Een ramp erger dan de kernuitstap: ons onderwijs in vrije val

Meester Thomas Spaas, advocaat en fiscaal specialist, waagt zich bij gastheer Winny Matheeussen als bezorgde burger en vader aan een analyse van wat fout loopt in ons onderwijs. Waar komen we vandaan, waar liep het fout en hoe kunnen we dit rechttrekken?

De slechte scores van het Vlaamse onderwijs in de laatste PIRLS-peiling mogen ons zorgen baren. Daaruit blijkt dat het begrijpend leesniveau van onze tienjarigen al jarenlang in dalende lijn zit. Ondertussen bengelt Vlaanderen aan de staart van het peloton, nog onder landen als Albanië, Cyprus en Servië.

Impact op economie en maatschappij

‘De enige grondstof die we in Vlaanderen hebben om onze economie draaiende te houden bevindt zich op anderhalve à twee meter boven de grond: onze hersenen’, aldus Spaas. ‘Werkgevers houden met allerlei factoren rekening, wanneer ze beslissen om zich hier te vestigen. De Vlaamse werknemer is relatief duur door de hoge brutolonen, maar daar heeft steeds een hoog opleidingsniveau tegenover gestaan. Vooral talenkennis is daarbij belangrijk, en die gaat meer en meer achteruit. Werknemers stemmen met de voeten en verhuizen wanneer er met hun verzuchtingen geen rekening wordt gehouden. We zijn op korte tijd onze troeven aan het verliezen.’

De achteruitgang op het gebied van leesvaardigheid heeft ook een impact buiten de economie. ‘Wanneer burgers niet meer deftig kunnen lezen, schrijven en nadenken gaat dat geen denderde wet- en regelgeving opleveren. Ook het maatschappelijk klimaat zal hieronder lijden.’

VSO: begin van de ondergang

Hoe is het zover kunnen komen? Spaas ziet de oorzaak bij de talrijke hervormingspogingen die gestuurd werden door experten uit de pedagogie. ‘Daar zie je een goedbedoeld maar verkeerd geïnterpreteerd streven naar gelijkheid. In plaats van te focussen op gelijke kansen, evolueerde men naar een gelijke uitkomst. In plaats van uit elk kind het beste naar boven te halen, lag de focus op gelijkheid bij het afstuderen.’

Die tendens vindt in de jaren ’70 zijn eerste weerslag in het invoeren van het Vernieuwd Secundair Onderwijs (VSO) dat het klassieke en goed werkende oude systeem moest vervangen. Dat VSO verdween in ’88 omdat de weerstand vanuit een aantal scholen die vasthielden aan het klassieke systeem hardnekkig bleef. Toen besloot men over te gaan naar een eenheidstype. Sindsdien hebben alle hervormingen er voor gezorgd dat de onderwijskwaliteit bleef dalen. Ook het streven naar gigantisme sinds de jaren negentig, met steeds groter wordende entiteiten, blijkt de kwaliteit niet te bevorderen.

Rol migratie

Dat de grote migratiegolven een impact hebben gehad op de kwaliteit van ons onderwijs kan niemand ontkennen. Maar Spaas ziet daar niet de belangrijkste reden voor de neergang. ‘Ik bespeur in het Antwerpse een grote bereidheid van de verschillende gemeenschappen om zich in te zetten in het belang van hun kinderen. Het zijn de ideeën van de experten, die bijvoorbeeld op school plaats willen maken voor de thuistaal van de diverse groepen, die de kwaliteit ondergraven. Wij mochten destijds, bij de Jezuïeten. geen andere taal spreken op school. Dat was niet omdat ze zo Vlaams gezind waren, maar omdat één onderwijstaal de beste kansen biedt op een degelijke ontwikkeling.’

‘Migratie is geen verklaring voor de neergang van ons onderwijs. In andere landen, zoals Groot-Brittanië, heeft het onderwijs daar ook mee te kampen. Daar loopt het niet zo’n vaart.’

Rapport Brinckman: hoop op beterschap

Volgens Spaas staat het onderwijs op dit moment niet in brand, maar is de hele boel al afgebrand. De vraag is hoe we dit kunnen rechttrekken. Spaas vindt hoop in het Rapport Brinckman uit 2021. ‘Daar staan 58 goede aanbevelingen in. Het is ook interessant om te zien hoe dit rapport tot stand kwam. De kern van de commissie die het opstelde bestaat uit leerkrachten die na een strenge selectie werden uitgekozen. De zogenaamde onderwijsexperten mochten wel langskomen, maar enkel om presentaties te geven met hun onderzoeksresultaten.’

‘Het resultaat van deze bottom-up aanpak is een lijst bruikbare aanbevelingen en adviezen om de gang van zaken te keren. Jammer genoeg kwam er vanuit de GO-koepel een tegenreactie met de Poolstervisie, die verder wil gaan op de ingeslagen weg.’

Inzet van verkiezingen

Spaas is van mening dat het onderwijs te belangrijk is om het over te laten aan experten die nu al decennialang falen. ‘De experten hebben niet alleen gefaald met hun hervormingen, ze liggen ook aan de basis van het dalende respect voor leerkrachten. De eerste tik werd niet uitgedeeld door mondige ouders, maar door de pedagogen die eens gingen vertellen hoe een leerkracht zijn job moet uitoefenen.’

Wat Spaas betreft mag de toekomst van het Vlaamse onderwijs de inzet zijn van de verkiezingen in 2024. ‘De situatie is nu zo erg dat we dit niet meer mogen overlaten aan de experten die de crash mee hebben georganiseerd. Zij zijn niet het best geplaatst om de volgende hervorming door te voeren. Ik heb de neiging om het Rapport Brinckman te volgen, al ben ik geen expert.’

‘We hebben twee mogelijkheden: ofwel gaan we naar meer autonomie voor de scholen, waarbij de leerkracht meer impact heeft op de manier van lesgeven. Of we kiezen voor de andere aanpak — eigenlijk dezelfde die ons hier heeft gebracht maar in een nieuw jasje — waarbij we inzetten op nog meer centralisatie en controle. Ofwel vinden we het oude onderwijs opnieuw uit, of we volgen het andere model van de oude experten.’

‘Het Rapport Brinckman is er gekomen onder minister Ben Weyts (N-VA). Dat is een hele stap vooruit, maar ik merk dat Weyts enorm onder druk staat van de koepels om de oude visie van de experten ook bij het beleid te betrekken. Het is tijd om hier het been stijf te houden. En dat mag de inzet zijn van de verkiezingen.’

‘We staan voor een belangrijke keuze. Gaan we voor kinderen die marcheren voor allerlei goede doelen of willen we een Vlaanderen waarin mensen zelfstandig kunnen nadenken, op hoog niveau kunnen debatteren en waarin we als maatschappij betere keuzes maken als maatschappij.’

Bekijk hieronder het volledige gesprek.