IS of Erdogan,- pest of cholera?

Politieke macht en humor, het blijft een moeilijke combinatie, en dat kan ook niet anders. Net daar waar humor meer wordt dan moppen tappen en grapjasserij, beseft men zijn destabiliserende kracht. Een expressiemiddel dat lijnrecht staat tegenover machtsdenken, mentale bevoogding en zijn zachtere variant, de ‘political correctness’. De echte relevantie van humor is zijn polariserende dimensie, en dat mag en moet grenzen opzoeken. Charlie Hebdo is niet smaakvol en hoeft dat ook niet te zijn. Het moet vooral uitdagen en de gekooide vogel van de vrijdenkerij uitlaten.

De echte inzet

In Duitsland is het nu hommeles, omdat de postmoderne satirist Jan Böhmermann met de Turkse president Recep Tayyip Erdogan de draak stak en op de openbare zender ZDF, quasi-droog als een nieuwslezer, een ‘gedicht’ voordroeg waarin hij hem onder meer een geitenneuker noemde. Hij reageerde daarmee op een eerder, softer geval van politieke ongepastheid, toen de publieke omroep het spotliedje ‘Erdowie, Erdowo, Erdogan’ lanceerde. Ik zie het de VRT nog niet doen. Toen al voelde de Turkse leider zich zwaar beledigd en eiste excuses. Waarna Böhmermann zei: wacht, ik zal eens tonen wat een belediging bij ons echt is. Met de geitenneukerspoëzie als resultaat. De Turkse regering eist vervolging wegens ‘belediging van een buitenlands staatshoofd’. Maar in Turkije zelf spreekt men van ‘een misdaad tegen de menselijkheid’, jawel. Noteer ook dat de Duitse Turken razend zijn en dat Böhmermann momenteel is ondergedoken. De vrijemeningsuiting heeft zijn prijs, ook in het democratische Europa.

Nu zou ik, als dierenliefhebber, zelf niet zo zwaar tillen aan de kwalificatie van geitenneuker. Bovendien, als Erdogan zich aan geiten vergrijpt, zou ik dat veeleer dierenmishandeling vinden. Ik denk ook niet dat het de Turkse president daarom te toen is. Heel de kwestie speelt zich af op de achtergrond van de aanslepende deal tussen Turkije en de EU over het (door Turkije zelf meesterlijk uitgebuite) vluchtelingenprobleem. Door Angela Merkel in de tang te nemen (in Duitsland is het beledigen van een buitenlands staatshoofd verboden, maar alleen de regering kan toelating geven tot vervolging), verzwakt hij haar positie nog verder. Hij zal, behalve een zak geld, ook visumvrij reizen van Turken naar de EU in de wacht slepen, én, vooral: nieuwe onderhandelingen afdwingen rond het toetreden van Turkije tot de EU, als eerste islamitisch staat. Het eindspel is begonnen.

Dat brengt ons tot de echte inzet van heel dit verhaal: de natte droom van Recep Tayyip Erdogan om een nieuwe groot-Ottomaanse hegemonie te vestigen zoals ze dat in de 14^de en 15^de eeuw voor mekaar brachten, met Istanbul als glorieus middelpunt en machtscentrum.

Dubbele veroveringsstrategie

Er zijn vandaag minstens twee manieren om Europa, gedestabiliseerd door het aflopende EU-verhaal, helemaal uit te putten: de terreurstrategie van IS, en de kolonisatiestrategie van Turkije/Erdogan. Ze hebben een aantal punten gemeen. Beiden beschikken over een groot contingent allochtone ingezetenen in West-Europa, die een culturele verknochtheid aan het ‘moederland’ uitstralen waar wij alleen maar jaloers op kunnen zijn. Dat en niets anders is de reden waarom de zogenaamde integratie mislukt is: de schotelantennes zijn altijd naar het Zuiden gericht geweest, de allochtone subculturen zijn hechter dan ooit.

Het andere gemeenschappelijke punt, daarmee verwant, is de islam: een expansieve religie gekoppeld aan een totalitair wereldbeeld, intolerant tegenover andersdenkenden én zelfs tegenover de multicultuur die haar omarmde. Zowel IS als Erdogan gebruiken de soennitische islam om hun macht lokaal én globaal te consolideren en uit te breiden.

Het verschilpunt is de stijl en de wapenkeuze: de ene gaat voor het manifest geweld, de guerilla-oorlog van een vijand die overal en nergens is, terwijl de Turkse variant gaat voor retoriek, diplomatieke blufpoker, chantage, intimidatie. Zeg maar de maatpakversie van terreur. In het kalifaat is er gewoon geen pers, in het Ottomaanse Rijk wordt ze aan banden gelegd,- het verschil is subtiel.

Maar voor het Europa dat aan zijn Verlichtingsidealen vast houdt, vormen ze de pest en de cholera. We hebben ondertussen al ten gronde kennis gemaakt met de IS-strategie,- de manier echter hoe Turkije de EU in de catchgreep houdt via de vluchtelingenkwestie is ook een fraai staaltje van psychologische oorlogsvoering. En Erdogan weet als geen ander onze democratische achillespees uit te buiten. In het verleden mocht hij overal in Europa ongestoord verkiezingsmeetings organiseren, vandaag wordt de kop geëist van een hekeldichter die hem durft aan te pakken. De Duitse publieke opinie is verdeeld rond de zaak Böhmermann, dat op zich is al een enorm succes voor Erdogan: verdeel-en-heers, de Turkse president kent de machiavellistische recepten.

De pest of de cholera? Erdogan of IS? Misschien hoeven we zelfs helemaal niet te kiezen. Geostrategisch piekert men zich suf over de welwillendheid waarmee Turkije de osmose van jihadisten vanuit het door IS gecontroleerd gebied gedoogt. Doen ze het gewoon om ons het leven zuur te maken, of is er echt een duivelspact in de maak tussen de kalifaatmythe en de Ottomaanse droom, met de Koran als ultiem cement?

Met de affaire Böhmermann wordt de laatste optie weer een stukje waarschijnlijker, en het is de verdienste van de olijke TV-presentator dat zulks heel even oplicht. Vlaamse letterkundigen en die goeie brave VRT weten nu waar de lamp brandt. Een prima gelegenheid om niet alleen de begeerte te behouden maar ook eens echt uit hun ivoren toren te komen. Of ze ook het lef zullen hebben om de satire als kunstvorm én kritisch medium heruit te vinden, dat is nog een andere vraag. Ook al is de belediging van een buitenlands staatshoofd bij ons niet eens strafbaar, er bestaat wel zoiets als goede smaak en wellevendheid. Of noemen we het gewoon zelfcensuur.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.