Een nationaalbolsjewist op reis in Vlaanderen

De naam Ernst Niekisch (1889-1967) doet bij weinigen nog een belletje rinkelen. Met zijn opvatting dat het Duitsland van na de Eerste Wereldoorlog moest aanleunen bij Sovjet-Rusland behoort hij immers tot de verliezers van de geschiedenis. Nationaalbolsjewisten die zoals Niekisch geloofden in de verzoening van nationalisme en (niet-marxistisch) socialisme zagen een verrader – zelfs een demon [i] – in de man die op 30 januari 1933 tot rijkskanselier werd benoemd. Een jaar daarvoor al had Niekisch in een scherp pamflet gewaarschuwd voor Hitler – Ein deutsches Verhängnis (noodlot).[ii] Zijn geestelijk verzet tegen de machthebbers van het Derde Rijk bekocht hij in 1939 met een veroordeling door het ‘Volksgerichtshof’ tot levenslange opsluiting in het tuchthuis van Brandenburg. Het Rode Leger bevrijdde de geradbraakte en nagenoeg blind geworden man eruit in april 1945. Niekisch had geen enkel compromis willen sluiten met de zogenaamde nationaalsocialisten die hij hartsgrondig haatte.

Hitler

De ironie van de geschiedenis wil dat hij achtereenvolgens als voorzitter van de Arbeiders- en Soldatenraad en als lid van het Beierse parlement actief was geweest in het München van 1919 tot 1922 toen Adolf Hitler daar zijn eerste stappen in de politiek zette. Niekisch verhaalde in zijn memoires hoe Franz Xaver Schweyer, de minister van Binnenlandse Zaken van Beieren, op 17 maart 1922 de Beierse partijvoorzitters bijeenriep om te beraadslagen over de uitwijzing van oproerkraaier Hitler. Iedereen stemde in met zijn voorstel, behalve de voorzitter van de sociaaldemocraten (SPD) die zich beriep op de principes van de vrijheid en de democratie.[iii] Niet zonder bittere ironie schreef Niekisch dat het de ‘verdienste’ van de sociaaldemocratie was om ‘Hitler te hebben behouden voor het Duitse volk.'[iv]

‘De klok van Vlaanderen’

Niekisch gaf het nationaalrevolutionaire tijdschrift Widerstand uit van 1926 tot het verbod ervan in december 1934. Een van de bekendste medewerkers ervan was de auteur Ernst Jünger (1895-1998) die tot de stroming van de Konservative Revolution wordt gerekend. Samen met zijn echtgenote leidde Niekisch de uitgeverij Widerstands-Verlag. Een merkwaardige publicatie is het boek Zehn Jahre im belgischen Kerker waarin August Borms (1878-1946) zijn gevangenisperiode beschreef. Niekisch moet zich herkend hebben in de houding van een man waarover de inleider zegt: ‘Bis zum letzten Tage ist er aufrecht geblieben, hat nie widerrufen, um Licht und Freiheit zurückzuerhalten’.[v] In de zomer van 1933 ontmoette Niekisch de Flamenführer in Gent. In zijn memoires vatte hij in een dertiental regels het politieke leven van Borms samen als dat van iemand die tweemaal met de Duitse bezetter samenwerkte, maar er de nadruk op legde ‘dat de Vlamingen niet met Duitsland, maar met Holland wilden verenigd worden’. Niekisch noteerde ook dat Borms omwille van zijn grote aanhang bij de Vlamingen en zijn talent als redenaar de ‘Glocke von Flandern’ werd genoemd.[vi] Hij waarschuwde Borms en ook ‘andere Vlamingen’ nog voor het Derde Rijk, maar ze waren er unzugänglich voor, ze hadden er geen oren naar.

 

 

[i] Ernst Niekisch, Das Reich der niederen Dämonen. Eine Abrechnung mit dem Nationalsozialismus, Hamburg, 1953.

[ii] Ernst Niekisch, Hitler – ein deutsches Verhängnis. Zeichnungen von A. Paul Weber. Berlin, 1932.

[iii] http://www.welt.de/geschichte/zweiter-weltkrieg/article149328924/Die-SPD-verhinderte-beizeiten-Hitlers-Ausweisung.html

[iv] Ernst Niekisch, Gewagtes Leben. Begegnungen und Begebnisse, Köln-Berlin, 1958, p. 110.

[v] August Borms, Zehn Jahre im belgischen Kerker. Zeichnungen von A. Paul Weber. Berlin, 1930, p. 1.

[vi] Ernst Niekisch, Gewagtes Leben(…), p. 271.

(Dit artikel verscheen in Mededelingen nr. 53 van het ADVN)

Afbeelding (c) www.dhm.de