De successen van de EU zijn op één hand te tellen. Eén daarvan was de afgelopen decennia het landbouwbeleid. Het landbouwbudget van de Europese Unie bedraagt 344 miljard euro en was lang goed voor circa 40% van het totale EU-geld. Vanuit groenlinkse hoek willen politici dat budget ‘ecologiseren’ ten koste van de performante Europese landbouw en visserij. De lidstaten willen eigenlijk niets liever dan een status quo.

Boeren en vissers moeten inleveren

De boeren en vissers die nu nog omwille van historische redenen disproportioneel veel budget krijgen, gaan zwaar moeten inleveren. De lidstaten zullen dat geld wel blijven ontvangen, maar met andere ‘labels’ die niet meer persoonsgebonden zijn. Dat zal corruptie en misbruik enorm doen toenemen volgens de Europese Rekenkamer (ERK). De voedselprijzen zullen moeten stijgen. Zoniet verarmt de Europese boerenstand.

Afgelopen mei ontaardde de eindonderhandeling voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) of Common Agricultural Policy (CAP) in een catchwedstrijd tussen de zuidelijke en Oost-Europese lidstaten enerzijds en de zogenaamde Noordwest-Europese klimaatvoortrekkers. Drie jaar duurden de onderhandelingen. Het was ook een strijd van socialisten en groenen die geen achterban hebben bij de boeren, tegen de christendemocraten die veel stemmen werven onder landbouwers.

Na de befaamde triloog lijkt de afbraak van de landbouwpolitiek van de EU een feit. De triloog bestond uit een reeks overlegprocedures tussen het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Europese Raad van regeringsleiders de afgelopen weken. Tijdens de EU-top vorige vrijdag hakten de regeringen eindelijk de knoop door. Het GLB werd dus afgesproken. Dit betekent dat de verdeling van de landbouwsubsidies voor de komende zeven jaar vastligt.

Timmermans stak stokken in de wielen

Tenminste als een laatste horde genomen wordt. Maandag en dinsdag bespreken landbouwministers in Luxemburg de tekst. Zij zullen naar verwachting hun goedkeuring geven. De Duitse landbouwminister Julia Klöckner (CDU), die vorige week nog fulmineerde dat de socialistische Eurocommissaris Frans Timmermans met zijn fundamentalistische groene opstelling continu stokken in de wielen stak, klonk maandagochtend bij aankomst te Luxemburg veel enthousiaster. Op 15 juni had ze nog een persbericht de wereld ingestuurd dat net niet het ontslag van Timmermans eiste. De Duitsers accepteerden weliswaar de verguisde ‘ecoregelingen’ maar zaten met 20% lager dan de 30% van het Europees Parlement. Het werd 25%. Voor de Duitsers was 70 miljard euro voor greenwashing echt wel het maximum. De Duitse minister zei bij aankomst in Luxemburg dat ze in twee dagen alles zullen afronden.

Op de live-aankomst van de excellenties maandag tussen 8 en 10u gaven onder anderen Kroatische, Duitse en Spaanse even live een interview ten beste. De Belgische delegatie, bestaande uit federaal minister David Clarinval (MR) en Hilde Crevits (CD&V), kwam blijkbaar via de achterdeur of veel te laat.

De landbouwsteun is nog steeds goed voor één derde van alle EU-geld (zie grafiek). Het belang is dus nauwelijks te overschatten. Die grote geldpot wekt ook veel afgunstige blikken op. Vooral groene politici en activisten willen dat geld inpalmen. Zij zijn nooit tevreden met enig voorstel dat enigszins tegemoetkomt aan hun eisen die zogenaamd goed zijn voor leefmilieu, klimaat, dierenwelzijn of volksgezondheid. Die steeds extremere eisen botsen op boeren en regeringen die liefst van al een status quo zagen voor de ontzettend moeilijke evenwichtsoefening die de landbouwsteun blijft.

Basisbetaling, ecoregelingen en agrarisch natuurbeheer

De drie belangrijkste onderdelen van het nieuwe GLB zijn basisbetaling, ecoregelingen en natuurbeheer. Zonder een basisbetaling per hectare zou van GLB zelfs geen sprake meer zijn. Maar de voorwaarden worden steeds complexer (onredelijker volgens veel boeren). Bovenop stelt de Europese Commissie extra eisen via de ‘ecoregelingen’ en het ‘agrarische natuurbeheer’. Die maken een deel van de oude basisbetaling nu dus afhankelijk van groene stokpaardjes. Om de fameuze ecoregelingen te krijgen moeten boeren een minimumaantal punten verzamelen op vijf terreinen: klimaat, biodiversiteit, landschap, water en bodem.

Als de basisbetaling te laag blijkt, dan heeft het economisch geen enkele zin die punten voor de ecoregeling te verzamelen. Bovendien moet 25 procent van het landbouwbudget gaan naar die ecoregelingen. Het agrarische natuurbeheer moeten boeren doen in de vorm van collectieven. Het is een collectivisatie waarbij boeren om steun te blijven krijgen, met collega’s en externe organisaties de natuur op en rond hun landbouwareaal moeten beheren. Een deel van het landbouwbudget gaat dus voortaan naar dikkopjes in sloten. Voor schapen die grazen in natuurgebied komt er gekoppelde steun (een vierde systeem).

Limieten per hectare

De EU legt ook een limiet op aan de betalingen per hectare. Zo is afgesproken dat er vanaf 60.000 euro per bedrijf wordt afgeroomd. En dat het maximumbedrag per bedrijf 100.000 euro wordt. Een bedrijf met bijvoorbeeld 60 hectaren zal sowieso duizenden euro’s verliezen. De consument zal dit moeten bijbetalen voor zijn voeding, zoniet verarmt de landbouwer.

Bizar genoeg gaan de EU-lidstaten met Frankrijk en Polen op kop de nieuwe regeltjes zo gebruiken dat ze een competitief voordeel opleveren voor de nationale landbouwsector. Zo kiezen Polen en Fransen voor gekoppelde steun. Volgens de Nederlandse boerenbond LTO zal Polen zelfs geld overhevelen van het plattelandsbeleid naar de basisbetalingen.

Greenwashing en fraude

Een ander belangrijk probleem is dat de nu goedgekeurde 25% van het landbouwbudget dat zal gaan naar speciale klimaatprogramma’s zoals ecoregelingen en groene ‘landschapsontwikkeling’, zeer fraudegevoelig is. De Europese Rekenkamer (ERK) schreef in haar laatste jaarverslag dat de op rechten gebaseerde betaling zoals subsidies per hectare uitgaven blijken met een lager risico. Dus uitbetalingen aan begunstigden die aan eenvoudige voorwaarden voldoen.

De uitgaven met een hoog risico bestaan voornamelijk uit de vergoeding van kosten voor subsidiabele activiteiten. Die uitgaven blijken veel moeilijker te controleren. Ecoregeling, agrarisch natuurbeheer of landschapsontwikkeling zijn dus zeer fraudegevoelig. Bovendien vergen dergelijke subsidiedossiers veel gespecialiseerde kennis. Dat speelt dus in het voordeel van gespecialiseerde adviesbureaus of grote organisaties. In plaats van naar landbouwers zal een groot deel van de pot dus voortaan gaan naar allerhande consultants, landschapsarchitecten, ecologisten, natuurverenigingen en dergelijke. De landbouwer zal zelfs zijn eigen aanvragen niet meer kunnen invullen. Voor de Europese burger houdt dit in dat zijn voedsel duurder zal worden door al die extra vingers in de pap.