De destalinisatie van het Vlaams onderwijs

‘We leven in een multiculturele samenleving. Onze samenleving is fundamenteel divers. De blanke overheersing – die decennialang onze manier van denken koloniseerde – heeft afgedaan. De witte suprematie ligt achter ons. De restanten van het blanke, koloniale en fundamenteel racistisch discours zinderen na en houden de fundamentele ongelijkheid in stand. Diversiteit vormt de nieuwe boodschap en wie daaraan twijfelt, is een racist.’

Deze pittige repliek kreeg ik daags na het verschijnen van mijn bijdrage Het onderwijs creëert nieuw allochtoon proletariaat op Doorbraak.be van een collega naar mijn hoofd geslingerd. Ik ga hier niet beweren dat dit soort groezelige redeneringen mainstream in het onderwijs is, maar het sluit toch aan bij het overheersend, emancipatorisch betoog dat de laatste 20 jaar steile opgang in onderwijsmiddens heeft gekend, ook in het volwassenenonderwijs. Het is net dit soort vertoog dat aan de basis van de crisis van het onderwijs ligt.

Diversiteit krijgt een sacraal karakter

Ik moet mezelf meteen nuanceren. Dit soort oprukkend discours leeft vooral bij de directies, de koepels, de beleidsmakers en de ondersteunende diensten. Je vindt ze terug tussen de regels van de handboeken, beleidsplannen… Ze worden in bedekte termen geventileerd op vormingsdagen. Op de scholen worden sprekers, schrijvers, pedagogische wetenschappers en medewerkers van de pedagogische begeleidingsdienst uitgenodigd, wiens betoog doordrenkt is van een anti-identitair denken. Diversiteit krijgt een sacraal karakter en het vertoog daarover gebeurt in een religieuze sfeer van aanvaarding en bewondering. Wie daaraan twijfelt, wordt berispt, bestraft. Eerst is er een poging tot bekering. Bij volharding volgt er een exorcisme, wat ik al meermaals aan den lijve mocht ondervinden.

Een burcht van middelmatigheid

Wat opvalt is het taboe en de zwijgcultuur die daarmee gepaard gaan. In de leraarszaal is men het doorgaans over eens dat het GOK-beleid heeft gefaald, het niveau en de kwaliteit van het onderwijs op een aantal jaren sterk is gedaald. Het onderwijs als integratie- en emancipatiemachine sputtert en is de laatste jaren versteend tot een burcht van middelmatigheid. De algemene kennis dondert naar beneden. Het taalbeleid voor anderstalige leerlingen is veel te laks. Leerlingen met een anderstalige thuissituatie doen het slecht. Het merendeel van hen komt in het BSO terecht. Een derde van de BSO-leerlingen verlaat de school zonder diploma.

Er tekent zich in het onderwijs een multicultureel drama af. De uitstroom van het middelbaar onderwijs naar het vervolgonderwijs en de arbeidsmarkt staat onder druk. Eens buiten de muren van de leraarszaal heerst doorgaans een pijnlijk stilzwijgen. Op het evangelie van de diversiteit wordt geen kritiek geduld.

Kritiek wordt niet geduld

Onlangs was ik op een congres – georganiseerd door een ondersteunende dienst – dat in het teken stond van de internationale migraties… tastbaar in de klas. Eén van de sprekers weerlegde een aantal ‘populaire vaststellingen’ over de internationale migratie. Migratie vormt immers de sleutel tot succes en is altijd positief. Toen ik de spreker vroeg of de grote problemen bij de integratie van zoveel nieuwkomers en de schrijnende achterstelling en armoede onder de allochtonen te wijten is aan een te lakse integratie en een totaal gebrek aan migratiebeleid, viel er in de zaal een ijselijke stilte. De organisatoren keken verontwaardigd en de spreker voelde zich heel ongemakkelijk en gaf een heel diplomatisch antwoord. Tijdens de pauze kwam hij mij persoonlijk opzoeken en gaf toe dat er wel wat problemen zijn. Hij nodigde mij uit tot een gesprek.

De kritische debatten tussen leerkrachten onderling, met de directie en met de leerlingen zijn afwezig. De leerinhoud wordt versneden tot hapklare modules, waar de nadruk ligt op ‘doen’, ‘samenwerken’ en het aanbieden van de leerstof in ‘spelvorm’. Onderwijs wordt steeds meer entertainment. Heel veel energie gaat naar projectonderwijs, het verlagen van allerlei drempels, het doorbreken van de klasmuren, het aantrekkelijker maken van de lessen, de didactiek en de ‘vercoaching’ van de leerkracht. De rousseauiaanse pedagogiek van het leren zonder dwang, in alle vrijheid en in een sfeer van welbehagen, weegt als een loden deken op het onderwijs.

Het onderwijs is aan een proces van ‘destalinisatie’ toe

Tijdens delibererende klassenraden wordt de thuissituatie in rekening gebracht. ‘De leerling heeft de eindtermen niet helemaal bereikt, maar heeft vorderingen gemaakt.’ De sociaaleconomische situatie van de ouders speelt ook wel mee. De leerkracht wordt onderworpen aan een kruisverhoor: of de leerling in kwestie wel genoeg kansen heeft gekregen, of er wel afdoende remediëring is aangeboden. ‘Beseft u wel welk een imagoschade de school oploopt als de ouders beroep aantekenen tegen de beslissing van de klassenraad?’ snauwt de directie. Een A-attest volgt…

De crisis is overal voelbaar en totaal. Het failliet van het beleid werd al meermaals door de hogepriesters van het onderwijsbeleid toegegeven. Toch slaagt niemand erin om de etterende wonde exact in beeld te brengen. Inderdaad! Zijn het de leerkrachten, de koepels, de handboeken, de directie…? Of moeten we alles in vraag stellen? Mijns inziens is het de onderliggende ideologie – hierboven beschreven – die haaks staat op de realiteit en haar failliet bewezen heeft. Het onderwijs is toe aan een proces van ‘destalinisatie’ waarbij de strakke ideologie van de gelijke kansen en het evangelie van de diversiteit wordt afgeworpen. De nivellering naar omlaag heeft voor grote maatschappelijke schade gezorgd. Het roer moet omgegooid worden.

Hoe combineren we degelijk onderwijs met innovatie?

Bart De Wever domineert het debat. In de leraarszaal wordt zijn analyse op applaus onthaald: ‘Het onderwijs moet bevrijd worden van alle niet-educatieve doeleinden waaraan het de laatste decennia werd onderworpen, en de focus moet liggen op burgerschap, kansen tot sociale mobiliteit, excelleren in plaats van nivelleren, en kwalitatief hoogstaande kennisverwerving. Het doorgeven van de ideologische voorkeur van progressieve drukkingsgroepen of politieke strekkingen is geen taak van de openbare scholen en universiteiten.‘ Al wordt zijn impliciete drang om terug naar de oude collegecultuur te keren van de hand gewezen.

Peter Hinssen – innovatie-ondernemer en partner bij Nexxworks – legde een tijd geleden in De Tijd de vinger op de wonde: ‘Hoe zorgen we ervoor dat de snelheid van het onderwijs is aangepast aan de snelheid van verandering in onze maatschappij?’ Een simpele terugkeer naar de oude, degelijke collegecultuur zal dit probleem niet oplossen. De volgende minister van onderwijs zal kwaliteit moeten combineren met innovatie. Anders wordt het een maat voor niets en verzeilen we in een ander ideologisch keurslijf, waar andermaal niemand beter van wordt.