelde hebben bereikt.

Het lenig omturnen van principes
Het radicalisme van Verhofstadt verwaterde. Radicale ideeën zoals de afschaffing van de automatische loonindex, rechtspersoonlijkheid voor vakbonden, privatisering van overheidsbedrijven, de invoering van referenda maakten plaats voor projecten die de liberalen en de socialisten dichter bij elkaar moesten brengen, zoals de actieve welvaartsstaat, de lastenverlaging, de euthanasiewet, het homohuwelijk, de wet op de kernuitstap en het omstreden migrantenstemrecht. De staat leefde boven haar stand en de begroting onder Verhofstadt ontspoorde.

Het parcours van Verhofstadt vertoonde een opmerkelijke mengeling van ideologisch radicalisme en politiek opportunisme. Na de verkiezingen van 1995 neemt ‘da joenk’ een bocht van 180 graden en wisselt het harde neoliberalisme in voor de links-liberale ‘Derde Weg’ van Tony Blair. Verhofstadt nam meer bochten in zijn carrière dan Remco Evenepoel in de Ronde van Spanje van vorig jaar. De verloochening van de principes en het lenig omturnen van standpunten zitten blijkbaar in de genen van de Vlaamse liberalen.

Verhofstadt zette zichzelf graag neer als de sloper van ‘de CVP-staat’, maar na het debacle van de verkiezingen van 2007 trad Open Vld met sprekend gemak toe tot de regering-Leterme. Het flamingantisme deed het opmerkelijk goed en voorzitter Alexander De Croo zette zijn huik naar de overheersende wind. In 2011 deed Open Vld net het tegenovergestelde en stapte de partij enthousiast in de regering-Di Rupo, een regering tegen Vlaanderen. Bij de volgende verkiezingen bedankte Open Vld voor een coalitie onder Di Rupo en stapte de partij zonder aarzelen in een centrum-rechtse regering met N-VA en CD&V.

De afgang gaat verder. Niettegenstaande Egbert Lachaert met een uitgesproken rechts-liberaal programma naar de kiezer trok, liet de Open Vld-voorzitter de N-VA vallen ten voordele van Groen. Alexander De Croo ruilde zijn uitgesproken Vlaamse reflex in voor een verkrampt belgicisme. Op de 11 juliviering van vorig jaar in het Brussels stadhuis weigerde de premier de Vlaamse Leeuw mee te zingen.

Concentratiekampen
In zijn essay ‘Vrije mensen groeien’ neemt Lachaert andermaal een bocht en schuift op naar links. Hij wil inzetten op ‘sociale mobiliteit’, want ‘nu definiëren ouders – met hun rijkdom en diploma – weer de toekomst van hun kinderen’. Hij wil ook af van de discussie over de hoofddoek. Taal en werken vormen essentiële voorwaarden voor burgerschap. Degelijke voorstellen, maar de geloofwaardigheid van Lachaert en Open Vld heeft al lang de houdbaarheidsdatum overschreden. Van alle voorstellen die de Open Vld-voorzitter naar voor schuift, heeft hij er geen enkele binnen Vivaldi kunnen realiseren.

Lachaert heeft plots zijn belgicistische reflex teruggevonden. Het enorme ongenoegen in de maatschappij kent zijn oorzaak in het ter ziele gaan van de ‘Belgian Dream’. Hij zet zich af tegen de dominantie van ‘de volkswil’ van N-VA en Vlaams Belang. ‘Wie de volkswil negeerde, eindigde in getto’s of zelfs concentratiekampen’, laat Lachaert in De Standaard duidelijk verstaan. Volgens de Open Vld-voorzitter zijn de Vlaams-nationale partijen in hetzelfde bedje ziek. Het is intussen duidelijk dat Open Vld ieder spoor bijster blijft. Het pamflet van Lachaert verandert daar niets aan.