Een gotisch kasteel dat strijdt tegen verbrokkeling

Op 26 april hield het Vlaams-Nederlands huis deBuren i.s.m. de VUB (De Debatten) een gespreksavond over de Britse constitutie. Onze Engelandkenner Harry De Paepe sprak er de onderstaande tekst uit.

In mei 2018 vinden er lokale verkiezingen plaats in het Verenigd Koninkrijk. De regering van Theresa May zal in verschillende kiesdistricten in Engeland een proefproject laten plaatsvinden waarbij de kiezer een identiteitsbewijs met een foto moet voorleggen. Op andere plaatsen volstaat het een rekeninguittreksel te bezorgen met een domicilie. Dit project botst op protest bij de grootste oppositiepartij Labour. Daar wordt geargumenteerd dat het plan ‘miljoenen kiezers’ zal uitsluiten van deze verkiezingen. Minderbedeelden kunnen immers minder gemakkelijk zulke bewijzen voorleggen.

Opstand tegen een identiteitsbewijs

Het klinkt in onze continentale oren een vrij absurd gegeven dat er zoveel ophef wordt gemaakt rond identiteitsbewijzen. Echter, Engeland verafschuwt identiteitskaarten. Dat de overheid perfect weet wie je bent, is voor vele Engelsen een afschrikwekkende gedachte. Nochtans hebben de Engelsen tijdens de twee wereldoorlogen het systeem gekend, maar zodra de conflicten voorbij waren gingen ze de papiermand in. Het terrorisme dat het Westen teistert sinds het begin van deze eeuw schonk het idee nieuw leven. De Labourregeringen van Tony Blair en Gordon Brown introduceerden geleidelijk identiteitskaarten. Er was hevig protest. ‘Een beroving van onze individuele vrijheid’, klonk het. Anderen verweten de regering een ‘belastingverhoging via een plastic kaartje’ in te voeren.

David Davis, toen conservatief parlementslid en vandaag de Brexitminister, hield in het parlement een theatrale speech tegen het persoonsbewijs: ‘Het is een criminalisering van het vrije woord. Het is een afbraak van de hard bevochten rechten van de vrijheid van de Britten!’  Zodra David Cameron premier werd in 2010, schafte hij het systeem af. Gejuich op alle regeringsbanken van Westminster, en ook bij een deel van de oppositiebanken. De Engelsman was weer vrij.

De vrijheid hersteld op een veld

In dat paleis van Westminster, hangt er een levendig schilderij van Charles Sims. Het toont de toeschouwer het moment waarop koning John Lackland of Jan zonder Land in 1215 de Magna Carta ondertekende. Sims zet John eenzaam aan een hoger geplaatste tafel getooid met de koninklijke leeuwen van het Engelse wapenschild. Een edelman wijst streng naar een document op de tafel. De vernederde koning kijkt hem ietwat uitdagend en zuur aan: ‘Wat denkt die vlegel wel? Dat hij, de soeverein van heel Engeland, al die eisen van de opstandige baronnen zal ondertekenen? Vrije mannen niet gevangen laten nemen zonder een rechterlijk vonnis?’  Bah! Humbug!

Een koninklijke raadgever probeert de wijzende edelman tot kalmte aan te manen. Maar de tribune waarop John arrogant zit te staren, wordt omringd door ridders met getrokken wapens. In de gietende regen breekt op de voorgrond van het schilderij de vlaggenstok waarop de koninklijke standaard wappert symbolisch in tweeën. King John heeft geen keuze. Tekenen zal hij. De koning moet zijn macht inperken. ‘In hun grote vreugde duidden zij de vijftiende van de maand juni aan waarop de koning hen zou ontmoeten’, noteert een kroniekschrijver uit die tijd, ‘in een veld tussen Staines en Windsor. (…) Uiteindelijk, nadat verschillende punten door beide zijden werden besproken, gaf koning Jan, inziend dat zijn kracht inferieur was aan de kracht van de baronnen, zonder moeilijkheden te veroorzaken, toe en ondertekende de wetten en de vrijheden.’

Een belangrijke tekst in de Engelstalige wereld

De Magna Carta noemt men wel eens het beginpunt van de vrijheid. Vandaag liggen de oude kopieën van de tekst niet alleen ter bewondering in Engeland, maar er zijn er ook te bezichtigen in onder meer het Australische parlement in Canberra en in Washington, waar het naast de Onafhankelijkheidsverklaring van de Verenigde Staten pronkt. Het document is evenwel geen start, het is een doorstart van een al bestaande traditie onder de Engelsen. Al bij de Angelsaksen moest de koning rekening houden met een raad van belangrijke mannen, de ‘witan’. In 1014 werden de rechten van die witan opgeschreven en dat document is het eerste gekende constitutionele document van het middeleeuwse Engeland. De Magna Carta was er een herhaling van.

Oude wortels

De Normandische verovering luidde het einde van de witan in, die werd vervangen door een raad van edelen, wat op lange termijn op hetzelfde neerkwam. Rond 1140 verscheen de tekst ‘Laws of Edward the Confessor’ waarin de ‘goede oude wetten’ van het land worden opgesomd en waarin duidelijk wordt gemaakt dat ze dateren van voor de verovering van Willem van Normandië. De auteur beweert dat Willem de geleerden van het land, samen met twaalf gekozenen van elke shire – een soort van administratief gebied – de opdracht gaf de wetten te verzamelen. Het was een gebruik dat terugging tot de tijd van de legendarische ‘king Arthur’. De jongste zoon van de Veroveraar, de eerste in Engeland geboren koning sinds 1066, Henry I, vaardigde bij zijn troonsbestijging in 1100 de ‘Coronation Charter’ uit. De kersverse koning beloofde de ‘wetten van koning Edward’ te herstellen. Dit document legde de basis voor wat men vandaag nog altijd de ‘Common Law’ noemt, de wetten van Engeland. Henry’s eerste huwelijk met een Saksische prinses onderstreepte zijn ‘Englishness’. Na zijn dood werd hij geroemd als de ‘Lion of Justice’. Over de doden niets dan goeds, uiteraard.

De onfortuinlijke John verloor alle Franse gebieden van zijn opa Henry I en kreeg de spotnaam ‘Lackland’ of ‘ zonder Land’. Alleen Calais en de Kanaaleilanden bleven Engels. De adel voelde zich niet meer gebonden aan de Normandische wortels. Hun afkeer van John, van zijn belastingen, zijn conflict met de Kerk en zijn mislukte oorlogsvoering was zo groot, dat ze zich beriepen op de wetten van hun feitelijke geboortegrond: Engeland. Stoutmoedig trokken ze op 15 juni 1215, toen John volledig met zijn rug tegen de muur stond, naar de velden in Runnymede en dwongen hem dat nieuwe Grote Charter te tekenen. De koning werd ondergeschikt aan de wet.

Vandaag staat er een klein, rond tempelgebouwtje op de site waar het allemaal gebeurde. In het midden staat er een gedenksteen met ‘To commemorate Magna Carta, symbol of Freedom Under Law’ erop gebeiteld. Het bouwwerk is te danken aan de beroepsvereniging van Amerikaanse advocaten die het in 1957 bekostigden. Bij het uitbreken van de Amerikaanse Revolutie in 1776 tegen de Britse kroon verwezen de opstandige onderdanen ook naar de vrijheden die werden gegarandeerd in de Magna Carta. Ze vonden dat de regerende George III de Engelse grondregels overtrad. De staat Massachussetts nam in 1775 het wapenschild aan waarin een ‘Patriot’ een zwaard draagt in de ene hand en een kopie van de Magna Carta in de andere hand.

Vergis u niet, er bestaat geen grondwet in het Verenigd Koninkrijk. Er bestaat een verzameling van documenten waarvan het symbolische Magna Carta deel uitmaakt. Net zoals de belangrijke Bill of Rights uit 1689, toen een telg uit het huis van Oranje koning werd van Engeland. De ‘constitution’ van het Verenigd Koninkrijk is vooral een levende traditie van wetgeving. Dit wordt jaarlijks uitgebeeld in de ons archaïsch aandoende ‘State Opening of Parliament’. De machten van het land tonen zich in vol ornaat: de Kroon, schitterend op het hoofd van Elizabeth II die gezeten op een troon van bladgoud de toespraak van haar premier voorleest aan de leden van het Hogerhuis en het Lagerhuis. Het lijkt een grote poppenkast met pruiken en kousenbroeken, maar het is de grondwet in levende lijve.

Verbrokkeling…

Historicus en Engelandkenner Raoul Van Caeneghem noemde de Britse regeringsvorm ‘het gotische kasteel van de constitutionele en parlementaire monarchie, het tweepartijenstelsel, de onafhankelijke rechterlijke macht en het Common Law’.

Het parlementsgebouw in al zijn neogotische pracht lekt en verliest brokstukken en het lijkt meer en meer symbool te staan voor de schijnbare implosie van de Britse macht. En toch, net als Winston Churchill tijdens de donkere oorlogsjaren, beschouwen vele Britten het parlement nog altijd als ‘de citadel van de vrijheid’. De legendarische premier zag het Lagerhuis als een organisch lichaam en hij declameerde in een debat over de restauratie van het gebouw na de nazibombardementen: ‘We shape our buildings and afterwards our buildings shape us’.

In de jaren 70 bedacht de eurosceptische conservatief Neil Martin dat het Verenigd Koninkrijk kan stemmen in referenda. Dat deden bijvoorbeeld Ierland, Denemarken en Noorwegen als het over de toetreding tot de EEG ging ook. Zijn ideeën werden in zijn partij door een grote groep nog als zonderling beschouwd, maar met de hulp van enkele parlementaire collega’s en de hele Labourfractie werd de referendumwet in 1975 goedgekeurd door het Lagerhuis. Referenda werden als iets ‘on-Brits’ gezien. Margaret Thatcher vond referenda botsen met het eigen parlementaire stelsel . Ze pasten volgens haar eerder bij totalitaire regimes. Ze vond het ‘very German’.

of een botsing van tradities?

Zij zou echter begin jaren 90 met haar hevige verzet tegen het Verdrag van Maastricht niet alleen haar eigen politieke val veroorzaken, ze legde ook de kiemen voor de brexit van 2016. Haar verzet tegen een ‘totalitair’ Brussel met een Europese regering en een wetgevend parlement botste op een hevig ‘No! No! No!’ in een van haar laatste speeches als premier in het Lagerhuis. Ze verwees naar de rijke parlementaire traditie van haar land als een van de argumenten.

Dat doen de eurosceptici vandaag ook. Naast migratie, is ‘taking back control over our laws and our country’ een van de leidende argumenten. Ze identificeren zich ongetwijfeld graag met de baronnen op het veld in Runnymede waarbij de Europese Unie fungeert als een soort van despotische John Lackland. Zuur kijkend naar wat men hem voorlegt.

Hier meer informatie over de gespreksavond bij deBuren.