De ene Donald verwijt de andere…

Het planetaire gevaar dat Trump heet, heeft zich nu ook gemetamorfoseerd tot het monster dat Europa bedreigt. Dat weten we dankzij de toespraak van Koning Filip voor de Gestelde Lichamen, de banbliksems van Guy Verhofstadt, en zopas ook Donald Tusk die in een brief aan de 27 EU-regeringsleiders waarschuwt voor het Trumpisme dat op één lijn wordt gesteld met het islamfundamentalisme, als emanaties van het Kwaad.

Dat is uiteraard een paar bruggen te ver en, euh… bijna Trumpiaans van toon. Ik ga voorbij aan de lichtgewichten Filip (een niet-verkozen staatshoofd, wat moet die lessen over democratie komen geven?) en Guy (pas thuis van een desastreuze en klungelige coulissenoorlog die hem het EU-voorzitterschap moesten opleveren). Maar dat de voorzitter van de Europese Raad zo’n oorlogstaal spreekt, verdient een nadere beschouwing.

Even terug naar de historische realiteit: het naoorlogse Europa is een bedenksel om de Frans-Duitse entente te bestendigen, met Duitsland als economische locomotief en Frankrijk als politieke schoonmoeder. We moesten allemaal EU-onderdanen worden om te vermijden dat er weer zo’n Frans-Duitse oorlog uitbreekt: dat is de lachwekkende politieke smoes achter het EU-verhaal, die ook in de Tusk-brief nog eens wordt opgevoerd.

We weten hoe het is gelopen: de Unie is via tussenstations als Maastricht en Lissabon uitgegroeid tot een nutsvereniging die vooral een leger bureaucraten permanent laat pendelen tussen Brussel en Straatsburg, en die via een doolhof van reglementeringen haar legitimiteit wil afdwingen. Waarbij tegelijk lobbyisme en corruptie hoogtij vieren. Of moeten we herinneren aan Dieselgate en een onlangs vrijgegeven rapport waaruit blijkt dat ambtenaren en politici al sinds 2005 wisten dat dieselwagens teveel vervuilende stoffen uitstootten? En dat er werd overeengekomen om de (in hoofdzaak Duitse en Franse) automobielindustrie te ontzien, en zo een loopje te nemen met de eigen regelgeving?

Boekhoudersgeest

Die affaire rond de sjoemelsoftware is interessant, omdat ze naadloos aansluit bij de economische relatie tussen de EU en de VS, én het verschil in bestuurscultuur. Het was namelijk in een labo van de universiteit van Virginia dat de zaak aan het rollen ging en men vaststelde dat de Volkswagenmotoren in testsituaties andere uitslagen opleverden dan op de weg. Van daaruit werd de Environmental Protection Agency (EPA) gebrieft, de overheidsinstelling die zich met milieu en luchtkwaliteit bezig houdt. Het is een zelfstandig agentschap met politionele bevoegdheid, dat zich rechtstreeks tot de fabriek in Wolfsburg wendde met een paar lastige vragen. Waarna de bal aan het rollen ging.

De verschillen tussen de VS en Europa? In Amerika is er een autonome milieuwaakhond die zelf de testen organiseert en de theoretische waarden vergelijkt met de reële uitstoot. Wagentypes die niet voldoen verliezen hun homologatie, punt gedaan. In Europa bepalen de producenten wat er gebeurt, waar en hoe er getest wordt, met welke wagens. In naam van de werkgelegenheid verloederde de controle op schone lucht helemaal, een systeem dat de dood van duizenden Europeanen op zijn geweten heeft, vooral in dichtbevolkte en drukbereden regio’s zoals Vlaanderen, waar 63% van alle wagens dieselwagens zijn (een wereldtopper), en het fijnstofgehalte haast permanent boven de toegelaten grens ligt. Hetzelfde verhaal voor de tabakslobby en de subtiele manier hoe die al decennia lang de Europese normgeving afdempt. Of denk aan het eindeloze getouwtrek rond het afschaffen van de roaming-kosten voor bellen in het buitenland, met dank aan de machtige telecomsector.

Ik breng die dieselzaak in herinnering, omdat ze exemplarisch is voor het malgoverno en de vreselijke bestuursstijl die de EU teistert. Ietwat bescheidenheid zou Donald Tusk echt wel sieren. Politiek Europa is niet eens begaan met zijn burgers, maar zit helemaal ingebed in de kille boekhoudersgeest waar –vergis u niet-, Angela Merkel en de Europese Centrale Bank de lakens uitdelen. Dieselgate is niet alleen een schandaal dat de automobielsector treft, het betekent ook de definitieve afwaardering van heel het Brussels-Straatsburgs circus dat wij betalen.

In dat opzicht moet men de vlammende, moreel bewogen open brief van Donald Tusk vooral lezen als een operatie schaamlap. De eigenzinnige Trump-retoriek (en neen, ik ben het politiek ook niet eens met hem, en vind zijn positie ten aanzien van Israël en de annexatiepolitiek ronduit gevaarlijk) is voor de beschadigde potentaten van het oude continent blijkbaar een handige schietschijf om het eigen falen te camoufleren. Het bekende verhaal van de externe vijand dus, die de aandacht moet afleiden van de eigen malaise. Of wat denkt u van deze ronkende volzin:

“Maar vandaag moeten we heel uitgesproken opkomen voor onze waardigheid, de waardigheid van een verenigd Europa – en dan maakt het niet uit of we te maken hebben met Rusland, China, de VS of Turkije. Daarom moeten we de moed vinden om trots te zijn op onze eigen verwezenlijkingen, waardoor ons continent de beste plek op aarde is.”

Tournée minérale

Waardigheid? Welke waardigheid? Die van ex-EC-voorzitter José Manuel Barroso, nu aan de slag bij Goldman Sachs, de zakenbank die een hoofdrol speelde in het wegmoffelen van de Griekse schuldcijfers? De beste plek op aarde? Kuchkuch. Ik constateer dat de luchtkwaliteit in een wereldstad als New-York nog altijd vele malen beter is dan in Brussel. Ik zeg niet dat dit de verdienste is van Donald Trump, maar ik weet wel dat het Vlaamse spreekwoord “Eerst voor eigen deur vegen” vandaag een veel beter Europees motto zou zijn dan het holle en protserige In Varietate Concordia (eenheid in verscheidenheid).

Heel de trumpificatie van het taalgebruik (kijk, nu doe ik het zelf) om het Kwaad te benoemen is voor een groot deel het gevolg van rancune, onvermogen en middeleeuwse zondeboklogica. Lekker, zo’n kop van Jut en dat katten op die Muur. Edoch, we hebben nooit geduld dat de VS zich met onze politiek bemoeit, laten wij dat dan ook niet in de andere richting doen. Het rouwverwerkingsproces van de Democratische partij in Amerika is één zaak, het deconstrueren van de EU en het herdenken van Europa een ander. Haal die twee ajb niet door elkaar.

Opkuisen, afslanken, back to basics is de boodschap. Op water en brood gaan. Doe iets concreet, zinnig, down-to-earth, in plaats van te preken voor de galerij. Demonstreer echt leiderschap in plaats van te zaniken over een president aan de andere kant van de oceaan. Neem ook eens zo’n mooie vulpen, Donald (Tusk), en teken eens een besluit dat ons leven verandert, liefst in de goeie zin. Verras me.

En vooral, zoals vandaag een hele hoop Vlamingen zich voornemen om de maand februari alcoholvrij door te brengen: ban eens een maand dat domme woord “populisme”, waarmee de zittende macht eigenlijk de gewone man/vrouw schoffeert om zichzelf niet te hoeven in vraag stellen. En waarom ik denk dat ook Jean-Claude Juncker daar zeker veel deugd van zou hebben.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.