Polen en Hongarije staan frontaal tegenover de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Europese Raad. De EU kampt met een revolte van twee lidstaten, met Slovenië erbij zelfs drie, en het ziet ernaar uit dat nog meer lidstaten zullen volgen. De EU snapt het niet.

De Europese Unie stelt het conflict graag voor als een discussie over ‘de rechtsstaat.’ De begroting zou worden misbruikt door antidemocratische machten die de EU blokkeren. De Europese Commissie is gewend dat lidstaten zwichten voor de druk van Brussel. De enige die dat niet voetstoots deed, verliet het schip via de brexit. De EU schat dan ook dat Hongarije en Polen met de coronapandemie de Europese miljarden niet kunnen weigeren. Dus kiest de EU voor het isoleren van de rebelse leden.

Niettemin blokkeerden deze drie lidstaten tijdens de Coreper-vergadering afgelopen week de afhandeling van de begroting en het herstelpakket met een veto. Dit was het gevolg van de stemming van het Europees Parlement die de uitbetaling van de steun koppelde aan zeer vage criteria over de status van de rechtsstaat.

Ten eerste zou de Europese Unie via die clausules zich kunnen mengen in interne aangelegenheden van lidstaten. De inbreuken op de rechtsstaat waren nochtans eind juli van tafel toen Angela Merkel met veel geld én de belofte dat de EU zich niet zou inmengen, regeringsleiders als Viktor Orbán over de streep had getrokken om een Europees herstelplan en een meerjarenbegroting goed te keuren.

Vijf dagen duurde die top en enkel door deze koehandel konden Polen en Hongarije weerhouden worden van het blokkeren van de EU-begroting.

Hoe democratisch zijn sancties?

In Warschau en Boedapest klonk het steevast dat de sancties en het koppelen van de uitbetaling van subsidies onaanvaardbare steun zijn aan de linkse oppositie. Die oppositie beweert al jaren dat de Poolse en Hongaarse regeringen de persvrijheid in gevaar brengen, dat ze rechters politiek benoemen en afzetten, enzovoort. Een kritiek die via de socialisten, liberalen en groenen in het Europees Parlement veel weerklank krijgt en door regeringen in andere EU-landen klakkeloos wordt overgenomen.

Het feit dat de de Poolse en Hongaarse regeringspartijen niet echt tot de grote machtsblokken in de Europese politiek behoren, spreekt wat dit betreft boekdelen. Het Hongaarse Fidesz mag dan wel deel uitmaken van de fractie van de Europese christendemocraten, maar door de linkervleugel van de EVP-fractie, waartoe Fidesz behoort, kwam het al tot een schorsing van de Hongaren binnen diezelfde fractie.

Het veto van Polen, Hongarije en Slovenië blokkeert 1 800 miljard euro. Geld nodig om vooral enkele staten in Zuid-Europa te behoeden van een staatsbankroet. Officieel noemt de EU dat het ondersteunen van de economie, maar de eerste uitbetaalde schijven aan bijvoorbeeld Italië dienden om staatsleningen van de Italiaanse staat terug te betalen. Een schijf van 10 miljard euro die bezwaarlijk coronasteun kan worden genoemd.

Het grotere plaatje is dat de Europese Unie direct wil tussenkomen in interne aangelegenheden en het beleid van een democratisch verkozen meerderheid wil sturen met als wapen Europese subsidies. Poolse steden die bekendmaakten dat ze vrij zijn van ‘LGBT-propaganda’ werden hun subsidies in het programma van de Europese zustersteden ontnomen.

Polen en Hongarije zijn al jaren verwikkeld in een Europese strafprocedure wegens inbreuken op de rechtsstaat. Die rechtszaak zit muurvast. Eigenlijk heeft de Europese Unie juridisch zeer weinig argumenten om lidstaten te sanctioneren. Ten tijde van de toetreding van Griekenland, Spanje en Portugal hoefde een lidstaat volgens de EU-verdragen zelfs geen democratie te zijn om lid te worden van de (toen nog) Europese Economische Gemeenschap.

De EUSSR

De voormalige Warschaupact-leden weten waarover ze praten. Viktor Orbán richtte Fidesz onmiddellijk na de val van het communisme op. Orbán vertelde de Hongaarse radio dat als de EU haar zin krijgt, ‘dan hebben we van de Europese Unie een Sovjet-Unie gemaakt.’ Orbán vergeleek de sancties nog net niet met Sovjet-tanks die zijn land weer binnenreden.

De Poolse premier Mateusz Morawiecki verwoordde het nog duidelijker: ‘Wij hebben niet getekend voor een EU waar een Europese oligarchie de zwakste lidstaten straft. Zo’n Unie heeft geen toekomst.’ Die Sovjet-vergelijking is een steeds vaker terugkerend refrein. De Britse minister van buitenlandse zaken Jeremy Hunt vergeleek de Unie in 2018 met een gevangenis à la de Sovjet-Unie. Orbán noemde Brusselse bureaucraten al vaker Sovjet-apparatsjiks.

Laconieke reactie Europese Raad

De EU-regeringsleiders reageerden afgelopen donderdag tijdens een videoberaad alsof de kritiek van de oosterse lidstaten niet meer is dan blufpoker. Velen zien in het veto abusievelijk een strijd om het leiderschap van de grootste Poolse regeringspartij PiS (Recht en Rechtvaardigheid).

De hele hetze rond het ontslag van voormalige communistische rechters zou passen in de strijd om de opvolging van PiS-leider Jarosław Kaczyński. In Polen staat de anti-Europese boodschap nochtans volkomen los van het intern gekrakeel. De publieke verontwaardiging over ex-communisten die voor het leven benoemd waren in het justitieel apparaat zat heel diep bij de bevolking. Dat die ex-communisten tegenwoordig lid zijn van de Europese socialistische en groene fracties verklaart volgens de modale Poolse burger beter de pogingen tot inmenging vanuit Brussel.

De meerderheid van de Polen is katholiek en die zien de recente uitspraak van het Pools grondwettelijk hof over de aanscherping van de abortusregels niet als een ongepaste invloed van de regering. Uiteraard vinden vooral links-liberale stemmen over het grondwettelijk hof en de abortusproblematiek gehoor in de West-Europese media. De media laten blijkbaar enkel hen aan het woord die de hier geldende visie op ethische kwesties vertolken.

Foute inschatting

De fout die analisten en politici in de Europese Unie maken is dat ze ten eerste een totaal vertekend beeld hebben van de publieke opinie in Polen en Hongarije. Ten tweede schatten ze de motieven van die regeringen volkomen fout in. Wie beweert dat Orbán bijvoorbeeld een theaterstukje voor binnenlands gebruik opvoert, vergist zich deerlijk.

Orbáns boodschap is al jaren coherent. De Hongaarse soevereiniteit staat voorop en elke vorm van buitenlandse invloed staat hem tegen (tenzij qua defensie binnen de NAVO). Draai of keer het zoveel je wil, maar de Hongaarse kiezer lijkt dezelfde mening toegedaan.

Indien de Europese Unie echt inzat met de Hongaarse kiezers dan zou het de misbruiken van EU-geld aanpakken. Allerlei Europese subsidies belanden door corruptie steeds bij een beperkte groep rond de huidige machthebbers en de Fidesz-partij. Een probleem in de hele Europese Unie zoals de Europese Rekenkamer in haar laatste jaarverslag nog aanklaagde.

Dit aanpakken zou natuurlijk ook betekenen dat dit in andere EU-lidstaten moet gebeuren waar net hetzelfde gebeurt maar dan rond zakenlui van andere politieke partijen. Wat dit betreft zit Orbán dus in een zetel.

De Europese Unie zal proberen Polen, Hongarije en Slovenië te isoleren om op de volgende top van de EU-regeringsleiders op 10 en 11 december hen te dwingen hun veto op te geven. Hoe realistisch die aanpak is, moeten ze misschien eens aan de brexit-onderhandelaars vragen.