Erdoğan is zijn oriëntatiezin kwijt

Telkens hij zich in nesten werkt, weet de Turkse president zich eruit te redden en anderen met de problemen te belasten. Recep Tayyip Erdoğan lijkt op de legendarische baron von Münchhausen die zich aan zijn vlecht wist op te trekken uit het moeras.

Mene tekel

Voor Erdoğan is Syrië het moeras waarin hij dreigt weg te zakken. Zijn populariteitscijfers zijn aan het dalen, en dat niet alleen omwille van zijn mislukte Syrië-politiek, maar ook wegens de economische crisis en het angstregime die in Turkije heersen. Bovendien zit de aanwezigheid van meer dan drie miljoen Syrische vluchtelingen op Turks grondgebied de Turken meer dan ooit dwars.

De dood van 33 Turkse soldaten in Idlib, in het noordwesten van Syrië, op één dag leek wel een mene tekel voor Erdoğan (in de hele maand februari zijn er al 54 gesneuveld). Toen deed de Turkse president iets waaraan weinig overlevingskunstenaars kunnen tippen: hij opende naar eigen zeggen ‘de poorten naar Europa’. Met Turkse logistieke steun repten duizenden vluchtelingen zich naar Edirne aan de Turks-Griekse grens. Onder hen bevinden zich veel Afghanen die geen statuut hebben in Turkije en niets te verliezen hebben.

De aandacht van de Turkse burgers was afgeleid. Erdoğan had de indruk gewekt dat de Europese Unie (EU) te weinig had gedaan om Turkije bij de aanpak van het vluchtelingenprobleem te helpen: ‘Jullie moeten nu maar een deel van de last dragen.’ Eens te meer had hij zichzelf, naar analogie met Von Münchhausen, uit het Syrische moeras getrokken door anderen, in casu Europa, de schuld te geven.

Kredietverlies

Erdoğan heeft zijn vel gered, maar voor hoelang? Waarnemers zijn het erover eens dat hij druk wil uitoefenen op het Westen om de Turkse militaire aanwezigheid in de Syrische provincie Idlib te schragen. Als de Syrische president Assad het gebied herovert op de Turkse troepen en hun jihadistische bondgenoten, betekent dit de mislukking van de Turkse plannen voor een bufferzone in Noord-Syrië. Indien er dan nog eens een nieuwe, massale vluchtelingenstroom door de grensmuur tussen beide landen breekt, zijn Erdoğans dagen als politieke leider geteld.

Maar hoe zou de EU in deze dagen Erdoğan, behalve met verbale steunbetuigingen in zijn ‘strijd’ tegen Assad en diens Russische beschermheer, nog kunnen helpen? Hem nog eens geld toesteken, terwijl de EU sinds het vertrek van Groot-Brittannië krap bij kas zit? En vooral daar waar Erdoğan de Europees-Turkse migratieafspraak gebroken heeft? Bij de Europese burgers hoeft hij niet op veel krediet – noch financieel noch moreel – te rekenen.

De EU moet eerst de crisis zien te bolwerken, het drama dat zich afspeelt aan de Turks-Griekse grens (zowel rond Edirne als rond Griekse eilanden voor de Turkse kust). De Griekse regering probeert manu militari vluchtelingen en migranten af te weren. De EU wil geen herhaling van ‘2015’, maar zit met een dilemma opgescheept. Een harde aanpak roept protest op bij mensenrechtenorganisaties en doet bij politici vragen oprijzen over hoe het respect voor de Europese waarden kan gehandhaafd worden. De grens openen daarentegen, betekent een toegeven aan de chantage door Erdoğan. Op middellange termijn zullen partijen rechts van het centrum hiervan garen spinnen in verschillende EU-lidstaten.

Rampenscenario

In het verleden heeft Erdoğan nog al gedreigd met de opening van de Turkse poorten. De Europese regeringsleiders konden zich niet voorstellen dat het zover zou komen en beschikken dan ook niet over een rampenplan. Het verschil in aanpak laat zich illustreren aan de hand van de tegenstelling tussen twee christendemocratische kanseliers, die van Oostenrijk en Duitsland. Sebastian Kurz gaf te verstaan migranten aan de Oostenrijkse grens tegen te houden, mochten ze over de Turks-Griekse geraken. Angela Merkel daarentegen zwijgt, ze staat voor ‘de scherven van haar deal’, zoals de Neue Zürcher Zeitung in een meewarige commentaar opmerkt.

Zowel Erdoğan als Merkel bevinden zich in de nadagen van hun macht. Merkel heeft geen greep op de situatie; de kandidaten voor haar opvolging spreken hardere taal, maar hebben ook geen pasklare oplossing behalve het aankondigen van een nieuwe deal en het signaleren aan de vluchtelingen ‘dat we jullie niet kunnen opnemen’. Erdoğan is zijn oriëntatiezin kwijt, naar het Westen toe en naar het noorden (Rusland). Hoe lang nog voor de Turken zijn pokerspel doorzien?

(Dit artikel verschijnt vandaag in De Tijd).