Kritiek op Israël

De mondiale elite lijkt een merkwaardige obsessie voor de Joodse staat te hebben: die kan zijn kont niet keren of iedereen is kwaad en media schreeuwen moord en brand. Wat had Trump-kloon Netanyahu nu weer bedacht om van Israël een dictatuur te maken? President Biden sprak er persoonlijk schande van, opgestookt door bepaalde Democratische Congresleden. Die riepen hem op ‘alle mogelijke diplomatieke dwangmiddelen’ in te zetten om Netanyahu te beletten ‘Israëls democratie te ondermijnen’. Als een Carthaginem esse delendam vroegen ze Biden ook de Israëlische premier te dwingen Palestijnen een eigen staat te geven.

Waarom maken Amerikaanse politici zich altijd zo druk over het enige land in het Midden-Oosten waar überhaupt een democratie bestaat? Of mag democratie geen democratie meer heten zodra er een conservatieve regering wordt gekozen?

Evenwicht zoek?

De Democraten hebben boter op hun hoofd: sinds hun eigen Supreme Court de uitspraak in de abortuszaak Roe v. Wade naar de prullenbak verwees, of correct gezegd het probleem naar het Congres doorschoof, regent het Democratische wetsvoorstellen om dat Hof aan te pakken. Bijvoorbeeld door het aantal opperrechters te verveelvoudigen (‘packing the court’) en zowel hun macht als hun ambtstermijn te beperken.

Die laatste twee dingen wil Netanyahu in Israël ook, maar dat telt niet, omdat politiek gezien de rollen daar omgekeerd liggen. De regering is conservatief met extreemreligieuze rafelrandjes, terwijl het Hooggerechtshof links is, en seculier. De Israëlische regering kan weer naar links schuiven, maar een belangrijker verschil is dat Amerika een grondwet heeft en Israël niet. Normaal gesproken bewaart die het machtsevenwicht binnen de trias politica, maar in Israël lijkt dat evenwicht volledig zoek.

Macht van ongekozen opperrechters

Wie even langs premier Netanyahu kijkt, ziet dat vriend en vijand juridische hervormingen noodzakelijk vinden. Vooral de veel te ruime bevoegdheden van het Hooggerechtshof worden door veel experts en politici problematisch geacht. Het Hof heeft zich in de loop der tijd bij ontstentenis van een grondwet zoveel gezag toegeëigend dat het soms een alternatieve regering begint te lijken.

De ongekozen opperrechters kunnen wetten van het Israëlische parlement (de Knesset) en besluiten van de regering wijzigen of annuleren. Daarbij mogen ze handelen op basis van ‘redelijkheid’: een begrip dat ze zelf invulling kunnen geven. Bovendien worden nieuwe opperrechters op advies van zittende opperrechters benoemd door de president van Israël, zelf momenteel een oud-opperrechter. Binnen enkele tientallen jaren heeft dit een collectie politiek gelijkgestemde rechters opgeleverd van links-liberale signatuur. En zij hebben het laatste woord over vrijwel ieder politiek besluit. Zelfs de centrumlinkse oppositieleider en laatste premier Yaïr Lapid vond dat geen wenselijke situatie. Ook hij verklaarde dat er dringend iets moet veranderen.

In weerwil van meerderheid

Het Israëlische Hooggerechtshof trok begin jaren 90 steeds meer macht naar zich toe, in het kielzog van de destijds in zwang geraakte universele mensenrechten. Het idee was dat nationale wetten een land niet voor een dictatuur konden behoeden, noch minderheden afdoende konden beschermen. Daarom moesten er naast nationale ook universele wetten komen. Een idealistische gedachte, maar vol juridische valkuilen.

Rechten van minderheden garanderen tegenover die van een meerderheid via bijzondere wetgeving kan schuren met democratische beginselen. Bovendien wordt het dwarsbomen van wat de meerderheid wil al bijna automatisch als deugdzaam gezien als het wordt geassocieerd met weerloze achtergestelde minderheden. Dat maakte van rechters politieke activisten.

In 2014 schoot het Hooggerechtshof bijvoorbeeld de zogeheten ‘indringer-wet’ tot tweemaal toe af. Volgens die wet, aangenomen door de Knesset, zouden de duizenden illegale migranten uit Afrika tot maximaal een jaar vastgezet kunnen worden in een detentiecentrum, om uit te zoeken of ze recht hebben op asiel. Ondanks de ruime meerderheid voor deze wet sommeerde het Hof dit centrum te sluiten.

Antisemieten

De obsessie met universele mensenrechten heeft vooral de Palestijnen vooruitgeholpen. Het heeft althans hun leiders zoveel westerse steun opgeleverd, dat ze stuk voor stuk multimiljardair werden. Als ware virtuozen weten Palestijnen de internationale media te bespelen en hun slachtofferrol uit te buiten. Al staan ze er niet alleen voor: het wereldwijd steeds openlijker beleden antisemitisme geeft ze de wind in de zeilen.

Benjamin Netanyahu maakt mensen niet antisemiet, noch het bestaan van een Joodse staat. Die antisemieten zijn er al, Israël is hooguit een excuus om je er niet meer voor te hoeven generen. Maar in het huidige woke klimaat is een excuus voor Jodenhaat al bijna niet meer nodig. Luister naar filmregisseur Steven Spielberg, die net een Oscarnominatie kreeg voor zijn deels autobiografische film The Fabelmans:

‘Antisemieten zijn uit de kast gekropen. Ze staan weer trots rechtop met geheven hoofd en de handen in de zij, zoals Hitler en Mussolini. Ze dagen ons uit er wat van te zeggen.’

Amerikaanse rol

Als de inmiddels zesde regering Netanyahu zijn zin krijgt, kan het Hooggerechtshof geen regeringsbesluiten of wetten meer vernietigen en zich bijvoorbeeld niet meer met de invulling van ministersposten bemoeien. De ‘juristocratie’ in Israël wordt een heel stuk zwakker, en er is veel voor te zeggen dat daarmee Israëls democratie niet zwakker maar juist sterker wordt. Deze hervormingen brengen het land meer op een lijn met bijvoorbeeld Engeland, Amerika en Canada.

Dat velen het plan wél een gevaar voor de democratie vinden, doet denken aan hoe president Biden dat ook altijd roept over de Republikeinen. Hij en zijn vroegere chef Obama hebben zich beiden inspanningen getroost om Israëlische verkiezingen te beïnvloeden ten nadele van Netanyahu. Nu deze er toch weer zit, steunt Biden ongegeneerd de demonstraties tegen diens regering, zowel financieel als moreel. Daar wordt niet eens een geheim van gemaakt: de Amerikaanse ambassadeur in Israël klopte zich openlijk op de borst voor zijn rol in het opstoken van de demonstranten. Het grote taboeonderwerp is dat de Amerikaanse president blijft proberen Obama’s nucleaire deal met Iran te redden. Daarom wil hij de even rabiaat anti-Israëlische als misogyne Iraanse ayatollahs paaien. Begrip voor Netanyahu past zeker niet in dat plaatje.

‘Regime dat coup pleegt’

De demonstraties hebben inmiddels het stadium van ‘verzet’ bereikt, zoals The Wall Street Journal schreef; in de zin van verzet tegen een bezettingsmacht. De organisatoren spreken over Netanyahu’s democratisch gekozen regering als een ‘regime’ dat een ‘coup pleegt’. Overheidsdienaren en militairen kiezen deels partij tegen de premier en activisten blokkeren wegen en vallen politici en hun families lastig. Investeerders dreigen geld uit Israël te halen. Kan allemaal, net als vijf parlementsverkiezingen in minder dan vier jaar, en toch blijft iedereen roepen dat de Israëlische democratie stervende is.

Zelfs als de juridische ‘checks and balances’ op regeringsbeleid wegvallen en de Knesset soeverein wordt, is er nog niet veel veranderd. Want dat was voor 1995 ook al het geval. De oplossing? Een grondwet, al aangekondigd in de Israëlische onafhankelijkheidsverklaring. Maar zonder samenwerking tussen regering en oppositie — in Israël synoniem met brandend water — komt die er niet. Ook nu weer heeft de oppositie iedere medewerking aan hervormingen of een grondwet resoluut geweigerd.

Ware bedreiging van de Israëlische democratie

Intussen zwijgt premier Netanyahu als het graf. Niet omdat hij niks te zeggen zou hebben, maar omdat de procureur-generaal hem verbood met ook maar één woord te reppen over zijn juridische hervormingen. Dat kon ze doen omdat de premier officieel nog onder verdenking staat van corruptie. Al hebben alle rechtszaken daarover tot nu toe niets opgeleverd en lijkt het openbaar ministerie met lege handen te staan.

De demonstraties in Israël en de steun daarvoor van president Biden gaan uiteindelijk niet om juridische hervormingen, maar om het afzetten van premier Netanyahu. Dat is de enige echte bedreiging van de Israëlische democratie.