Een revolutionair paar

Leven voor de kunst, de vrijheid, de revolutie. Georg Herwegh (1817- 1875) schreef niet alleen veelgelezen gedichten, maar stond ook op de barricade voor een democratisch Duitsland. Emma Siegmund (1817-1904) engageerde zich voor vrijheidsbewegingen en vrouwenrechten. Sinds haar huwelijk met de dichter in 1843 ging ze door het leven als Emma Herwegh.

Razend

Georg en Emma zagen het levenslicht en groeiden op in een tijd dat Duitsland nog politiek gefragmenteerd was en zijn tientallen staten en staatjes bestuurd werden door conservatieve vorsten. Na de val van Napoleon was de restauratie ingezet, de terugkeer naar een prerevolutionaire toestand. Vele jonge mensen droomden van een vrij en verenigd Duitsland. Liberalisme en nationalisme gingen hand in hand. Overal in Europa en in de ‘Duitse landen’ kwam het regelmatig tot opstanden. Emma Siegmund die uit een rijke Duits-joodse koopmansfamilie stamde, leerde vreemde talen, speelde muziek en schreef poëzie. Maar als jong meisje verstootte ze al gauw tegen de conventies van haar burgerlijk milieu door haar voorliefde voor pistolenschieten en baden in het openbaar. De revolutionaire geest van die dagen maakte Emma ook politiek bewust. Ze verzette zich al op jeugdige leeftijd tegen de achteruitstelling van de positie van de vrouw in de maatschappij. Haar dagboek vertrouwde ze zinnen toe als ‘(…) oft überhaupt kommt’s mir vor, als glaubten die Männer, wir wären nur zum Vergnügen in der Welt, zum Spaß für sie, und das ist der Punkt, der mich rasend machen könnte ‘ (‘Het komt me vaak voor als zouden de mannen geloven dat we slechts voor het genoegen op de wereld zijn, voor hun plezier, en dat is het punt dat me zou razend zou kunnen maken’).

Wapens

Emma geraakte in de ban van de ‘politischer Lyriker’ en journalist Georg Herwegh toen die op een van zijn vele zwerftochten door Europa in Berlijn passeerde. Na hun huwelijk vestigden ze zich in Parijs waar toen heel wat Duitse revolutionairen leefden. Karl Marx en zijn vrouw Jenny waren er hun buren. Toen in 1848 een grote revolutie uitbrak in Frankrijk en de ‘Duitse landen’, sloten zich een duizendtal Duitse emigranten vrijwillig aan bij de Deutsche Demokratische Legion om onder leiding van Georg Herwegh te gaan vechten tegen de regeringstroepen van Baden (in Zuidwest-Duitsland). Emma, nu Emma Herwegh geheten, nam als enige vrouw mee de wapens op. Het legioen werd op 27 april 1848 in de slag van Dossenbach verpletterd. Het echtpaar Herwegh vluchtte naar Zwitserland. Georg werkte er voor de Zwitserse liberale pers en werd de vertegenwoordiger in het buitenland van de Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein (ADAV), de eerste socialistische partij ter wereld die in 1863 door Ferdinand Lassalle was opgericht (en over wie Doorbraak een artikel publiceerde). Ter gelegenheid van de oprichting van de ADAV schreef Herwegh het Bundeslied, een van de meest gezongen strijdliederen van de Duitse arbeidersbeweging met de bekende strofe: ‘Mann der Arbeit, aufgewacht! Und erkenne deine Macht! Alle Räder stehen still. Wenn dein starker Arm es will’. (‘Man van de arbeid, ontwaak! En zie in hoeveel macht je hebt! Alle raderen staan stil. Wanneer jouw sterke arm het wil.’)

Salon

Emma zelf steunde revolutionairen uit heel Europa, revolutionairen zowel uit de Poolse als de Italiaanse vrijheidsbeweging. Het zou op haar invloed teruggaan dat de doodstraf in Pruisen voor politieke gevangenen omgezet werd in ‘Festungshaft’ (het opsluiten in een vesting). Emma die Georg 29 jaar overleefde, bracht de laatste jaren van haar leven door in Parijs. Ze was er een graag geziene figuur in de literaire salons. Daar onderhield ze ook een nauwe vriendschappelijke band met de beroemd geworden Duitse toneelschrijver Frank Wedekind (1864-1918) die uit Duitsland was gevlucht wegens de veroordeling voor het publiceren van een satirisch gedicht over de Duitse keizer. En zo bleef Emma tot op het einde van haar dagen trouw aan de kunst, de vrijheid, de revolutie.

Portretten Georg en Emma Herwegh © https://www.braunschweig.de/kultur/veranstaltungen/blickpunkt_ki/2017-200_jahre_herwegh.html