De overheid organiseert zelf de energie-armoede

De stroomfactuur van gezinnen is in Nederland bijna de helft van in België volgens de recentste gegevens van Eurostat.[i] De prijs van stroom is in België even hoog als de totaalprijs in Nederland, zonder belastingen en heffingen door overheden. België is reeds het op één na duurste land qua prijs per kWh (kilowattuur) zonder dat de overheid die factuur nog eens fors verhoogt. Door dit beleid organiseert de Belgische overheid de energie-armoede eigenlijk zelf, terwijl in Nederland desondanks ook energie-armoede blijft bestaan bij gezinnen.

Figuur 1 een Europees overzicht van het melken van de stroomfactuur (bron Eurostat)

Hierdoor dreigt de grootste sociale uitdaging in armoedebestrijding naast beschikbare betaalbare woningen dus de stroomfactuur te worden. Het enorme overheidsbeslag op het stroomverbruik maakt dat een gemiddeld gezin dus evenveel aan de Belgische overheden (gemeente, provincie, gewest en nationaal) betaalt als het gemiddelde Nederlandse gezin voor zijn volledige elektriciteitsrekening. Het gemiddelde Franse of Luxemburgse gezin betaalt ook ongeveer iets meer dan de helft van de Belgische, Duitse en Deense gezinnen. De Denen spannen echter de kroon want hoewel de kosten voor de eigenlijke stroom daar bijna op het laagste niveau van de ganse Europese Unie zitten verdrievoudigde de Deense overheid de rekening van de Deense gezinnen zo maar even.

Onaanvaardbaar

Eigenlijk zijn zulke verschillen in Europa onaanvaardbaar. Ten eerste zou een weldenkend mens nog kunnen zeggen dat het netwerk duurder zou kunnen zijn in landen die dunbevolkt zijn. De cijfers tonen echter aan dat op Spanje en Italië na die uitleg geen steek blijkt te houden. Ten tweede dringt dus de vraag zich op waarom overheden de stroomfacturen maximaal uitmelken zo lang als de welvaart in hun land toelaat.

Het besteedbaar inkomen van de gezinnen wordt eigenlijk gewoon in beslag genomen door een consumptie die onontkoombaar is. Een gezin zonder een elektriciteitsaansluiting met bijhorende factuur is onmogelijk. De gezinnen zijn gemakkelijke slachtoffers voor dit schaamteloze beleid. Met de politieke druk om ook elektrisch te gaan fietsen of autorijden dreigt een nieuwe standenmaatschappij in de maak. Er dreigt te worden gediscrimineerd tussen gezinnen die stroom kunnen blijven afnemen en gezinnen die hun stroomverbruik tot een strikt minimum dienen te beperken. Draagt bij de tweede ook hun mobiliteit ontzegd te worden.

Evolutie stroomprijzen: de theorie

Op tien jaar tijd en dit ondanks een economische crisis steeg de gemiddelde Europese stroomprijs voor gezinnen met bijna een derde. Een Europese studie[ii] over energie-armoede kwam tot twee besluiten:

De definities voor kwetsbare consumenten verschillen opmerkelijk van de ene lidstaat tot de andere. De verschillen qua benoemen van het probleem en de aanpak zijn opvallend.

Amper een derde van de lidstaten geven expliciet toe dat energie-armoede bestaat. Waar dit het geval is verbinden die lidstaten het met consumentenbescherming maar beschouwen het als een gescheiden probleem.

De studie van deze met Europees geld gefinancierde denktank kwam ook met een reeks bevindingen en aanbevelingen. Die zetten helaas geen zoden aan de dijk omdat ze het cruciale probleem niet aanpakken: een eerlijke prijs voor energie. Het enige positieve uit de aanbevelingen waren oproepen aan de lidstaten tot het erkennen van het probleem en om iets te doen aan de consumentenbescherming. De consumenten moeten echter vooral beschermd worden tegen hun eigen overheden die de stroomfactuur zien als een melkkoe.

Allerhande aanbevelingen zoals energie-efficiëntie zijn aan de zwaksten in de maatschappij niet besteed. Dat zijn vaak dure maatregelen die hetzij de sociale huisvestingsmaatschappijen, hetzij de eigenaars dienen te doen. Het zijn zoals steeds één voor één maatregelen bedacht door een elite. Maatregelen die logisch lijken voor diezelfde elite die zich ten eerste niet kan inleven in de situatie en ten tweede bepaalde geldverslindende veranderingen als vanzelfsprekend beschouwt. Zonnepanelen installeren om de rekening te drukken is enkel een optie voor wie geld over houdt op het einde van de maand. Dat zonnepanelen vervolgens overheidssteun opleveren, betaald uit de belastingen en heffingen op de stroomfacturen van de maatschappelijk zwakkeren, is ronduit cynisch. Het Mattheüs-effect krijgt er wat dit betreft een zeer ziek broertje bij.

Evolutie stroomprijzen: de praktijk

Figuur 2 een stijging van bijna een derde op tien jaar crisis (bron Eurostat)

De kern van het probleem is dat de stroomfactuur sneller stijgt dan het inkomen van de onderste lagen van de bevolking. Bijzonder pijnlijk is dat de overheid als regulator én als oorzaak van die stijgingen hier een hand in heeft. Elk huishouden heeft een bepaalde energienood. Efficiëntie of zuinigheid is slechts een bijzaak en valt onder opvoeding. Het is niet iets dat de overheid kan afdwingen door de facturen op te drijven bij een quasi prijzenvast goed als stroom. De energienood verdwijnt niet door hogere kosten te scheppen. De gevolgen van die energienood worden enkel erger. Toegang tot goedkopere alternatieven brengt een investering met zich mee. Hetzij in tijd, hetzij in kennis, hetzij in kapitaal. De enige factor die dus kan helpen op korte termijn zijn beleidsmatige ingrepen. Een citaat:

‘Energy poverty is a critical issue. Based on current research, the problem is extensive, and in many countries severe. The EU Survey on Income and Living Conditions (EU SILC) estimates that 54 million European citizens (10.8% of the EU population) were unable to keep their home adequately warm in 2012, with similar numbers being reported with regard to the late payment of utility bills or presence of poor housing conditions.’

Maximumprijs? Naar de vuilbak aub

Het zich beroepen op een sociale maximumprijs is eigenlijk een farce. Het verbod om af te sluiten zoals in Nederland en de budgetmeters zoals in België zijn ook maar een doekje tegen het bloeden. De huidige evolutie en prijsvorming zullen steeds meer gezinnen de energie-armoede in trekken. De sociale maximumprijs lost weinig op en komt pas nadat het kwaad reeds geschied is. De overheid moet haar eigen geldhonger onder controle krijgen. Ze moet de stroomprijs koppelen aan een formule die de discriminatie ten opzichte van de andere Europese landen teniet doet. Waarom kan de loonhandicap wel een politiek twistpunt zijn en de stroomhandicap niet?

De overheid moet de manipulaties van de stroomprijs door de leveranciers aan banden leggen. Met name Engie manipuleert al jaren de stroomprijs die zogezegd op de stroombeurs EPEX (voorheen Belpex en nadien APX) tot stand kwam. Zo schakelde Electrabel (nu Engie) banken zoals Fortis en Morgan Stanley in om haar stroom te kopen voor astronomische prijzen. Stroombedrijven zoals het Nederlandse Delta Energy zeggen vlakaf dat ze er geen stroom kopen omdat de prijs abnormaal blijkt.

Beursmanipulatie

De gemiddelde koers van de stroomprijs wordt vervalst door kleine hoeveelheden met limietprijs aan belachelijke prijzen te veilen. Zo vervalst men het gemiddelde op basis van dagkoersen. Hetzelfde doen ze door af en toe kleine hoeveelheden extreem dure stroom in te kopen. De overheid zou een gewogen stroomprijs moeten samenstellen die zowel de productiekosten als de verhandelde stroom in rekening brengt. Dat een quasi monopolist als producent het merendeel van zijn stroom niet via de beurs verkoopt (of aan zichzelf voor fictieve bedragen) is boerenbedrog. Ook de groene stroomproductie in België profiteert van die kunstmatig hoge prijzen. De kans is groot dat anders veel groene stroom absoluut onrendabel zou blijken. Maar dat mag geen excuus zijn om de gezinnen te bestelen. Zorg voor het milieu, mag geen voorrang krijgen op zorg voor mensen…

Een oplossing zou zijn te verplichten alle stroom via de beurs te laten passeren en stromannen te verbieden. De zogenaamde vrije markt die zou moeten spelen is nu een speeltuin voor speculanten. En de overheid doet er nog een forse schep bovenop.

Figuur 3 voorbeeld hoe met limietorders de prijzen als gekken springen (bron: Belpex)

Door de prijzen te laten reguleren en bewaken kan een eerlijker prijsvorming ontstaan. Door de misbruiken, prijsmanipulaties en het overheidsbeslag op de stroomfactuur aan te pakken kan de federale overheid een sociaal beleid voeren. Zo’n beleid heeft automatisch een terugverdieneffect voor de economie en pakt tegelijkertijd de energie-armoede aan.

[i] Eurostat persbericht 88/2018 – 30 May 2018

[ii] Pye, Steve , Audrey Dobbins, Claire Baffert, Jurica Brajković, Ivana  Grgurev, Rocco De Miglio, and Paul Deane. 2015. ‘Energy poverty and vulnerable consumers in the energy sector across the EU: analysis of policies and measures.’ In: Insight E Policy, 2015